Morgunblaðið - 03.02.2002, Blaðsíða 32

32 SUNNUDAGUR 3. FEBRÚAR 2002 MORGUNBLAÐIÐ
4. febrúar 1992: „Árið 1992
verður fimmta samdrátt-
arárið í röð í þjóðarbúskap
Íslendinga. Spáð er 6%
minni þjóðartekjum en í
fyrra, m.a. vegna afla-
samdráttar. Efnahagslægðin
og hrikalegur ríkissjóðshalli
hafa kallað á aðhald og hag-
ræðingu, bæði í rík-
isbúskapnum og hjá einka-
fyrirtækjum, sem sum hver
hafa runnið saman í stærri
og sterkari heildir. Ljóst er
að störfum fækkar, m.a. hjá
ríkinu, yfirvinna dregst sam-
an og tekjulíkur fólks skerð-
ast meðan samfélagið er að
rétta úr kútnum. Við slíkar
aðstæður þykir það tíðindum
sæta árið 1992 að tylft sveit-
arfélaga seilist dýpra í vasa
íbúa sinna eftir skattpen-
ingum en næstliðið ár, hafa
hækkað álagningarhlutfall
útsvars í löglegt hámark, í
7,5%.“
. . . . . . . . . .
3. febrúar 1982: „Nálægt sex
þúsund manns tóku þátt í
prófkjöri sjálfstæðisfólks í
Reykjavík og lögðu meg-
inlínur um skipan framboðs-
lista Sjálfstæðisflokksins við
komandi borgarstjórn-
arkosningar. Niðurstaðan
var það afgerandi, að skipan
sex efstu sæta var bundin,
þann veg, að hvorki full-
trúaráð né aðrar valda-
miðstöðvar í flokknum geta
þar neinu um breytt. Það var
hinn almenni flokksmaður,
sem hafði hið endanlega vald
í hendi sér – og nýtti það.“
. . . . . . . . . .
3. febrúar 1972: „Frá því að
lýðveldi var stofnað á Íslandi
1944 hefur Sjálfstæðisflokk-
urinn átt aðild að stjórn
landsins nær samfleytt, að
undanskildum tveimur og
hálfu ári á tíma vinstri
stjórnarinnar 1956–1958 og
frá miðju ári 1971, er hin nýja
vinstri stjórn var mynduð. Á
þessu aldarfjórðungs tímabili
hefur Sjálfstæðisflokkurinn
fyrst og fremst haft forystu
um tvennt. Í fyrsta lagi átti
flokkurinn og forystumenn
hans meginþátt í að móta og
berjast fyrir þeirri stefnu í
utanríkis- og öryggismálum,
sem fylgt hefur verið nær allt
þetta tímaskeið. Í öðru lagi
hefur Sjálfstæðisflokkurinn
haft meginforystu á hendi
um uppbyggingu atvinnulífs-
ins og þess efnahagskerfis,
sem leitt hefur til mikillar
hagsældar fyrir meginþorra
landsmanna.“
Fory s tugre inar Morgunb laðs ins
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
VÍTISENGLAR
Það er sérstök ástæða til aðfagna því hvað lögreglan áÍslandi hefur tekið þá
hættu, sem stafar af hinum svo-
nefndu Vítisenglum, föstum tök-
um. Viðbrögð lögreglunnar og
aðgerðir síðustu sólarhringa hafa
vakið þjóðarathygli.
Morgunblaðið hefur nokkrum
sinnum á undanförnum árum
vakið athygli á því, að þessi sam-
tök væru að gera tilraun til að
teygja anga sína til Íslands.
Dæmi um það er frétt hér í
blaðinu fyrir nokkrum árum þess
efnis, að umboðsskrifstofa í Kan-
ada, sem nektardansstaðir hér
áttu á þeim tíma viðskipti við,
væru í eigu Vítisenglanna.
Nú fer tæpast á milli mála, að
tilraun töluverðs hóps þessara
manna til að komast hér inn í
landið hefur verið viðleitni til að
ná hér fótfestu með starfsemi,
sem við Íslendingar höfum ekki
áhuga á að nái hingað.
Afstaða íslenzkra stjórnvalda
er skýr. Í samtali við Morgun-
blaðið í gær sagði Sólveig Pét-
ursdóttir dómsmálaráðherra
m.a.: „Það er breið samstaða um
það í íslenzka stjórnkerfinu að
berjast með öllum tiltækum ráð-
um gegn skiplagðri glæpastarf-
semi, þ. á m. starfsemi, sem þrí-
fst innan samtakanna Vítis-
engla.“
Aðgerðir lögreglunnar hafa
skapað öryggiskennd meðal þjóð-
arinnar. Það er ljóst að íslenzka
lögreglan býr yfir nauðsynlegri
vitneskju. Jafnframt því að hafa
kunnáttu og styrk til að takast á
við vandamál af þessu tagi.
Um þetta sagði Haraldur Jo-
hannessen ríkislögreglustjóri á
blaðamannafundi í fyrradag: „Við
erum að reyna að koma í veg fyr-
ir afbrot og koma í veg fyrir að
afbrotamenn eða afbrotahópar
skapi sér einhvers konar svigrúm
hér á landi til þess að stunda af-
brotastarfsemi. Við getum ekki
beðið eftir því og horft á það að-
gerðarlausir að þeir komi sér hér
fyrir og byrji sína brotastarfsemi
og reynt að grípa þá inn í.
Reynslan sýnir að þá er það of
seint.“
Við Íslendingar höfum hingað
til verið að verulegu leyti lausir
við þá alþjóðlegu glæpastarfsemi,
sem einkennir önnur lönd. Þó er
augljós hætta á því, að sú starf-
semi nái hingað í kjölfar eitur-
lyfjanna.
Það skiptir miklu máli, að okk-
ur takist að reisa hér öfluga
varnargarða til þess að koma í
veg fyrir víðtækari starfsemi hér
en þegar er orðin. Það hjálpar
okkur í þessum efnum að búa á
eyju. Þar með verður auðveldara
að hindra heimsóknir alþjóðlegra
gæpamanna hingað.
Samstarf íslenzku lögreglunnar
við lögreglu annarra landa og al-
þjóðastofnanir á borð við Inter-
pol og Europol hefur gífurlega
þýðingu. Án þeirra tengsla
mundum við ekki ráða yfir vitn-
eskju eða aðgangi að vitneskju
um hverjir hér væru á ferð. Ljóst
er að samband okkar við dönsk
lögregluyfirvöld hefur haft lyk-
ilþýðingu í sambandi við mál Vít-
isenglanna nú.
Það er alvarlegt umhugsunar-
efni ef samtök á borð við Vít-
isenglana hafa eignast einhvers
konar samstarfsmenn hér á
landi. Í Morgunblaðinu í gær
lýsti Jóhann R. Benediktsson,
sýslumaður á Keflavíkurflugvelli,
þeim mönnum, sem hingað komu
með eftirfarandi orðum: „Þeir
hafa verið dæmdir fyrir morð,
manndrápstilraunir, mannrán,
fíkniefnasmygl, slagsmál og ým-
iss konar annað ofbeldi.“
Menn eiga ekki að leika sér að
eldi.
Þ
AÐ fer varla á milli mála, að
sala þriggja Íslendinga,
þeirra Björgólfs Guð-
mundssonar, Björgólfs
Thors Björgólfssonar og
Magnúsar Þorsteinssonar,
á bjórverksmiðju í Péturs-
borg í Rússlandi, er einn
stærsti, ef ekki stærsti viðskiptasamningur af
þessu tagi, sem gerður hefur verið í sögu ís-
lenzks viðskiptalífs. Til þess að setja þessa sölu
í skiljanlegt samhengi er fyrirtækið selt á upp-
hæð, sem nálgast það að vera markaðsvirði Ís-
landsbanka og meira en tvöfalt markaðsvirði
Eimskipafélagssamsteypunnar.Samningurinn
um sölu á verksmiðjunni til Heinecken-bjórfyr-
irtækisins, sem undirritaður var í gær, föstu-
dag, er endapunktur á ótrúlegu ævintýri, sem
hófst með flutningi á gömlum tækjum frá gos-
drykkjaverksmiðju Sanitas til Rússlands fyrir
u.þ.b. áratug. Hann er líka persónulegur sigur
fyrir Björgólf Guðmundsson, sem segja má að
hafi horfið af vettvangi íslenzks viðskiptalífs
með gjaldþroti Hafskips hf. á níunda áratugn-
um en hefur snúið til baka á síðustu árum af
miklum þunga.
Forráðamenn íslenzka bjórfyrirtækisins í
Pétursborg hafa lítið haft sig í frammi í fjöl-
miðlum á Íslandi, þótt fréttir hafi borizt af upp-
gangi fyrirtækisins og íslenzkir blaðamenn
heimsótt það, m.a. blaðamenn Morgunblaðsins.
Þeir sem skoðað hafa þetta fyrirtæki síðustu
árin hafa lýst undrun sinni á því þrekvirki, sem
þar hafi verið unnið en sennilega hafa fæstir
gert sér grein fyrir því, að verðmæti þess væri
orðið jafn mikið og sölusamningurinn við Hein-
ecken er nú staðfesting á.
Framan af lýðveldisárunum er óhætt að full-
yrða, að Íslendinga hafi almennt skort kjark til
að hasla sér völl í viðskiptalífi erlendis. Segja
má, að stofnun Coldwater, dótturfyrirtækis SH
undir forystu Jóns heitins Gunnarssonar, og
starfsemi Loftleiða í byrjun undir forystu Al-
freðs Elíassonar og félaga hans hafi verið
fyrstu skrefin, sem stigin voru á þeirri braut,
þótt Íslendingar hafi vissulega verið umsvifa-
miklir í fisksölu á fyrri hluta 20. aldarinnar,
sérstaklega í Suður-Evrópu.
Þegar Ragnar Kjartansson, stjórnarformað-
ur Hafskips hf. á þeim árum, flutti ræðu á
landsfundi Sjálfstæðisflokks fyrir tveimur ára-
tugum um nauðsyn útrásar íslenzks viðskipta-
lífs til annarra landa vöktu þær hugmyndir at-
hygli og umræður en það má segja, að það hafi
ekki verið fyrr en á tíunda áratugnum, að um-
talsverð þróun hófst að þessu leyti.
Sjálfsagt hafa flestir gert ráð fyrir, að útrás
til annarra landa yrði ekki sízt í útgerð og fisk-
vinnslu en frá stofnun Coldwater hafa smátt og
smátt verið byggð upp öflug fisksölufyrirtæki í
öðrum löndum. Rökin fyrir þessari hugsun
hafa einfaldlega verið þau, að við kynnum svo
vel til verka á sviði sjávarútvegs, að sú þekking
ætti að draga langt í umsvifum á því sviði í öðr-
um löndum.
Fyrir nokkrum árum leituðu íslenzk sjáv-
arútvegsfyrirtæki víða fanga og eignuðust slík
fyrirtæki í Noregi, Þýzkalandi, Bretlandi,
Frakklandi, á Spáni, í Mexíkó, Chile, á Falk-
landseyjum og víðar. Það er nú orðið ljóst, að
þessi umsvif hafa gengið misjafnlega og sums
staðar hafa menn dregið í land. Það væri fróð-
legt rannsóknarefni að fara ofan í saumana á
því hvers vegna útrás íslenzkra sjávarútvegs-
fyrirtækja hefur ekki gengið betur en raun
hefur á orðið og er með því ekki gert lítið úr
þeirri starfsemi sem til staðar er í dag í öðrum
löndum í eigu Íslendinga.
Útrás Kaupþings til annarra landa hefur líka
vakið athygli á undanförnum árum. Augljós-
lega hafa umsvifin verið mest í Lúxemborg en
sennilega er of snemmt að meta árangurinn af
starfsemi Kaupþings í öðrum löndum. Að ein-
hverju leyti hefur hún byggzt á viðskiptum og
þjónustu við Íslendinga en markmiðið hlýtur
að vera að ná ekki síður til annarra. Þó fer ekki
á milli mála, að Kaupþing hefur náð lengra á
þessu sviði en önnur íslenzk fjármálafyrirtæki.
Fleiri íslenzk fyrirtæki hafa náð að festa
rætur með starfsemi í öðrum löndum. Nýlegt
dæmi um það er Bakkavör og hið sama má
segja um Marel og áreiðanlega fleiri fyrirtæki.
Flest bendir þó til að þeir feðgar, Björgólfur
Thor og Björgólfur Guðmundsson, og sam-
starfsmenn þeirra hafi náð lengra á þessu sviði
en flestir aðrir. Auk þess að byggja upp úr
engu á örfáum árum fyrirtæki, sem nú hefur
verið selt fyrir rúmlega 40 milljarða í Rúss-
landi, hafa þeir fjárfest í lyfjafyrirtæki í Búlg-
aríu og sameinað það lyfjafyrirtæki, sem starf-
að hefur um langt skeið hér heima og er nú eitt
af stærstu fyrirtækjum á Verðbréfaþingi Ís-
lands.
Að sumu leyti er það ævintýri, sem orðið hef-
ur til í kringum atvinnustarfsemi þeirra, ekki
ósvipað þeirri sögu um erfiðleika og uppgang,
sem lesa má í sögu Valtýs Stefánssonar, rit-
stjóra Morgunblaðsins, um Thor Jensen en sú
saga gerðist fyrir 100 árum.
Þegar horft er til íslenzks viðskiptalífs er
ljóst að hér er nýtt afl komið til sögunnar, sem
fróðlegt verður að fylgjast með á næstu árum.
Baugur og
Arcadia
Á föstudag var frá
því skýrt að brezka
fyrirtækið Arcadia
hefði slitið viðræðum
við Baug hf. um yfirtöku íslenzka fyrirtækisins
á því brezka. Þessi niðurstaða hlýtur að vera
mikil vonbrigði fyrir þann hóp ungra Íslend-
inga, sem unnið hafa að því að koma þessum
viðskiptum á auk þess, sem kostnaður við
þessa tilraun til yfirtöku á miklu stærra fyr-
irtæki hlýtur að vera mikill.
Hugsunin á bak við þessa tilraun er vafa-
laust sú sama og að baki umsvifum íslenzkra
sjávarútvegsfyrirtækja í öðrum löndum, þ.e. að
innan Baugs hafi orðið til mikil þekking í
ákveðnum greinum smásölu, sem ekki væri síð-
ur hægt að nota í rekstri stærri fyrirtækja í
öðrum löndum, þar sem markaðurinn er marg-
falt stærri en hér.
Í forystugrein, sem birtist hér í Morgun-
blaðinu hinn 28. október sl., sagði m.a. um
þessa tilraun Baugs til yfirtöku á Arcadia:
„Margir líta svo á, að það hljóti einfaldlega
að vera fásinna að lítið fyrirtæki á alþjóðlegan
mælikvarða, sem Baugur hf. er, reyni að kaupa
margfalt stærra fyrirtæki og að Baugur hf.
hafi einfaldlega ekki efni á slíkum kaupum.
Slíkar efasemdir komu m.a. fram í brezkum
fjölmiðlum í gær, en þó er þessu framtaki
Baugs sýnd sú virðing, að um það er fjallað í
dálki Lex í Financial Times og þarf töluvert til
að fá umfjöllun í þeim dálki, sem nýtur einna
mestrar virðingar í alþjóðlegu viðskiptalífi.
Í þessu sambandi er á það að líta, að seint á
níunda áratugnum fór ný tegund slíkra við-
skipta að ryðja sér til rúms, sérstaklega í
Bandaríkjunum. Fjármálasérfræðingar, sem
höfðu á sínu valdi háþróaða fjármálatækni,
tóku gríðarlegar upphæðir að láni til þess að
kaupa upp hlutafé í fyrirtækjum. Það gerðu
þeir m.a. á þeirri forsendu, að í þessum fyr-
irtækjum væru duldar eignir, sem hægt væri
að selja til þess að minnka skuldabyrðina og
hagræða að öðru leyti í rekstrinum á þann veg,
að fyrirtæki með verulegt peningastreymi
gætu staðið undir greiðslu afborgana og vaxta
af þeim lánaskuldbindingum, sem eftir væru. Í
sumum tilvikum rústuðu þeir fyrirtækin, skildu
starfsmenn eftir atvinnulausa en hurfu sjálfir á
braut með mikla fjármuni. Í öðrum tilfellum
leiddu þessar aðgerðir til heilbrigðari rekstrar.
Enn önnur dæmi eru svo um það, að heims-
þekktir viðskiptajöfrar tóku svo mikla áhættu í
slíkum viðskiptum að við lá að viðskiptaveldi
þeirra hryndu til grunna. Það átti t.d. við
snemma á tíunda áratugnum, þegar við lá, að
fjölmiðlaveldi Ruperts Murdochs yrði gjald-
þrota vegna mikillar áhættu, sem hann tók með
skuldsetningu í kaupum á öðrum fjölmiðlafyr-
irtækjum.“
Ljóst er að hugmynd Baugs-manna með yf-
irtöku Arcadia hefur einmitt verið sú, að selja
verulegan hluta eigna fyrirtækisins en standa
eftir með sterka, rekstrarhæfa einingu, sem
gæti skilað eigendum sínum meiri arði en Arc-
adia gerir nú.
Það er hvorki einsdæmi né óvenjulegt, að til-
raun eins fyrirtækis til yfirtöku á öðru mistak-
ist. Tvö nýleg dæmi eru um það í Bandaríkj-
unum. Annað sneri að Jack Welch, fyrrverandi
forstjóra General Electric, sem mistókst yf-
irtaka á fyrirtæki, sem átti að verða hápunktur
starfsferils hans, og hitt að Rupert Murdoch,
sem mistókst að ná í sínar hendur gervihnatta-
fyrirtæki, sem hefði gert honum kleift að ná
um allan heim með sjónvarpssendingum. En
stundum leiða slíkar misheppnaðar yfirtökutil-
raunir til þess að útþensla fyrirtækja, sem hafa
verið í mikilli sókn, stöðvast endanlega.
Á þessu stigi er ómögulegt að segja til um
hvaða áhrif það hefur í viðskiptalífinu hér, að
tilraun Baugs til yfirtöku á Arcadia tókst ekki.
Ljóst er, að í núverandi eign Baugs í Arcadia
er verulegur óinnleystur hagnaður, þótt það
fari að sjálfsögðu eftir verðþróun hlutabréfa í
Arcadia á næstu vikum og mánuðum hversu
mikill hann er í raun.
Ekki er ósennilegt, að meðan á þessari yf-
irtökutilraun stóð hafi orðið til umtalsverð ný