Morgunblaðið - 05.03.2002, Blaðsíða 28
UMRÆÐAN
28 ÞRIÐJUDAGUR 5. MARS 2002 MORGUNBLAÐIÐ
Í MORGUNBLAÐINU sunnu-
daginn 24. febrúar sl. fjölluðu 5 sér-
fræðingar um vímuefni og afbrot. Yf-
irskriftin: „Árásir gegn lífi og limum.“
Sakhæfir afbrotamenn
Í grein í Mbl.talar Þórarinn Tyrf-
ingsson um það; „hvernig við þurfum
að velta því fyrir okkur
hvernig við náum til
fólks sem er í miklum
mótþróa gagnvart geð-
lyfjameðferð og er í
þessari neyslu, með of-
sóknar- og ranghug-
myndir og gengur um
bæinn líkt og þessi ungi
maður í vesturbænum,
vopnaður ólíkindalega
og greinilega með geð-
einkenni, af hvaða toga
sem þau eru.“
80% skjólstæðinga
Byrgisins eru karl-
menn. Árin 99–00 var
fjölmennasti aldurshóp-
urinn 30–50 ár. Nú er
aldurinn að færast neð-
ar, mikil aukning varð á aldrinum 18–
30 ára á árinu 2001 og það sem af er
ársins 2002 hefur eftirpurn þessa ald-
urshóps tvöfaldast. 90% umsækjenda
hafa afbrotaferil. Að tengja þetta ferli
við geðsjúkdóma er útilokað, þessir
strákar eru ekki geðsjúklingar Þeir
eru yfirleitt dæmdir sakhæfir. Þegar
þeir neyta örvandi fíkniefna í miklum
mæli og í langan tíma, fá þeir hins
vegar þessi einkenni; ofsóknarhug-
myndir og ranghugmyndir. Það ger-
ist við neysluna, ekki vegna þess að
þeir voru geðsjúklingar fyrir eða voru
í mótþróa gagnvart geðlyfjameðferð.
Vímuefni og slæmur
félagsskapur
Í greininni segir m.a. „Besta að-
ferðin til að fækka afbrotum er góð
geðmeðferð og vímuefnameðferð“.
Því miður hefur það komið fyrir, að
menn hafa fengið lyf sem þeir þurftu
ekki á að halda, og hafa þessi lyf rask-
að andlegu jafnvægi þeirra enn frek-
ar, jafnvel valdið varanlegu tjóni á
geðheilsu þeirra. Því miður hefur ekki
tekist að koma í veg fyrir verulega
vímuefnaneyslu í fangelsum. Úr fang-
elsinu á Litla Hrauni koma menn oft á
tíðum helmingi verr á sig komnir
heldur en þegar þeir fóru þangað inn,
vímuefni og slæmur félagsskapur sjá
til þess. Tökum sem dæmi ungan af-
brotamann sem dvelur í þessu um-
hverfi og samlagast félagsskapnum í
2–3, ár, hvað gerir hann þegar hann
losnar? Hann fer í vímu og brýtur af
sér. Annað gerir hann ekki, nema
honum sé tafarlaust beint inn í mark-
vissa endurhæfingu.
Þarna þarf átak að koma inn og í
þessu felast helstu forvarnir á sviði
ofbeldisafbrota og annarra afbrota
ekki síst. Að beina afbrotamanninum
strax inn í öfluga endurhæfingu.
Að höggva á rótina
Það þarf að höggva á rótina. Vímu-
efni og afbrot eru til staðar í sam-
félaginu. Fræðsla og forvarnarstarf
hafa ekki skilað tilætluðum árangri.
Nýtt og öflugt átak forvarna þarf að
gera í skólum landsins. Varðandi af-
brotamenn á að taka þá til athugunar
strax eftir fyrsta afbrot, og undan-
tekningarlaust til gagngerrar endur-
hæfingarmeðferðar eftir fyrstu fang-
elsisvist. Endurhæfing afbrotamanna
hefur farið fram í Byrginu frá því að
Rockville var opnað sem endurhæf-
ingarsambýli í júní árið 2000.
Í endurhæfingunni, þar sem
grunnurinn er vímuefnameðferð, er
viðkomandi einstaklingi gert, undir
leiðsögn, að uppræta algjörlega sinn
gamla félagsskap og leiðbeinandinn
tekur síðan að sér að innræta einstak-
lingnum heiðarleika á öllum sviðum.
Endurhæfingin tekur aldrei minna en
8 mánuði og getur tekið allt upp í 3 ár,
jafnvel lengur og er þetta metið skv.
eðli og þróun afbrotaferils. Endur-
hæfing afbrotamannsins miðar að
endurnýjun sjálfsímyndar og endur-
heimtingu sjálfsvirðingar hans, auk
uppbyggilegra og nytsamlegra verk-
efna og vinnu, náms, aga og líkams-
þjálfunar. Árangur þessarar endur-
hæfingar er þegar orðinn augljós.
Margir fyrrverandi fangar hafa hafið
nýtt líf án vímu og afbrota eftir með-
ferð í Byrginu.
Illa farnir fíkniefna-
neytendur
í endurvinnslu
Þórarinn Tyrfings-
son segir í lok greinar í
Mbl: „Þá vil ég ítreka
að það er gjörsamlega
óviðunandi að við skul-
um ekki taka illa farna
fíkniefnaneytendur,
sem haldnir eru geð-
sjúkdómum, og koma á
skipulagðri meðferð
fyrir þetta fólk, með
viðunandi félagslegum
úrræðum. Þetta eru
ekki nema 200 manns
sem þarf að sinna al-
mennilega.“
Hér er Þórarinn að tala um skjól-
stæðinga Byrgisins og lýsir þetta
herfilegri fáfræði af hálfu fagaðila
sem svo sannarlega á að vita betur.
Illa farnir fíkniefnaneytendur sem
eru haldnir geðsjúkdómum. Þetta er
fólkið okkar og sumt af því hefur nú
dvalið hjá okkur í 3–4 ár samfleytt,
m.a. fólkið sem náði ekki árangri hjá
Þórarni og sem hann útskúfaði smátt
og smátt. Til þess að milda þetta, seg-
ir hann að þeir séu bara 200. Eru
þetta ekki dæmigerð endurvinnslu-
vinnubrögð meðferðaraðila, sem ætl-
ar nú líka að nýta sér neyð þess hóps
sem beið ósigur í baráttunni, hóps
sem Þórarinn sneri sjálfur baki við?
Er þá ekki endurvinnslan loksins að
ná hámarki?
Sannleikurinn er sá að þessi neyð-
arúrræðahópur telur ekki minna en
þúsund. Viðundandi félagslegu úr-
ræðin sem Þórarinn talar um, veitum
við þeim nú þegar hér í Byrginu í
formi endurhæfingar, læknisaðstoð-
ar, langtíma starfsþjálfunar, lög-
fræðilegrar og fjármálalegrar aðstoð-
ar, húsnæðislegrar aðstoðar og svona
má lengi telja.
„Vímuefnalaust Ísland“?
Almenningur í landinu er sannar-
lega fáfróður. Áratug eftir áratug læt-
ur fólk, rétt eins og það væri blint og
heyrnarlaust, mata sig á sömu vit-
leysunni sem er í raun og veru ekkert
annað en hégómaleg athyglisýki og
eiginhagsmunapot sérhagsmunaaðila
í meðferðarmálum, aðila sem hafa
ekki hugmynd um hvað málið snýst
um, sbr. „Vímuefnalaust Ísland“.
Lengi hefur verið í aðsigi alda ofbeld-
isafbrota. Ástæðan er stjórnlaus
neysla örvandi fíkniefna þar sem um
mun yngri neytendur er að ræða en
verið hefur. Við vitum að það er ekki
hægt að stöðva flæði fíkniefna inn í
landið og að lögreglan fær lítið að
gert. Eyðileggingin er fyrir löngu
hafin og hún mun fara geysihratt á
næstu árum. Stór hluti þeirrar með-
ferðarstarfsemi sem rekin er hér á
landi virðist missa marks. Á næstu
mánuðum og misserum munu margir
skaða sjálfan sig og aðra, sumir láta
lífið.
Ætlum við að leyfa þessu að halda
áfram? Eða á að taka á rótum vand-
ans?
„Vímuefna-
laust Ísland“?
Steinunn
Marinósdóttir
Höfundur er skrifst.stj. Byrgisins
í Rockville.
Neysla
Nauðsynlegt er að beina
afbrotamanninum, segir
Steinunn Marinós-
dóttir, strax inn í öfluga
endurhæfingu.
SJÁVARÚTVEGSRÁÐHERRA
lagði fyrir skemmstu fram frum-
varp á Alþingi um breytingar á
stjórn fiskveiða. Frumvarpið gerir
ráð fyrir að magn- og afkomutengt
veiðigjald verði lagt á sjávarútveg-
inn. Samkvæmt fréttatilkynningu
sjávarútvegsráðuneytisins er gert
ráð fyrir að tekjur ríkisins af þess-
um nýju álögum geti numið um
tveimur milljörðum króna.
Andstaða Sjálfstæðisflokksins og
annarra við auðlindagjaldi í sjávar-
útvegi byggðist lengst af á hag-
kvæmnirökum. Talið var að inn-
heimta auðlindagjalds myndi draga
úr hagkvæmni í sjávarútvegi. Á síð-
ustu árum hefur hins vegar komið í
ljós að unnt er að útfæra slíka
gjaldtöku þannig að komist er hjá
óhagkvæmni. Raunar hafa verið
færð fram rök sem hníga að því að
fyrning aflaheimilda myndi ef eitt-
hvað er auka hagkvæmni í sjávar-
útvegi. Aukin hagkvæmni kemur til
af því að fyrning aflaheimilda
myndi skapa virkari markað með
slíkar heimildir og myndi því leiða
til þess að aflaheimildir leituðu
hraðar en ella til þeirra sem best
gætu nýtt þær.
Það er því einkennilegt að stjórn-
völd velji nú að hafna fyrningu afla-
heimilda og leggja þess í stað á
veiðigjald sem hefur alla þá ókosti
sem þau hafa alla tíð notað sem rök
gegn álögum á sjávarútveginn.
Veiðigjaldið sem sjávarútvegsráð-
herra leggur til er eins og fyrr segir
afkomutengt og hefur því sams kon-
ar óhagkvæmni í för með sér og
aðrir tekjuskattar. Þar að auki er
veiðigjald ekki markaðslausn og því
hefur það ekki sömu kosti og fyrn-
ingarleiðin hvað hagkvæmni snert-
ir. Í þessu máli er sú undarlega
staða komin upp að ríkisstjórn und-
ir forsæti Sjálfstæðisflokksins berst
af öllu afli gegn markaðslausn sem
allir vinstriflokkar landsins hafa
fallist á að sé skynsamlegasta lausn
málsins.
Afstaða stjórnvalda er ef eitthvað
er enn undarlegri þegar haft er í
huga að gríðarlegur ágreiningur
ríkir um upphæð gjaldsins. Hátt
verð aflaheimilda gefur vísbendingu
um að arðurinn af þeim sé mikill.
Slök afkoma sjávarútvegsins á und-
anförnum árum bendir
hins vegar til þess að
arðurinn sé lítill. Eitt
er víst. Stjórnvöld eru
afskaplega illa til þess
fallin að taka upplýsta
afstöðu varðandi þenn-
an þátt málsins. Út-
gerðarfyrirtækin eru
einu aðilarnir sem vita
hvert raunverulegt
verðmæti aflaheimild-
anna er. Þau hafa hins
vegar hag af því að láta
líta út fyrir að verð-
mæti þeirra sé minna
en það í raun er.
Með því að velja
fyrningarleiðina geta stjórnvöld fal-
ið markaðnum að ákvarða verðmæti
aflaheimildanna. Þeir sem treysta
markaðnum betur en stjórnmála-
mönnum til þess að útdeila verð-
mætum skynsamlega ættu að styðja
fyrningarleiðina af þessum sökum.
Með því að velja veiðigjald fram yf-
ir fyrningu aflaheimilda hafa stjórn-
völd hins vegar falið stjórnmála-
mönnum að vera úrskurðaraðilar
hvað þetta atriði varðar.
Afstaða LÍÚ í þessu máli er ef
eitthvað er enn einkennilegri en af-
staða stjórnvalda. Raunar má segja
að opinber afstaða samtakanna sé
ekki einu sinni rökrétt. Annars veg-
ar halda samtökin því fram að sjáv-
arútvegurinn hafi ekki burði til þess
að greiða gjald fyrir aflaheimildir.
Hins vegar eru samtökin andsnúin
fyrningarleiðinni. Þetta tvennt er í
hrópandi mótsögn hvort við annað.
Ef LÍÚ teldi í raun og veru að
sjávarútvegurinn hefði ekki burði
til þess að greiða fyrir aflaheimildir
myndu samtökin berjast fyrir upp-
töku fyrningarleiðarinnar. Ef fyrn-
ingarleiðin verður farin miðast
veiðigjaldið við þá upphæð sem
sjávarútvegsfyrirtæk-
in telja sig sjálf geta
greitt, því varla fara
þau að bjóða meira í
kvótann en þau telja
sig hafa burði til þess
að greiða. LÍÚ ætti
því að sjá fyrir sér
mjög lágt gjald ef
fyrningarleiðin yrði
farin. Andstaða sam-
takanna við fyrningar-
leiðinni er skýr vís-
bending um að
verðmæti aflaheimild-
anna sé mun meira en
þau vilja viðurkenna.
Ástæða þess að
LÍÚ getur ekki hugsað sér að fyrn-
ingarleiðin verði farin er líklegast
sú að þá geta samtökin ekki lengur
haldið gjaldinu í lágmarki með því
að beita stjórnvöld þrýstingi. Ef
fyrningarleiðin yrði farin þyrftu út-
gerðirnar að bítast um aflaheimild-
irnar á frjálsum markaði. Það
myndi leiða til þess að verðið sem
ríkið fengi fyrir þær endurspeglaði
raunverulegt virði þeirra. Þetta
getur LÍÚ ekki hugsað sér. Sam-
tökin telja hag sínum mun betur
borgið innan kerfis þar sem óhag-
kvæmir skattar eru lagðir á sjávar-
útveginn. Þetta segir sína sögu um
þau áhrif sem samtökin telja sig
geta haft á stjórnvöld.
Ég skora á þingmenn að hafna
frumvarpi sjávarútvegsráðherra.
Þar að auki skora ég á Sjálfstæð-
isflokkinn að endurskoða afstöðu
sína til þessa máls. Stefna flokksins
í þessum máli er í mótsögn við þá
grunvallarstefnu flokksins að vera
flokkur einstaklingsfrelsis og mark-
aðsbúskapar. Fyrningarleiðin er
markaðslausn. Veiðigjaldsleiðin er
leið óhagkvæmrar skattheimtu og
óskynsamlegra afskipta stjórnmála-
manna. Það hefur ávallt verið
stefna Sjálfstæðisflokksins að skapa
skilyrði fyrir því að afrakstur þjóð-
arinnar af sjávarútveginum sé eins
mikill og kostur er. Frumvarp sjáv-
arútvegsráðherra er skref aftur-
ábak hvað það varðar.
Sjávarútvegsráðherra
velur verri kostinn
Jón Steinsson
Frumvarp
Ég skora á þingmenn,
segir Jón Steinsson, að
hafna frumvarpi sjáv-
arútvegsráðherra.
Höfundur er doktorsnemi í hagfræði
við Harvard-háskóla í Bandaríkj-
unum.
BÆJARSTJÓRN
Garðabæjar er óvænt
komin á undarlegt ról.
Hún hafnar eðlilegri
prófkosningu og setur
um leið Ingibjörgu
Hauksdóttur niður í 5.
sæti listans, þar sem
hún hefur enga von um
kosningu. Menn undr-
ar mjög þessa gjörð,
þar sem Ingibjörg er
einn hæfasti bæjar-
stjórnarfulltrúinn og
hefur sýnt mesta skyn-
semi í starfi sínu.
Fyrst eftir að ég
flutti í Garðabæ var
Ólafur G. Einarsson í forsvari Sjálf-
stæðisflokksins. Hann sá um að við-
hafðar væru prófkosningar til að
stilla upp framboðslista fyrir sveit-
arstjórnarkosningar.
Nú hafa tveir mætir bæjarfulltrú-
ar, þau Ingibjörg Hauksdóttir og
Ingimundur Sigurpálsson, farið af
framboðslista flokksins
og uppstillingin ákveð-
in án prófkjörs. Reynd-
ar er Ingimundur síð-
asti maður listans, en
Ingibjörg er látin
gjalda þess að hún var
á móti landfyllingu út í
Arnarnesvog. Hún
vildi með öðrum orðum
varðveita voginn, sem
er á skrá alþjóðasam-
taka sem náttúruperla.
(sbr. Ramsar-sáttmál-
inn). Hvað veldur því
að ekki eru prófkosn-
ingar í Garðabæ? Allir
stjórnmálaflokkar ná-
grannabæjarfélaganna eru nú
kanna viðhorf stuðningsmanna og
stilla upp listum samkvæmt niður-
stöðum prófkosninga. Nýr bæjar-
stjóri, Ásdís Halla Bragadóttir,
trónir nú í efsta sæti listans, án þess
að hinn almenni kjósandi Sjálfstæð-
isflokksins í Garðabæ fái nokkru um
ráðið. Hvað veldur þessu? Leggur
hún ekki í slaginn í prófkjöri?
23. febrúar er viðtal við Laufeyju
Jóhannsdóttur þar sem rætt er um
nýtt skipulag við Arnarvog. Þar
kemur fram að fylla á upp höfn sem
bærinn á og mun kosta á núvirði
hundruð milljóna króna. Það að fylla
upp höfnina samsvarar því að mokað
yrði yfir 10 einbýlishús og þau jörð-
uð. Á nýja skipulaginu er jafnframt
gert ráð fyrir að ný höfn verði byggð
við hliðina á þeirri gömlu. Í þessu
sambandi legg ég til að gamla höfnin
verði nýtt áfram og að nýja skipu-
lagið taki mið af því.
Ég vil að lokum vekja sérstaklega
athygli Garðbæinga á því að sam-
kvæmt samningi sem Garðabær
gerði við þá Gunnar og Gylfa ehf. og
Björgun ehf. þurfa þeir ekki að
greiða gatnagerðargjöld til Garða-
bæjar.
Það væri fróðlegt að vita hversu
margir Garðbæingar hafi notið
slíkrar fyrirgreiðslu úr hendi bæj-
arins. Svari hver fyrir sig. Hvað
veldur þessu? Er hér pottur brot-
inn?
Skrýtnir hlutir
gerast í Garðabæ
Pétur Björnsson
Stjórnmál
Uppstillingin, segir
Pétur Björnsson, er
ákveðin án prófkjörs.
Höfundur er fv. forstjóri.
Súrefnisvörur
Karin Herzog
Vita-A-Kombi olía