Morgunblaðið - 07.03.2002, Blaðsíða 33

MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 7. MARS 2002 33
nn öfluga
arútvegs-
æður um
stefnunni
að Franz
arútvegs-
inu, muni
llögur um
20. mars
hafi lítinn
meginstoð
efnu eða
rju aðild-
verri teg-
i. Fram-
kvótum
rra ára í
og nú er,
r með sér
r en ekki
r vísinda-
verði ein-
afa meira
veiðum er
áta sömu
nnfremur
n lýst yfir
róttækra
kastagetu
fjármuni
eininni en
p. Fram-
iskiskipa-
alltof stór
tofnanna,
l 40%.
Svíþjóðar,
ur ásamt
ns, Kjell
gi við að í
egsstefnu
varúðar-
n. Til að
tofnana á
nýtingu
slegist í
og Þjóð-
ð máls á
á sjávar-
ræði-
mið
ágreining-
arútvegs-
ast á ólík
ki ESB,
Grikkland,
Ítalía, Írland og Portúgal, hafa
myndað með sér bandalag til höfuðs
varúðarnálgunarsjónarmiðum í end-
urskoðun sjávarútvegsstefnunar en
leggur þeim mun meiri áherslu á fé-
lags- og hagfræðilegar endurbætur.
Bandalagið, sem kallar sig „Vini
fiskveiðanna“, hefur lagt fram þrjú
meginmarkmið við mörkun sjávar-
útvegsstefnunnar; að auðlindir verði
nýttar með sjálfbærum hætti; að
tryggja nægt framboð á markaði
sambandsins og að viðhalda og
styrkja fiskveiðar og fiskeldi með
hliðjón af hagfræðilegum, félagsleg-
um og svæðisbundnum sjónarmið-
um. Bandalagið telur að í viðhorfum
Fischlers og fylgismanna hans sé
ekki lögð nægileg áhersla á hags-
muni einstakra svæða sem byggja
mjög á sjávarútvegi. Ennfremur tel-
ur bandalagið að skilgreina verði
varúðarnálgunina upp á nýtt, þar
sem tekið verði mið af efnahags- og
félagslegum þáttum, en ekki aðeins
sjónarmiðum vísindamanna.
Í yfirlýsingu bandalagsins er
einnig lagst gegn hugmyndum um
niðurskurð á fiskveiðiflota ESB og
bent á að endurnýjun og nútíma-
væðing flotans sé nauðsynleg. „Vinir
fiskveiðanna“ eru hlynntir því að
kvótum verði úthlutað til nokkurra
ára í senn og því að stjórn veiða
verði sveigjanleg á milli einstakra
svæða.
Í Morgunblaðinu var fyrir
skömmu haft eftir Árna M. Mathie-
sen, sjávarútvegsráðherra, að fram
til þessa hafi ekkert komið fram í
umræðum um endurskoðun sjávar-
útvegsstefnu ESB sem bendi til
þess að Íslendingar eigi að sækja
um aðild sambandinu. Miklar deilur
væru milli aðildarríkja
um stefnuna sem fyr-
irsjáanlegt væri að ekki
næðist að leysa og því
væri viðbúið að litlar
breytingar yrðu á stefn-
unni. Íslensk stjórnvöld
hafa samið um það við
Dani, sem fara munu með for-
mennsku í ráðherraráði Evrópu-
sambandsins á síðari hluta þessa
árs, að einn starfsmaður íslensku ut-
anríkisþjónustunnar starfi með
þeim að útfærslu á sjávarútvegs-
stefnunni.
jávar-
u ESB
Morgunblaðið/Snorri Aðalsteinsson
m 55% og ljóst að 12 fiskistofnar eru að hruni
ur fiskiskipaflota sambandsins um 40% á með-
un og nútímavæðingu flotans nauðsynlega.
TENGLAR
............................................
http://europa.eu.int/comm/
fisheries/policy_en.htm
hema@mbl.is
ESB ákvað að
skera niður
kvóta þessa
árs um 55%
MIKIL hagræðing og þróun hefur
átt sér stað innan sjávarútvegsins í
Færeyjum á síðustu árum og af
þeim sökum stendur hann nú miklu
betur að vígi en sjávarútvegurinn á
Íslandi og í Noregi. Hefur fær-
eyski hagfræðingurinn Óli Samró
komist að þessari niðurstöðu eftir
þriggja ára rannsókn á sjávarút-
veginum í löndunum þremur.
Óli Samró bar saman reksturinn
í löndunum og hann þóttist viss um
það í fyrstu, að Færeyingar gætu
ýmislegt lært af Íslendingum og
Norðmönnum.
„Eftir þriggja ára vinnu er það
hins vegar alveg ljóst, að það eru
Íslendingar og Norðmenn, sem
geta margt af okkur lært. Í Fær-
eyjum hefur átt sér stað mikil þró-
un á síðustu árum en um það er
varla að ræða á Íslandi og í Nor-
egi,“ segir Óli Samró í viðtali við
færeyska dagblaðið Dimmalætt-
ing.
Óli segir, að þróunina í færeysk-
um sjávarútvegi megi meðal ann-
ars lesa út úr aukinni framleiðni og
aukinni samkeppnisgetu. Hafi af-
koman, jafnt í útgerð sem vinnslu,
batnað mikið frá árinu 1996 en þá
var staðan fremur slæm. Nú séu
allar lykilstærðir jákvæðar, eigin-
fjárstaðan hafi batnað og skuldir
minnkað. Eigi það við um næstum
alla útgerðarflokka og næstum alla
fiskvinnsluna.
„Oft er sagt, að rekstrarum-
hverfið, hátt fiskverð, lágir vextir
og góð veiði, sé skýringin á góðum
gangi í Færeyjum og það er alveg
rétt svo langt, sem það nær. Þessar
aðstæður eru hins vegar þær sömu
á Íslandi og í Noregi. Það er um að
ræða sama markaðinn, sama hrá-
efnið og sama olíuverðið en mun-
urinn er sá, að í Færeyjum lýtur
sjávarútvegurinn eingöngu lög-
málum markaðarins. Vegna þess
verða allar greinar hans að skila
arði og hagræða á öllum sviðum,“
segir Óli Samró.
Framseljanlegur dagafjöldi
Óli segir, að í Færeyjum hafi
verið komið upp löndunarmiðstöð
þar sem aflinn er flokkaður eftir
stærð og gæðum. Með því fái kaup-
endur og seljendur mest út úr fisk-
inum. Þar fyrir utan sé um að ræða
sóknardagakerfi í Færeyjum en
ekki kvótakerfi eins og á Íslandi og
vegna þess hafi útgerðarmenn ein-
faldlega orðið að leggja skipum,
sem ekki bera sig.
Færeyska sóknardagakerfið
stýrir ekki heildaraflanum eins og
íslenska kvótakerfið, heldur sókn-
arþunganum. Hverjum útgerðar-
flokki er úthlutaður ákveðinn
dagafjöldi á ári og honum er síðan
skipt á milli skipanna innan flokks-
ins. Þessir dagar eru síðan fram-
seljanlegir milli flestra flokkanna.
Óli segir, að færeyska kerfið sé
til fyrirmyndar og ekki síst að því
leyti, að í því fer ekkert til spillis,
engum fiski er hent fyrir borð. Öll-
um fiski sé landað og það skipti
ekki litlu máli þegar um sé að ræða
takmarkaða auðlind.
Annað, sem stuðlað hefur að
betra gengi, er, að flutningur fisks-
ins á erlendan markað, til dæmis
með Norrønu og Eimskipum, er
auðveldari og hagkvæmari en áður
eða með öðrum orðum ódýrari.
„Flutningsgjöldin eru töluvert
lægri hjá okkur en íslensku fisk-
vinnslunni,“ segir Óli.
Í viðtalinu kemur fram, að fær-
eyskur sjávarútvegur hafi tapað
tæpum 12 milljörðum ísl. kr. á ári á
níunda áratug síðustu aldar en á
síðasta ári hafi hagnaðurinn verið
tæpir 1,2 milljarðar kr. þrátt fyrir
mun minni fisk en var á fyrrnefnda
tímabilinu. Ástæðan sé fyrst og
fremst hugarfarsbreytingin, sá
skilningur, að ekki skuli sækja sjó-
inn nema það borgi sig.
Óeðlilegt samkrull?
Óli Samró getur þess, að nú séu
færeysk sjávarútvegsfyrirtæki
komin á íslenskan hlutabréfamark-
að og segir, að ekki sé nema allt
gott um það að segja. Vandi ís-
lensku fyrirtækjanna sé hins vegar
sá, að verðið á kvótanum sé svo
hátt, að það sé ekki á færi nema
fárra fyrirtækja að taka þátt í
þeirri samkeppni.
„Nú eru aðeins 12 eða 13 íslensk
sjávarútvegsfyrirtæki eftir á
markaðnum og þau svara til um
80% af íslenskum sjávarútvegi. Til
að tryggja sér fjármagn hafa þau
neyðst til að rugla saman reitunum
við önnur fyrirtæki, til dæmis olíu-
félögin, tryggingafélögin og sjóði,
og þar með er búið að hræra saman
hagsmunum ólíkra fyrirtækja. Af
þessum sökum er mjög lítil sam-
keppni á viðkomandi þjónustusvið-
um og það rýrir aftur samkeppn-
isgetu íslensku fyrirtækjanna,“
segir Óli Samró.
Óli segir, að heita megi, að búið
sé að kasta markaðslögmálunum
alveg fyrir róða í Noregi. Þar ráði
byggðastefnan ein.
Þriggja ára rannsókn á sjávarútvegi á Íslandi, í Noregi og Færeyjum
Útvegur í Færeyjum
stendur betur en á Íslandi
Allur fiskur á markað; fiski ekki
hent og óhagkvæmum skipum lagt
Þórshöfn. Morgunblaðið.
FÆREYSKA fiskveiðistjórn-
unarkerfið, sem byggist á sókn-
arstýringu, hefur reynst Fær-
eyingum vel, að mati Eyðfinns
Finnssonar, sérfræðings við fær-
eyska sjávarútvegsráðuneytið.
Hann kynnti kerfið og reynsluna af
því á fundi hjá Fiskifélagi Íslands í
gær. Á fundinum kom einnig fram
hjá Kristjáni Þórarinssyni, stofn-
vistfræðingi LÍÚ, að hann telur
kerfið alls ekki henta við fisk-
veiðistjórnun á Íslandsmiðum.
Nokkrar umræður urðu í lok
fundarins um færeyska fisk-
veiðistjórnun, en engin ályktun var
samþykkt.
Halldór Ragnar Gíslason sjáv-
arútvegsfræðingur lýsti í erindi sínu
færeyska fiskveiðistjórnunar-
kerfinu. Þar kom fram að Fær-
eyingar hættu að nota aflamarks-
kerfi og skiptu yfir í sóknar-
markskerfi árið 1996 til að reyna að
koma í veg fyrir brottkast og löndun
afla framhjá vigt. Sóknardagakerfi
Færeyinga er byggt á úthlutuðum
dögum sem fiskiskip mega vera á
sjó. Þegar fyrir liggur hversu mikið
er heimilt að veiða úr fiskistofnunum
á hverju ári er gefinn út fjöldi sókn-
ardaga á hvert skip en fjöldi sókn-
ardaga er miðaður við sóknargetu
flotans. Þegar sóknardögum var út-
hlutað í upphafi var færeyska fiski-
skipaflotanum skipt upp í 6 flokka
eftir stærð og veiðiaðferð skipanna
og sóknardögum úthlutað eftir veiði-
reynslu hvers flokks. Sóknardögum
var síðan skipt jafnt niður á skip inn-
an flokkanna. Úthlutunin var til 10
ára. Halldór sagði að ekki væri ljóst
hvað tæki við eftir árið 2006, það
væri stjórnmálamanna að ákveða
slíkt.
Sóknardagar ganga kaupum og
sölum í Færeyjum, líkt og aflaheim-
ildir á Íslandi, eftir sérstökum stuðl-
um sem eru breytilegir eftir skipa-
flokkum og gilda ýmsar reglur um
framsal sóknardaga milli flokkanna.
Sóknardögum í Færeyjum hefur
fækkað um 17,3% frá því að kerfið
var tekið upp árið 1996. Kerfið er
lokað að því leyti að nýliðar þurfa að
kaupa sér bát og sóknardaga til að
hefja útgerð. Halldór benti einnig á
að ríkisstyrkir til sjávarútvegs í
Færeyjum hefðu minnkað mjög
mikið á undanförnum árum en um
miðjan síðasta áratug fóru um 30%
af öllum styrkjum Færeyinga til
sjávarútvegsins. Halldór sagði að
mjög lítil reynsla væri komin á sókn-
ardagakerfið í Færeyjum og því
væri spennandi að fylgjast með
framvindu mála á komandi árum.
Gott kerfi
Þegar fiskveiðar við Færeyjar
voru að hruni komnar vegna stjórn-
lítilla veiða og ríkisstyrkja, sem
leiddu til of mikillar sóknar, árið
1993 var ákveðið að taka upp kvóta-
kerfi, aðallega að kröfu Dana. Því
kerfi var svo kastað fyrir róða og
dagakerfið tekið upp árið 1996. Jafn-
framt voru opinberir styrkir af-
numdir. Frá árinu 1993 hefur leiðin í
færeyskum sjávarútvegi legið upp á
við. Þetta kom fram hjá Eyðfinni
Finnssyni. Eyðfinnur rakti gang
mála, aðstæður þegar kerfinu var
komið á og talaði um reynsluna af
því.
„Þetta er gott fiskveiðistjórn-
unarkerfi, sem meðal annars leiðir
til minna brottkasts og því kemur
nánast allur fiskur sem veiðist á
land. Því er almennt ánægja með
kerfið sem slíkt, en hins vegar er
deilt um það hvort eigi að innheimta
auðlindagjald af þeim, sem veiðileyf-
in hafa,“ sagði Eyðfinnur.
Hann sagði jafnframt að þótt
kerfið væri gott og hefði reynst
Færeyingum vel leysti það vissulega
ekki öll vandkvæði við fisk-
veiðistjórnun. Hann nefndi sem
dæmi, að við veiðarnar væri heimilt
að ákveðið hlutfall af afla skipanna
mætti vera smáfiskur. Veiddist hins
vegar umfram það hlutfall væri
vissulega komin hætta á brottkasti.
Sóknarmarkskerfi hentar
ekki á Íslandi
Kristján Þórarinsson, stofnvist-
fræðingur LÍÚ, sagði á fundinum að
sóknarmarkskerfi myndi ekki henta
við íslenskar aðstæður þar sem á því
væru ótal vankantar. Hann sagði að
á bak við hugmyndir um sóknar-
mark byggi fiskifræðileg kenning
um að ekki væri hætta á ofveiði með
hæfilegri fastri sókn. Þar af leiðandi
væri óþarfi að fylgjast með ástandi
fiskistofna frá ári til árs. Kristján
sagði þessa kenningu hinsvegar ekki
standast. Engin leið væri að mæla
sókn eða meta með nákvæmni hver
hin fasta sókn ætti að vera. Auk þess
væru sveiflur í náttúrulegum dauða
og veiðanleika í fiskistofnum sem
yllu því að föst sókn leiddi til mis-
munandi fiskdauða og þar með mis-
munandi heildardánartölu. Þá ykist
veiðigeta fiskiskipa af sömu stærð
og vélarafli um 3–5% á ári, m.a.
vegnar þróunar í veiðarfærum,
tækjabúnaði og kunnáttu.
Kristján sagði að sóknarmark
byggðist á samræmi milli veiðigetu
fiskiskipaflota og afrakstursgetu
fiskistofna. Þrengingar í Færeyjum
hefðu leitt til þess að mörg af nýrri
og verðmeiri skipum Færeyinga
hefðu verið seld úr landi áður en
sóknarmarkið var tekið upp. Ef Ís-
lendingar ætluðu að taka upp sókn-
armark þyrfti að fækka verulega í
fiskiskipaflotanum, jafnvel um 70%,
að mati Kristjáns.
Kristján sagði að fylgifiskur sókn-
armarks væri fjárfesting í nýjum
skipum og búnaði til að auka afla á
sóknardag, sem aftur leiddi til um-
framafla miðað við fyrirætlanir. Í
kjölfar fjárfestingar og umframveiði
fækkaði síðan sóknardögum á hvert
skip til þess að stemma stigu við of-
veiði. Þá væri hætta á að úthlutaðir
dagar og minni veiði dygði ekki til
þess að standa undir rekstri fiski-
skipa. Kerfið leiddi því til óhag-
kvæmra fjárfestinga og veiða.
Kristján sagðist auk þess óttast
afdrif einstakra fiskistofna í sókn-
armarkskerfi. Þegar afli einstakra
tegunda væri ekki takmarkaður yk-
ist sókn í verðmeiri og stærri stofna
en aðrir væru vannýttir.
Deilt um ágæti
færeyskrar fisk-
veiðistjórnunar
Morgunblaðið/Sverrir
Kristján Loftsson, einn stjórnarmanna Fiskifélags Íslands, og Eyð-
finnur Finnsson frá færeyska sjávarútvegsráðuneytinu ræða saman.