Morgunblaðið - 05.03.2002, Blaðsíða 26

LISTIR
26 ÞRIÐJUDAGUR 5. MARS 2002 MORGUNBLAÐIÐ
MÆTING var með minnsta
móti á þriðju tónleikunum í
„15:15“ röð CAPUT-manna í nýja
sal Borgarleikhússins á laugardag,
og skal engum getum að því leitt
hvort kynningarvél þessa flagg-
skips íslenzkra framúrstefnuflytj-
enda hafi óvart brugðizt eða annað
komið til. Jafnóljóst var hvað olli
dagskrárbreytingunni frá prent-
aðri raðáætlun, þar sem tvö verk
Færeyingsins Sunleifs Rasmus-
sens féllu niður en verk eftir Þór-
ólf Eiríksson og Þorkel Sigur-
björnsson komu í staðinn, enda
nútímalistmúsík annarri fremur
breytingum háð, eins og Guðni
Franzson útskýrði meðan hann
baxaði við uppsetningu tónstóla
niðri á sviðsgólfi.
Færeyingar máttu þó sæmilega
una sínum hag með því að halda
einu verki óhögguðu, sem reyndar
var lengsta verk dagsins. Shaman
eftir hinn józkfædda Kristian Blak
stóð í fullan hálftíma og hafði verið
frumflutt af smásveit CAPUTs í
Tórshavn s.l. ágúst. Hvort sem tit-
illinn vísaði til galdralækna nátt-
úruþjóða almennt eða fornsam-
ískra seiðskratta norðurhjarans
sérstaklega, þá virtist verkið slá
nokkrar táknrænar flugur í senn –
að höfða til mannkynssögulegra
róta, yfirskilvitundar og náttúru-
upphafningar, auk þess að falla
nettilega að núvirkum „transcend-
entalisma“ eða íhyggju, sem e.t.v.
gæti verið ómeðvitað andsvar
barna hippakynslóðar við hráslaga
efnishyggju, hnattvæðingar og
jörmunkapítalisma síðustu ára.
Shaman var skrifað fyrir fjórtán
hljóðfæraleikara, sem auk hefð-
bundins leiks á strok- og blást-
urshljóðfæri að ógleymdu slag-
verki þöndu bæði raddbönd í
leiðslusönglandi og ýmis skrautleg
aukahljóðfæri eins og ástralska
diddsérídú-urrpípuna, næfralúðra
(alpahorn Skandínavíu; trétromp-
eta vafða birkiberki), endablásnu
japönsku langflautuna sjakúhatsjí,
„kjálkahörpur“ (maður kemur af
fjöllum – nema átt sé við gyð-
ingahörpur), bogasög, ýlur og
baunahylki. Eintæn mónótónía
upphafsins teymdi smám saman
vitundina yfir í exstatíska hjá-
stöðu. Síðan fór sálin á flakk vítt
og um vítt ofan af araþúfu, ekki
ólíkt lýsingunni af Þorbjörgu lít-
ilvölvu. Ferðalaginu um astral-
planið var skilmerkilega lýst, m.a.
í kafla sem var nánast eins og
frumstæð útgáfa af salon-prímítív-
isma Vorblóts Stravinskíjs, og þó
að tognaði svolítið úr tilhöfðunar-
mætti í síðasta fjórðungi, má segja
að mergjuð hamfaralýsing Blaks í
(furðufáum) tónum hafi í heild
haldið merkilega góðri athygli í
einbeittri útleggingu Caputs undir
dyggri handleiðslu Guðmundar Óla
Gunnarssonar.
Kynningarorð Guðna um að tón-
leikarnir væru í anda náttúruvit-
undar hrinu á bæði næstu verk
fyrir hlé. Fyrst á Mar eftir Þórólf
Eiríksson fyrir klarínett og tón-
band, þar sem Guðni kreisti úr
skálmeiunni furðulegustu hljóð
kafara í töfrandi blágrænu neð-
ansjávarsambýli við loftbólusuð og
brims og hafsins af tónbandi, að
viðbættum kliðfríðum söng hnúfu-
baka úr fjarska. Verkið var nærri
því sem talað út höfði fylgismanna
Greenpeace og Watsons, ef út-
leggja mætti af skipsskrúfuhljóð-
unum og einmana klarínettístinu í
lokin, að þar hefði hvalveiðibátur
skyndilega komið að og gert hreint
borð.
Næst var Kalaïs, sem Þorkell
Sigurbjörnsson samdi upphaflega
fyrir einleiksflautu kanadíska
snillingsins Roberts Aitkens 1976.
Það er kennt við son norðanvinds-
ins Bóreasar úr grísku goðafræð-
inni, en andblær þess sór sig samt
meir í ætt við hryssingslegar höf-
uðskepnur Norðursins en hóglífu
Ólympsbúana við hið azúrbláa
Eyjahaf. Þetta víðkunna og löngu
klassíska nútímaverk til dýrðar
ýmist hrímstirndri vetrarstillu eða
hrjóstugum norðangarra Bjarma-
lands blés Kolbeinn Bjarnason
nótulaust eftir minni af markvissu
öryggi, hvort heldur með eða án
munnstykkis. Í lokin þutu drauga-
legir yfirtónar undir úr ókynntri
sveifslöngu Guðna Franzsonar
baksviðs í dróttkvæðum anda
draumkvæðis Sneglu-Halla, „blak-
ir mér þari um hnakka“.
Kolbeinn viðraði dimmradda alt-
og bassaflutur sínar eftir hlé í
samleik við gítar Péturs Jónasson-
ar í verki Sveins Lúðvíks Björns-
sonar Að skila skugga, og verður
víst að láta ósagt hvort heitið hafi
á nokkurn hátt átt við áráttu Pét-
urs Pan eftir að handsama skugga
sinn í ævintýri Barries. Frekar
mætti segja að flosmjúkir flautu-
skuggar hafi „lyfzt og liðið um
hjarn líkt eins og mynd“ á epísku
sagnaþili gítarsins í þessu and-
rúmsmettaða smáverki.
Loks lék Pétur þrjú gítarein-
leiksverk án meðleiksaðstoðar.
Fyrst Tilbrigði við jómfrú (1984)
eftir Kjartan Ólafsson, sem virtist
öðrum dándismeyjum fremur eiga
við spænska senjórítu, eftir anda-
lúsíuskotnu stílþrifunum að dæma.
Síðan Equilibrium (2000) eftir
Huga Guðmundsson, er meitlaðist
í minnið með gagnstígri „Dopp-
ler“-dýnamík. Veglaust haf eftir
Atla Heimi Sveinsson lauk síðan
þessum fjölbreyttu tónleikum,
samið undir innblæstri frá sam-
nefndu kvæði Matthíasar Johann-
essen; innhverft en auðugt að
andblæ og sem fyrri gítarverkin
flutt af yfirvegaðri natni.
Á vit hins
yfirskil-
vitlega
TÓNLIST
Borgarleikhúsið
Kristian Blak: Shaman. Þórólfur Eiríks-
son: Mar. Þorkell Sigurbjörnsson: Kalaïs.
Sveinn L. Björnsson: Að skila skugga.
Kjartan Ólafsson: Tilbrigði við jómfrú.
Hugi Guðmundsson: Equilibrium. Atli
Heimir Sveinsson: Veglaust haf. Pétur
Jónasson, gítar; Kolbeinn Bjarnason,
flauta; Guðni Franzson, klarínett;
CAPUT-sinfóníettan. Stjórnandi: Guð-
mundur Óli Gunnarsson. Laugardaginn 2.
marz kl. 15:15.
KAMMERTÓNLEIKAR
Ríkarður Ö. Pálsson
EINAR Kárason flytur erindi sem
hann nefnir „Um hvað er mað-
urinn að tala?“ í Norræna húsinu
í dag, þriðjudag, kl. 17.15.
Þetta er annar fyrirlesturinn
sem Vaka-Helgafell efnir til í til-
efni af aldarafmæli Halldórs Lax-
ness.
Í erindinu mun Einar Kárason
ræða um Brekkukotsannál sem út
kom árið 1957. Einar hefur um
árabil verið í fremstu röð ís-
lenskra rithöfunda og hafa verk
hans komið út víða um lönd.
Með Eyjabókunum, sem út
komu á níunda áratugnum, átti
hann þátt í að hefja á ný til vegs
þá frásagnarlist sem Halldór Lax-
ness endurnýjaði á sínum tíma og
fékk m.a. Nóbelsverðlaunin fyrir.
Halldór
Laxness
Einar
Kárason
Einar
Kárason
ræðir um
Brekku-
kotsannál
HÚÐFLÚR er list, um það er ekki
vert að deila. Sennilega er hún ein
elsta listgreinin því varla finnst sá
þjóðflokkur á byggðu bóli þar sem
húðflúr hefur ekki verið stundað með
einhverjum hætti. Flestir hafa séð
myndir af Maórí-mönnum frá Nýja-
Sjálandi, en hjá þeim hefur húðflúrið
öðlast sérstakan sess sem samfélags-
leg tjáning. Á Vesturlöndum hvarf
húðflúrið hins vegar snemma og varð
í huga manna teikn um frumstætt
hugarfar, ef ekki hreina villimennsku.
Til var þó stétt manna sem kom ekki
til hugar að láta af þessari frumhvöt.
Það voru sjómenn. Með þeim hélst
þessi list við lýði, og nú hefur hún
fengið byr undir vængi með samruna
sjómannamenningar og nútíma rokk-
og ungmenningar. Þetta síðasta vígi
karlmannlegrar búkskreytilistar er
nú hrunið með því að æ fleiri konur
láta flúra sig. Að Álandseyjar skuli
hafa orðið fyrir þessari sérstæðu end-
urreisnarbylgju er ekki kyn því þar
hafa menn lifað af sjómennsku mann
af manni svo langt sem þeir muna.
Margir af vinsælustu sjómannssöngv-
um okkar eru upphaflega komnir það-
an enda er menning eyjanna bundin
hafinu órjúfanlegum böndum. Af fjöl-
mörgum skemmtilegum ljósmyndum
af álenskum kempum sem nú eru til
sýnis í anddyri Norræna hússins má
sjá hve vinsælt húðflúrið er á þessum
slóðum. Það eru ekki bara sjómenn
sem bera hið venjulega skjaldarmerki
eyjanna heldur eru nokkrar ljós-
myndirnar af konum sem fetað hafa í
fótspor sjómannanna. Eins og vænta
mátti fer frumleiki flúrsins eftir aldri
og virðist sem unga fólkið velji sér ný-
stárlegri og óhefðbundnari fyrir-
myndir en hinir eldri. Hrafn á öxl
ungrar listakonu er eflaust besta
dæmið um þá þróun til meðvitaðrar
listar sem húðflúrið hefur tekið á
Álandseyjum. En auðvitað er sjón
sögu ríkari og því rík ástæða til að
hvetja menn til að sjá þessa ágætu
sýningu.
Flúraðir Álendingar
Það er
margt
merkilegt
húðflúrið
á sýning-
unni
Tattóver-
aði Álend-
ingurinn,
í anddyri
Norræna
hússins.
MYNDLIST
Norræna húsið
Opið daglega frá kl. 8–17, nema sunnu-
daga, frá kl. 12–17. Til 17. mars.
HÚÐFLÚR – ÞJÓÐMINJASAFN
ÁLANDSEYJA
Halldór Björn Runólfsson