Morgunblaðið - 07.03.2002, Blaðsíða 38

UMRÆÐAN
38 FIMMTUDAGUR 7. MARS 2002 MORGUNBLAÐIÐ
YFIRSKRIFT 2. þings Kennara-
sambands Íslands sem haldið verð-
ur dagana 8. og 9. mars nk. er
„Kennsla aðlaðandi ævistarf“. Þar
verða ýmsir þættir
þessarar fullyrðingar
krufnir til mergjar í
umræðu um fmennsku
kennara og inntak
kennarastarfsins.
Skortur á vel mennt-
uðum kennurum er
þjóðfélagslegt vanda-
mál víða um lönd. Á
sama tíma er heims-
myndin að breytast,
eiginleg landamæri að
hverfa og samfélagið
hrópar á aukna mennt-
un og hæfari einstak-
linga í vaxandi sam-
keppni. Við þessar
aðstæður er þörf á enn
betur menntuðum kennurum en áð-
ur sem sjá og skilja kröfur nýrrar
aldar.
Hér á landi hefur árum saman
verið viðvarandi skortur á menntuð-
um kennurum. Um 20% grunnskóla-
kennara eru leiðbeinendur. Nær
þriðjungur framhaldsskólakennara
hefur ekki full kennsluréttindi og
aðeins um 40% starfsmanna leik-
skóla hafa hlotið tilskilda menntun.
Almennur vinnumarkaður
Lág laun hafa löngum verið talin
meginástæða þess að erfitt hefur
verið að fá menntaða kennara til
starfa í skólum og laða ungt fólk til
kennaranáms. Með nýjum kjara-
samningum hafa laun íslenskra
kennara batnað og standast þau nú
betur en áður samanburð við laun
annarra vel menntaðra hópa. Hins
vegar má ekki gleyma því að á al-
mennum vinnumarkaði er í auknum
mæli sóst eftir fólki með kennara-
menntun og reynslu af kennslustörf-
um. Ríki og sveitarfélög eru því í
samkeppni við einkamarkaðinn um
vel menntað fólk til kennslustarfa.
Breytt skipulag
Tæplega 4500 kennarar, að skóla-
stjórum og aðstoðarskólastjórum
meðtöldum, starfa í grunnskólum
landsins á þessu skólaári. 80%
þeirra eru með kennsluréttindi.
Gert er ráð fyrir nokkurri fjölgun
grunnskólanemenda á næstu árum
en fleira hefur áhrif á kennaraþörf-
ina. T.d. er ljóst að fjölgun kennslu-
stunda sem kom að fullu til fram-
kvæmda í haust kallar á fleiri
kennara til starfa. Ný sýn og breytt
skipulag skólastarfs sem endur-
speglast í gildandi kjarasamningi
grunnskólans gerir einnig kröfur
um fleira kennaramenntað fólk til
starfa í skólunum.
Aldursdreifing íslenskra grunn-
skólakennara er ekki verulega frá-
brugðin aldursdreifingu kennara í
öðrum OECD löndum. Í október
2000 voru 60% grunnskólakennara
40 ára og eldri. 14,5% voru 29 ára og
yngri, 27,8% á aldrinum 30 – 39 ára,
31% á aldrinum 40 – 49 ára og 22,9%
á aldrinum 50 – 59 ára og 7% voru
60 ára og eldri.
Aldursskipting
Nálægt 16300 nemendur eru
skráðir í staðbundið nám í dagskól-
um framhaldsskólanna á árinu 2002
auk 300 fjarnámsnemenda. Nem-
endur í staðbundnu námi voru um
16700 á árinu 2001 og um 16.900 á
árinu 2000. Fjöldi í aldursárgöngum
bendir til að nemendum fækki lít-
illega milli áranna 2002 og 2003 en
síðan fjölgi þeim hratt og verði
orðnir um 18300 árið 2007. Mest
verður fjölgunin á höfuðborgar-
svæðinu.
Samkvæmt tölum Hagstofu Ís-
lands voru kennarar á
framhaldsskólastigi
1479 í febrúar 1999.
Þar af voru 72,7% með
full kennsluréttindi og
27,3% án kennslurétt-
inda. 76% framhalds-
skólakennara sem ekki
hafa full kennslurétt-
indi hafa lokið háskóla-
prófi (en ekki í uppeld-
is- og kennslufræðum).
Samkvæmt yfirliti yfir
menntun félagsmanna
Félags framhalds-
skólakennara er hún
að meðaltali talsvert
umfram það sem telst
grunnnám á háskóla-
stigi.
Á sama tíma og horfur eru á að
nemendum fjölgi er stétt framhalds-
skólakennara að eldast. Samkvæmt
greiningu á gögnum um félagsmenn
í KÍ sem fengu greidd mánaðarlaun
um mánaðamótin ágúst/september
2000 er aldursskipting framhalds-
skólakennara ískyggileg. Tæplega
4% þeirra eru 30 ára og yngri,
20,5% eru á aldrinum 31 til 40 ára,
36,4% eru 41 – 50 ára, 27,4% eru 51
– 60 ára, 12% eru 61 – 70 ára. Af
þessu er ljóst að stór hluti fram-
haldsskólakennara fer á eftirlaun á
næstu árum.
40% leikskólakennara
Nú eru menntaðir leikskólakenn-
arar í um það bil 1.000 stöðugildum í
leikskólum landsins en alls er þörf
fyrir leikskólakennara í um það bil
2400 stöðugildi. Flestum þeirra
starfa, sem leikskólakennara vantar
í, er sinnt af ófaglærðum leiðbein-
endum.
Meginniðurstaða skýrslu um þörf
á leikskólakennurum til ársins 2010
er að næstu ár eigi skortur á leik-
skólakennurum eftir að aukast. Því
er spáð að með smíði nýrra leikskóla
fjölgi kennarastörfum í leikskólum í
tæplega 2700 árið 2006.
Í skýrslunni kemur fram að yfir
40% þeirra sem hafa aflað sér
menntunar sem leikskólakennarar
eru í störfum á öðrum sviðum. Sam-
kvæmt þessu væri hægt að manna
velflestar núverandi stöður í leik-
skólum með menntuðum leikskóla-
kennurum ef leikskólarnir væru
samkeppnishæfir um kaup og kjör
við aðra atvinnustarfsemi í landinu.
Tónlistarskólar
Tónlistarskólakennarar starfa á
þremur skólastigum, allt frá grunn-
skóla- til háskólastigs. Tónlistar-
fræðsla er mikilvægur þáttur í
menntun þjóðarinnar og einn af
hornsteinum menningarinnar í land-
inu.
Ekki liggja fyrir tölur um kenn-
araþörf íslenskra tónlistarskóla, en
ljóst er að margir tónlistarskólar
anna ekki eftirspurn og færri nem-
endur komast að en vilja.
Starfsheiti tónlistarskólakennara
nýtur ekki lögverndunar eins og
starfsheiti grunn- og framhalds-
skólakennara og þess er ekki krafist
að tónlistarskólakennarar hafi sér-
stök kennararéttindi. Hins vegar er
ljóst að mikill meirihluti tónlistar-
skólakennara hefur langa menntun
að baki.
Í gögnum sem aflað var árið 1999
frá 53 tónlistarskólum kom í ljós að
87% kennara við þessa skóla höfðu
lokið lokaprófi (kennaraprófi, burt-
fararprófi, einleikaraprófi). 81%
þeirra sem lokið höfðu lokaprófi
höfðu auk þess lokið að meðaltali 3 –
4 ára framhaldsnámi.
Á árabilinu 1990 – 2001 útskrif-
uðust frá Tónlistarskólanum í
Reykjavík samtals 238 nemendur
með lokapróf.
Kennsla lykil-
starf á nýrri öld
Helgi E. Helgason
Höfundur er kynningarfulltrúi
Kennarasambands Íslands.
Nám
Árum saman, segir
Helgi E. Helgason,
hefur verið skortur á
menntuðum kennurum.
Á ÞESSU kjörtíma-
bili hefur mikil áhersla
verið lögð á að byggja
skóla í Reykjavík, enda
lögboðið að einsetja
skuli grunnskóla. Ein-
setning skóla kallar á
miklar breytingar og
viðbótarbyggingar,
sem hafa kostað meira
en milljarð á ári und-
anfarin ár. Það er mik-
ið lagt í skólabygging-
arnar og þær eru
dýrar. Ég tel að fara
hefði mátt mun hag-
kvæmari leið en R-list-
inn valdi, en hann hélt
samkeppni meðal arkitekta fyrir
fimm árum og hefur síðan verið að
byggja eftir þeim teikningum sem
hlutu 1., 2., og 3. verðlaun, einn skóla
eftir hverri teikningu. Þessar bygg-
ingar eru mjög fjölbreyttar og mikið
í þær lagt, en gallinn er sá, að reynsl-
an nýtist ekki frá einni byggingu til
annarrar. Það er eðlilegt að ýmsir
vankantar komi fram meðan verið er
að byggja og eftir að húsnæði er
komið í notkun, en sú reynsla nýtist
ekki frá einum skóla til næsta, þegar
sífellt er skipt um teikningu. Menn
eru alltaf að byrja á núlli.
Ég nefni Víkurskóla sem dæmi,
sem hafði þann meginkost sam-
kvæmt umsögn dómnefndar að end-
urspegla byggingarsögu þjóðarinnar
frá landnámi fram á nýjustu tíma
með viðeigandi fjölbreytni í bygging-
arefnum frá torfi og grjóti upp í stál
og gler. Skólinn er mónúment fyrir
arkitektana og athyglisverður sem
slíkur, en svo kemur í ljós að hann er
ekki að sama skapi
þægilegur eða hentug-
ur til að vinna í. Tölu-
verðum tíma hefur ver-
ið varið á fundum
fræðsluráðs í vetur til
að ræða kvartanir
kennara sem þarna
vinna, vegna þess
hversu óhagkvæm
þessi bygging er fyrir
skólastarf.
Skólabygging á fyrst
og fremst að þjóna
skólastarfinu, vera fal-
legur og hentugur
rammi um það. Lykil-
orðin hljóta að vera
hagkvæmni og sveigjanleiki. Við er-
um nú að reisa byggingar sem munu
væntanlega standa áratugum sam-
an, jafnvel í meira en öld. Ef þessar
byggingar eiga að vera rammi um
skólastarf í framtíðinni verður innri
gerð þeirra að vera eins sveigjanleg
og kostur er með færanlegum veggj-
um o.þ.h.
Nýjasta skólabyggingin sem fyr-
irhuguð er í Reykjavík er Ingunn-
arskóli í Grafarholti. Þar fór fram at-
hyglisverð og þörf undirbúnings-
vinna, þar sem stór og fjölbreyttur
hópur fólks kom saman og skil-
greindi undir leiðsögn reynds banda-
rísks skólaarkitekts hvernig skóla-
bygging á að vera til að mynda rétta
rammann utan um skólastarfið.
Þarna komu margar prýðilegar hug-
myndir fram, sem geta nýst í öllum
skólahverfum borgarinnar og víðar
um landið. Gallinn er hins vegar sá,
að þessi vinna var aðeins ætluð und-
irbúningi þessa eina skóla, því í raun
hefði þurft að gera þetta áður en
samkeppnin var haldin fyrir fimm
árum. Sjálfstæðismenn í fræðsluráði
leggja til að arkitektum, hönnuðum
og verktökum verði boðið til náms-
stefnu með fjölbreyttum hópi fólks
eins og gert var í Grafarholti, hlut-
verk skólans í samfélaginu og eðli
skólastarfsins rætt frá öllum hliðum
og í kjölfarið verði efnt til samkeppni
um grunnteikningu að skólabygg-
ingu sem nýta megi til margra skóla-
bygginga og laga að breytilegum
fjölda nemenda. Með þessu móti má
draga úr kostnaði og nýta reynsluna
til endurbóta frá einni byggingu til
annarrar.
Því miður veldur framhaldið með
Ingunnarskóla nokkrum áhyggjum,
því þótt hugmyndirnar sem komu
fram væru einfaldar og íburðarlaus-
ar sýna drögin að teikningum fyrir
skólann að þarna er í uppsiglingu
annað mónúment, flott bygging sem
bylgjast eins og korn á akri. Ég vona
að það verði líka gott að vinna í
henni, því nóg á hún að kosta: Áætl-
anir byggingardeildar á þessu stigi
hljóða upp á tæpar tólf hundruð
milljónir króna fyrir 350 barna
skóla! Þetta er fáránlega há fjárhæð,
og þess má geta að Hafnfirðingar
eru að byggja glæsilegan 550 barna
skóla fyrir sömu fjárhæð. Á næst-
unni mun ég fjalla um hvað við get-
um af þeim lært í þessum efnum.
Óhagkvæmar
skólabyggingar
Guðrún Pétursdóttir
Skólar
Skólabygging, segir
Guðrún Pétursdóttir, á
fyrst og fremst að þjóna
skólastarfinu.
Höfundur er fulltrúi
Sjálfstæðisflokksins í fræðsluráði
Reykjavíkur.