Morgunblaðið - 07.03.2002, Blaðsíða 19

NEYTENDUR
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 7. MARS 2002 19
GUÐJÓN Rúnarsson, framkvæmda-
stjóri Samtaka banka og verðbréfa-
fyrirtækja, segir meginniðurstöður
nýrrar skýrslu um bankaþjónustu á
Norðurlöndum almennt jákvæðar
„þótt annað megi ráða af framsetn-
ingu Neytendasamtakanna á niður-
stöðunum. Má þar vísa í almennan og
ódýran aðgang að grunnþjónustu og
tæknivætt bankakerfi,“ segir hann.
Í skýrslunni eru gerðar athuga-
semdir við „einhliða samningsskil-
mála“ hjá íslenskum bönkum og bent
á að þeir séu „stuttir og ófullkomnir“.
Guðjón bendir á að löng hefð sé fyr-
ir einföldum innlánaskilmálum hér á
landi. „Neytendur vilja ekki þurfa að
skrifa upp á fjölda blaðsíðna með
smáu letri við það eitt að opna banka-
reikning. Sé sparireikningur opnaður
þarf fyrst og fremst að tilgreina hver
megi taka út af reikningnum og hvort
honum skuli fylgja leyninúmer. Skil-
málar vegna ávísana- og debetkorta-
reikninga eru ítarlegri, en þar eru
ákvæði um misnotkun og yfirlýsing
þess efnis að viðkomandi hafi kynnt
sér reglur og skilmála um tékkavið-
skipti og debetkort sem afhentir eru
við stofnun reiknings. Útlánaskilmál-
ar eru nokkuð staðlaðir í flestum
löndum, sem helgast ekki síst af því
að hyggja þarf að mun fleiri atriðum,
svo sem gjalddögum, vöxtum, afborg-
unum, ábyrgðum og fleiru.“
Guðjón segir ennfremur að lengd
skilmála sé ekki það sem skiptir máli,
heldur hvað þeir feli í sér. Í skýrsl-
unni er vakin athygli á tilskipun Evr-
ópusambandsins frá 1993 um órétt-
mæta viðskiptahætti og segir Guðjón
að hún hafi verið innleidd í íslensk
samningalög árið eftir. „Það er ljóst
að ákvæði 36. greinar samningalaga
um ósanngjarna samningsskilmála
ætti við ef of íþyngjandi skilyrði yrðu
sett inn í staðlaðan samning öðrum
aðila í hag,“ segir hann.
Gjaldskrár í öllum útibúum
Í skýrslunni segir ennfremur að ís-
lenskir bankar hafi einir ótakmark-
aðar heimildir til þess að breyta
samningsskilmálum, auk þess sem
bent er á að upplýsingaflæði til neyt-
enda og gagnsæi upplýsinga sé ábóta-
vant, sem hamli virkri samkeppni
milli bankanna. Guðjón segir margar
staðhæfingar í skýrslunni byggðar á
misskilningi og nefnir sem dæmi að
íslenska innlánskerfið byggist á kjör-
vöxtum sem vissulega séu breytilegir
á hverjum tíma en ávallt vel kynntir,
bæði hjá bönkunum sjálfum og í dag-
blöðum. „Skrár yfir þjónustugjöld
liggja síðan frammi í bönkum og eru á
heimasíðum þeirra. Í skilmálum kem-
ur fram að þjónustugjöld skuli greidd
samkvæmt gjaldskrá á hverjum tíma.
Slíkt fyrirkomulag þekkist einnig á
flestum hinna Norðurlandanna. Kjör-
vextir lúta tilteknum markaðsbreyt-
ingum og ég er ekki viss um að við-
skiptavinir myndu kæra sig um að
þurfa að mæta í bankann og veita
samþykki sitt, í hvert sinn sem vextir
hækka eða lækka um 0,05 stig, svo
dæmi sé tekið.“
Í skýrslunni er vikið að rétti ís-
lenskra banka til þess að mótreikna
vexti eða annan kostnað og færa af
innlánsreikningum, svo sem vegna út-
lána eða greiðslukorta. Segir Guðjón
að ekki sé heimilt að mótfæra kostnað
af hefðbundnum sparireikningum,
nema í þeim tilvikum þegar samið sé
um svokallaða hálfbundna reikninga,
þar sem greiða þarf sérstakt út-
tektargjald ef tekið er út utan um-
samins tíma. „Hins vegar eru eðlilega
heimildir til að gjaldfæra kostnað á
tékka- og debetreikningum. Þar er
fyrst og fremst um að ræða gjöld
samkvæmt gjaldskrá, svo sem
færslugjöld og kortagjöld og af notk-
un yfirdráttarheimilda. Einnig er
greitt fyrir útprentun yfirlita en hægt
er að óska eftir að fá þau ekki send
nema einu sinni á ári. Gera má ráð
fyrir að slíkar heimildir séu til staðar í
flestum ríkjum, þótt ekki komi endi-
lega fram í undirrituðum skilmálum,“
segir hann.
Sú hugmynd hefur verið sett fram
að eftirlitsstofnanir (svo sem Fjár-
málaeftirlitið) setji fram bindandi
leiðbeiningar um samningsskilmála
og segir Guðjón að þótt gott samstarf
við opinberar eftirlitsstofnanir sé
mikilvægt megi kerfið ekki íþyngja
starfseminni svo aðbitni á viðskipta-
mönnum. Ekki verði
séð að ástæða sé til
þess að leita þurfi
sérstaks samþykkis í
hvert sinn sem samn-
ingsskilmálum er
breytt eða komið er
fram með nýja. „Hins
vegar væri mögulegt
að Fjármálaeftirlitið
setti fram leiðbein-
andi tilmæli um efni
slíkra skilmála,“ seg-
ir hann.
Fram hefur komið
að staða ábyrgðar-
manna þyki veikari á
Íslandi en í hinum
norrænu löndunum
og segir Guðjón að
Samtök banka og
verðbréfafyrirtækja,
Neytendasamtökin
og viðskiptaráðherra hafi undirritað
nýtt samkomulag um ábyrgðir á
skuldum einstaklinga í nóvember 2001
þar sem staða ábyrgðarmanna sé
styrkt. Það felur meðal annars í sér
skyldu til þess að skuldari sé greiðslu-
metinn fari samanlagðar ábyrgðir
hans yfir 1 milljón króna, auk þess sem
upplýsingar um stöðu láns eru sendar
ábyrgðarmanni með tilteknu millibili.
Strjálbýlið er dýrara
Hvað ábendingar um næstdýrasta
bankakerfi á Norðurlöndum á eftir
Noregi áhrærir segir Guðjón að bæði
Noregur og Ísland séu strjálbýl lönd
sem hafi gert torsóttara að fækka
útibúum. „Líklegt er að ör tækniþró-
un í íslenskri bankaþjónustu muni
breyta þessu. Hins vegar er lokun úti-
búa aldrei einfalt mál. Íslenskir neyt-
endur hafa lagt mikið upp úr greiðum
aðgangi að bankaþjónustu og jafn-
framt þrýst mjög á um að útibúanetið
sé sem þéttast. Nýleg dæmi sýna að
mjög erfitt getur verið að draga úr að-
gangi að þessari þjónustu og hafa slík
mál jafnvel ratað inn í þingsali,“ segir
hann.
Guðjón segir vissulega nauðsyn-
legt að skoða hvað megi betur fara í
bankaþjónustu og að öll slík umræða
sé til góða, sé hún sett fram á sann-
gjörnum forsendum. „Þar virðist
nokkuð hafa skort á í margumræddri
skýrslu og túlkun Neytendasamtak-
anna á henni. Auk þess sem efni
skýrslunnar er að mestu leyti byggt á
gögnum frá 1998 og 1999 og ýmislegt
hefur breyst síðan þá. Benda má á að
nú er starfandi nefnd á vegum við-
skiptaráðherra, svokölluð bankalaga-
nefnd, sem ætlað er að endurskoða
löggjöf um fjármálamarkaðinn í heild
sinni. Eitt lykilatriði í þeirri vinnu er
að gera hérlent fjármálaumhverfi
sem samkeppnishæfast.“
Guðjón bendir á að viðskiptamenn
virðist halda fast við sinn viðskipta-
banka, sem hljóti að merkja að neyt-
endur meti mikils festu í fjármálavið-
skiptum. „Eitt sem vert er að benda á
í þessu sambandi er greiðsluþjónusta,
sem hjálpar viðskiptamönnum við að
dreifa útgjöldum yfir árið og forðast
dráttarvexti og viðbótarkostnað.
Þessi þjónusta tók að ryðja sér til
rúms í upphafi síðasta áratugar og er
nú orðin mjög vinsæl.“
Hann segir ennfremur að sérstök
nefnd á vegum bankanna sé að vinna
að endurskoðun samningsskilmála
þar sem stöðugt þurfi að taka mið af
nýjum kröfum og aðstæðum. „Hags-
munir íslenskra neytenda eru vel
varðir í lögum. Í því sambandi má
meðal annars vísa í samningalög, lög
um neytendalán og almennar skaða-
bótareglur. Telji þeir á sér brotið geta
þeir leitað til úrskurðarnefndar um
viðskipti við fjármálafyrirtæki, eða al-
mennra dómstóla. Starfsemi úrskurð-
arnefndar var flutt undir hatt Fjár-
málaeftirlitsins fyrir tveimur árum í
því augnamiði að styrkja stöðu henn-
ar enn frekar. En sem betur fer hafa
samskipti banka og viðskiptamanna
hér á landi verið með ágætum, svo lít-
ið hefur reynt á þessi úrræði. Það
hlýtur að skipta meginmáli, en ekki
aukið skrifræði í tengslum við við-
skipti banka og almennings,“ segir
Guðjón Rúnarsson framkvæmda-
stjóri Samtaka banka og verðbréfa-
fyrirtækja að síðustu.
Hagsmunir
neytenda vel
varðir í lögum
Niðurstöður í skýrslu um bankaþjónustu eru al-
mennt jákvæðar, segja Samtök banka og verð-
bréfafyrirtækja.
Morgunblaðið/Ásdís