Morgunblaðið - 05.03.2002, Blaðsíða 30
30 ÞRIÐJUDAGUR 5. MARS 2002 MORGUNBLAÐIÐ
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
BÚNAÐARÞING árið 2002var sett í Súlnasal HótelSögu á sunnudag af AraTeitssyni, formanni
Bændasamtaka Íslands. Guðni
Ágústsson landbúnaðarráðherra
ávarpaði samkomuna, Karlakórinn
Heimir úr Skagafirði söng nokkur
lög og Sigurður Helgason, forstjóri
Flugleiða, flutti hátíðarræðu. Þá
voru Landbúnaðarverðlaunin af-
hent af ráðherra, eins og segir nánar
frá hér í opnunni. Afurðasölumál
bænda voru fyrirferðarmikil í ræð-
um formanns Bændasamtakanna og
landbúnaðarráðherra og þau mál
koma einnig til kasta Búnaðarþings.
Í ræðu sinni vék Ari einnig að
Evrópumálum. Hann sagði mikið
vanta á að fram hefði farið upplýst
umræða um kosti og galla Evrópu-
sambandsins, ESB, frá íslenskum
sjónarhóli séð. Ari sagði að það
kæmi íslensku dreifbýlisfólki
„spánskt fyrir sjónir“ að einhver
veigamestu rök fyrir inngöngu Ís-
lands í ESB virtust vera að Íslend-
ingar þyrftu og gætu haft þar áhrif.
„Trúum við því virkilega að tekið
verði tillit til 280 þúsund Íslendinga
í 500 milljón íbúa Evrópusambandi
framtíðarinnar? Íslenskt dreifbýli,
sem horft hefur upp á stöðuga fækk-
un þingmanna sinna í kjölfar krafna
um jöfnun atkvæðavægis, getur
varla gert sér vonir um að sjá marga
fulltrúa Íslands á Evrópuþingi
framtíðarinnar. Íslendingar munu,
ef til inngöngu okkar kemur, verða
lægra hlutfall af íbúafjölda Evrópu-
sambandsins en hlutfall íbúa Rauf-
arhafnar er nú af landsmönnum öll-
um. Þeir sem ræða um að við
þurfum að tryggja áhrif okkar í
Evrópu með inngöngu í Evrópu-
sambandið ættu að ræða við Rauf-
arhafnarbúa um hvernig þeim geng-
ur að hafa áhrif í landsmálum okkar.
Þá lýsa áform Evrópusambands-
ins um framlög til landbúnaðar í
væntanlegum nýjum löndum sam-
bandsins viðhorfi sambandsins til
jöfnunar starfsskilyrða í landbún-
aði, en þar er í upphafi aðeins gert
ráð fyrir 25 prósentum af áður áætl-
uðum greiðslum vegna landbúnað-
ar,“ sagði Ari.
Veik samkeppnishæfni
landbúnaðarins
Formaður Bændasamtakanna
sagði margt veikja samkeppnis-
hæfni landbúnaðarins, eins og
reglugerðir og fyrirmæli margs
konar. Nýleg lyfjareglugerð væri
skýrt dæmi þar um.
„Möguleikar bænda á að vinna af-
urðir sínar og markaðssetja með
hagkvæmum hætti ráða einnig
miklu um samkeppnishæfni land-
búnaðarins. Á því sviði er víða pott-
ur brotinn hérlendis. Nágrannar
okkar á Norðurlöndunum hafa kom-
ið stærstum hluta búvöruvinnslu
sinnar fyrir í framleiðendasam-
vinnufélögum og byggja þar á langri
reynslu. Áratuga samstarf mikils
hluta íslenskra bænda í kjötvinnslu
missti fótfestu við fall Sambandsins
þótt endalokin væru raunar ekki
staðfest fyrr en við gjaldþrot Goða á
liðnu sumri. Mjólkuriðnaðurinn á
Norðurlandi á einnig í vanda m.a.
vegna þátttöku í samvinnufélögum í
blönduðun rekstri. Staða afurða-
vinnslu er því ekki sú sem bændur
hefðu kosið og það veikir samkeppn-
ishæfni íslensks landbúnaðar,“
sagði Ari.
Ari sagði ennfremur að í smásölu-
versluninni væri staða búvörunnar
einnig erfið. Við blasti að á þeim
markaði ríkti fákeppni og við slíkar
aðstæður gætu þeir stóru knúið
fram afslætti sem væru óviðunandi
fyrir framleiðendur og heildsala og
útilokuðu í raun eðlilega samkeppni.
„Hér er ekki lagður dómur á
hvort slíkt gerist í raun en skynsam-
legt og raunar nauðsynlegt virðist
vera að setja skýrar reglur um af-
slætti og viðskiptahætti birgja og
verslunar. En við getum einnig bent
á jákvæða hluti varðandi samkeppn-
isstöðu landbúnaðarins. Smásölu-
verð innlendra matvæla hækkaði á
liðnu ári einungis um tæp 7 % á
sama tíma og verð innfluttra mat-
væla hækkaði um nær 28 %. Búvör-
urnar standa einnig vel í samkeppni
innlendrar framleiðslu og má nefna
að í matvöruverslun kostar einn lítri
af mjólk oft aðeins helming af verði
lítra af kóki og verður þó næring-
argildi og hollustu þessara vara ekki
jafnað saman. Raunar eru æ fleiri að
átta sig á félagslegu og þjóðhagslegi
gildi hollrar fæðu samfara vaxandi
áhyggjum af langtímaáhrifum syk-
urneyslu og sjoppufæðis. Þær
breytingar, sem orðið hafa á verði
íslenskra búvara og viðhorfum til
þeirra, hafa aukið búvörusölu veru-
lega á liðnu ári,“ sagði Ari Teitsson.
Tilraunin með Goða mistókst
hrapallega, að mati ráðherra
Guðni Ágústsson landbúnaðar-
ráðherra hóf sína ræðu á að tala um
málefni afurðastöðva í landbúnaði.
Þar væri staðan mjög mis
landshlutum. Sú staða se
verið uppi sl. sumar, þegar
fyrir að bændur fengju ekk
lömbum sínum og nautgrip
ekki sú framtíðarsýn sem h
fyrir landbúnaðinn.
„Sú tilraun sem hér va
fyrra undir merkjum Goða
hrapallega. Þar var samt á
þróun og hugmynd sem nau
er að vinna frekar. En það v
vanda betur til undirbúnin
kvæmu starfi verður að sýn
um, starfsfólki fyrirtækj
sveitarfélögum fyllsta trú
að geta ekki einu sinni s
skuldastöðu þannig að vel
að það vantaði verulega
brögðin. Öll þessi tilraun
baka og eftir sitja einstak
félög með skuldir, tekjut
brigði og hræðslu við næstu
Það er e.t.v. ekki hlutver
að hlutast til um eða stjó
stokkun atvinnulífsins en
máli held ég að Byggðast
landbúnaðarráðuneytið eig
stoða eftir föngum. Við v
sláturhúsum hefur fækkað
vert en við trúum að þau
vera í hverjum landsfjórðu
vel litlar einingar. En það
Formaður Bændasamtakanna og landbúnaðarráðher
Afurðasölum
eru ofarlega
Búnaðarþingi var fram h
er Sigurgeir Þorgeirsson
störfum bændurnir Jóha
To
Búnaðarþing stendur fram á föstudag og
þess bíður fjöldi mála að afgreiða. Við setn-
ingu þingsins á sunnudag lýsti landbún-
aðarráðherra áhyggjum sínum af afurða-
sölumálum og sagði m.a. að Byggðastofnun
og ráðuneytið ættu að veita bændum ein-
hverja aðstoð eftir tilraunina með Goða,
sem hefði mistekist að hans mati.
VIÐ setningu Búnaðarþings á
sunnudag afhenti Guðni Ágústs-
son Landbúnaðarverðlaunin árið
2002. Verðlaunin fóru á þrjá
staði; til bændanna á Skáleyjum
á Breiðafirði og Egilsstöðum á
Völlum á Héraði og til fjárrækt-
arbúsins á Hesti í Borgarfirði.
Skáleyjar á Breiðafirði
Á Skáleyjum hafa bræðurnir
Eysteinn og Jóhannes Geir Gísla-
synir búið frá árinu 1977 en þá
hafði ekki verið þar föst búseta
um skeið. Eru bræðurnir hins
vegar aldir upp á eynni fram á
fullorðinsár. „Sem útvörðum
byggðar og dyggum vörslumönn-
um merkilegrar hefðar og menn-
ingar eru þeim [...] bændum í
Skáleyjum veitt landbún-
aðarverðlaunin árið 2002,“ sagði
ráðherra m.a. um þá bræ
sem ekki gátu veitt verðl
unum viðtöku þar sem ek
fært í land sökum ísa. So
steins og sambýliskona J
esar tóku við verðlaunun
ir þeirra hönd.
Egilsstaðabúið á Hé
Hjónin Gunnar Jónsson
Vigdís Sveinbjörnsdóttir
við landbúnaðarverðlaun
fyrir hönd félagsbúsins á
stöðum, „fyrir framsækin
nútímalegan myndarbúsk
byggir á traustum grunn
og ráðherra orðaði það. Á
stöðum ræður ríkjum fjó
liðurinn frá Jóni Bergssy
Vallanesi sem hóf búskap
inni árið 1889. Upp frá þ
bærinn Egilsstaðir að my
Ráðherra afhen
landbúnaðarver
GAGNLEG ÍBÚAÞING
– VIRKARA LÝÐRÆÐI
NOKKUR sveitarfélög hafa á und-anförnum árum efnt til svo-nefndra íbúaþinga, þar sem kall-
að er eftir sjónarmiðum íbúa í ýmsum
málum, ekki sízt þeim sem ágreiningur
ríkir um. Í umfjöllun Morgunblaðsins sl.
sunnudag um íbúaþingin sem haldin hafa
verið hingað til kemur fram að reynslan
af þeim hafi verið góð og nýtzt vel við
framtíðarstefnumótun sveitarfélaga.
Sigurborg Kr. Hannesdóttir verkefn-
isstjóri, sem hefur unnið með fimm sveit-
arfélögum að því að halda íbúaþing, seg-
ir að ákvörðun um slíkt þinghald virki
eins og formleg yfirlýsing af hálfu sveit-
arfélagsins um að hlustað verði á sjón-
armið íbúanna. Aukið samráð við íbúana
stuðli að því að byggja upp traust á milli
almennings og stjórnvalda. Mikilvægur
munur á þessari nálgun og þeim aðferð-
um, sem notaðar hafa verið við ákvarð-
anatöku í sveitarfélögum hingað til, er að
íbúarnir fá að segja álit sitt á málunum
fyrirfram og setja fram hugmyndir og
ábendingar að eigin frumkvæði, en þurfa
ekki að taka upp baráttu eftir á gegn til-
lögum og ákvörðunum sveitarstjórna,
sem teknar eru án samráðs við almenn-
ing. Það segir sig sjálft að íbúaþing getur
verið leið til að draga t.d. úr ágreiningi
um skipulag á viðkvæmum svæðum. Það
hefur alltof oft gerzt að kastað hefur ver-
ið fram illa unnum skipulagstillögum,
sem hafa valdið óánægju meðal íbúa sem
hagsmuna eiga að gæta og jafnvel kippt
fótum undan framtíðaráformum þeirra.
Ef rétt er á haldið geta íbúaþingin orð-
ið þáttur í þeirri þróun lýðræðisins, sem
Morgunblaðið hefur hvatt til á undan-
förnum árum; að í stað þess að kjörnir
fulltrúar taki allar ákvarðanir, verði í
auknum mæli leitað eftir sjónarmiðum
almennings og honum fengið ákvörðun-
arvald í hendur. Sökum góðrar mennt-
unar þjóðarinnar og gerbreytts aðgangs
að upplýsingum er hinn almenni borgari
oft og tíðum sízt verr í stakk búinn til að
taka þátt í umræðum og ákvörðunum um
stefnu og markmið sveitarfélaga en hinir
kjörnu fulltrúar í sveitarstjórnum.
Í nýútkominni bók Gunnars Helga
Kristinssonar, prófessors í stjórnmála-
fræði, er sýnt fram á að Reykvíkingar
eru óánægðari með þjónustu síns sveit-
arfélags en íbúar nágrannabæjanna. Þar
er jafnframt bent á þá líklegu skýringu
að borgin sé einfaldlega orðin of stór til
að gegna því hlutverki, sem sveitarfélög-
um er ætlað, að skapa forsendur fyrir
víðtækari þátttöku borgaranna í málefn-
um samfélagsins og að treysta böndin á
milli stjórnvalda og þegna. Ætla má að
íbúaþing, sem haldin væru í einstökum
borgarhverfum til að fá fram skoðanir
íbúa á ástandi og framþróun síns nánasta
umhverfis, gætu unnið gegn þessum
ókosti stærðarinnar, að nálægðina við
íbúana vantar. Vísi að slíku mátti raunar
sjá fyrir skömmu þegar efnt var til íbúa-
þings á Kjalarnesi.
Gera má ráð fyrir að í sveitarstjórna-
kosningunum, sem í hönd fara, verði há-
værari en fyrr sú krafa kjósenda að á þá
sé hlustað og leitað eftir sjónarmiðum
þeirra – ekki bara í hita kosningabarátt-
unnar heldur líka eftir kosningar. Það
verður áreiðanlega eftir því tekið hvaða
afstöðu frambjóðendur taka til hug-
mynda, sem stuðla að því að efla lýðræð-
ið og færa ákvarðanir til fólksins.
REGLUR UM ÓHEFÐBUNDNAR
LÆKNINGAR
Í viðtali sem birtist hér í blaðinu í fyrra-dag var rætt við Matthildi Þorláks-
dóttur um nám hennar og störf á sviði
óhefðbundinna lækninga. Fram kom að
þrátt fyrir að hún hefði stundað yfir-
gripsmikið nám í slíkum fræðum í Þýska-
landi, lokið námskeiði á vegum þýskra
heilbrigðisyfirvalda til að fá fullgildingu
og starfsleyfi, gæti hún ekki hingað heim
komin nýtt sér nám sitt til fulls. Ástæðan
er sú að allir þeir sem stunda heilbrigð-
isþjónustu hér án leyfis frá ráðherra eru í
lagalegum skilningi skilgreindir sem
skottulæknar. Í Þýskalandi hafa óhefð-
bundnar lækningar verið viðurkenndar
sem starfsgrein allt frá árinu 1939, og
margir þeirra sem Matthildur stundaði
nám með áttu að baki nám á uppeldis- eða
heilbrigðissviði og voru því í raun að
sækja sér viðbótarþekkingu. „Í Þýska-
landi eru læknar farnir að nota í meira
mæli náttúrulegar aðferðir en gert er
hérlendis og algengt er að læknar hafi
auk síns hefðbundna náms þekkingu í
náttúrulegum lækningum,“ segir hún, og
lýsir því jafnframt hversu skýrar reglur
gilda þar um starfssvið þeirra, sem
stunda óhefðbundnar lækningar, en þeir
mega t.d. ekki ganga inn á ákveðin svið
sem alfarið tilheyra hefðbundnum lækn-
ingum.
Töluverður áhugi er á óhefðbundum
lækningum hér á landi. Því miður er þó
töluvert um að óprúttnir aðilar nýti sér
þennan áhuga og reyni að selja fólki kött-
inn í sekknum með einum eða öðrum
hætti. Landlæknir sá fyrir nokkru
ástæðu til að vara við auglýsingum um
meðferð við alvarlegum heilbrigðis-
vandamálum frá fólki sem ekki hefur
heilbrigðismenntun. Hann sagðist hins
vegar ekki amast við ýmsum aðferðum
hjálækninga meðan fólki væri ekki haldið
frá hefðbundnum lækningum, ekki væri
haft fé af því eða villt um fyrir því.
Haukur Valdimarsson aðstoðarland-
læknir tekur í sama streng í Morgun-
blaðinu sl. sunnudag, en segir jafnframt
nauðsynlegt að móta skýrari reglur um
starfsemi í tengslum við óhefðbundnar
lækningar sem geti að einhverju leyti átt
samleið með þeim hefðbundnu. Hann
bendir á að ný lög um heilbrigðisstéttir
og úttekt á stöðu óhefðbundinna lækn-
inga hér á landi í samræmi við þings-
ályktunartillögu þar um sem liggur fyrir
á þingi, geti hreyft við og breytt þeirri
stöðu sem þessi mál eru í núna. „Ég er
ekki hlynntur algjöru frelsi á þessu sviði
en með því að setja um starfsemi af þessu
tagi skýrari reglur verður auðveldara að
halda uppi eftirliti,“ segir Haukur.
Full ástæða er til að taka undir þessi
orð Hauks enda nauðsynlegt að skýrar
reglur greini á milli vel menntaðs fólks á
sviði óhefðbundinna lækninga, sem starf-
að geti samhliða og í sátt við hefðbundna
lækna í samfélaginu, og þeirra sem
stunda skottulækningar. Með því að
móta ákveðinn starfsramma fyrir þá sem
stunda óhefðbundnar lækningar væri
skjólstæðingum þeirra tryggð fullvissa
fyrir því að þeir væru undir handleiðslu
atvinnufólks á afmörkuðu sviði líkt og
gerist í Þýskalandi. Eins og málum er nú
háttað, þar sem allar hjálækningar eru á
sama gráa svæðinu án tillits til þess
hvernig að þeim er staðið, getur ástandið
hreinlega leitt til þess að hindurvitni eigi
greiðari leið að almenningi en ef skýr
mörk væru dregin og eftirlit auðveldara
viðfangs.