Morgunblaðið - 09.03.2002, Blaðsíða 28

LISTIR
28 LAUGARDAGUR 9. MARS 2002 MORGUNBLAÐIÐ
EINAR Laxness opnaði vef Sögu-
félagsins á 100 ára afmæli félags-
ins sem haldið var hátíðlegt í
húsakynnum þess, Fischersundi 3,
síðastliðinn fimmtudag. Fjöldi
manns tók þátt í dagskránni, með-
al annars forseti Íslands.
Forgöngu um félagsstofnunina
1902 höfðu þrír einstaklingar, Jón
Þorkelsson landsskjalavörður,
Hannes Þorsteinsson ritstjóri og
Jósafat Jónasson ættfræðingur
(þekktari undir nafninu Steinn
Dofri).
Sögufélagið
hundrað ára
Morgunblaðið/Kristinn

Sögufélag/Lesbók 8 og 9
Á ÖLLUM Norðurlöndum eru til
samtök er halda úti tímaritum sem
varða almennan heimilisiðnað, skara
einnig listiðnað, hönnun og forna
geymd. Allt það sem mannshöndin
kemur að og ber í sér sjónræn gró-
mögn, hvort heldur iðjan hefur hag-
nýtisgildi eða sækir rætur í iðjusemi,
metnað og sköpunarþörf.
Í Noregi nefnist rit samtakanna
Husflid, og er fyrirsögn umfjöllunar
um nýútkomið rit íslensku samtak-
anna um þessi mál nær orðrétt sótt
þangað, en rýnirinn rakst á ritið í
Norræna húsinu á dögunum. Vakti
grein um þetta svið sérstaka athygli
mína því ekki hafði ég áður séð al-
mennt skart unnið úr ull, og hug-
myndin snart mig. Þar opinberaðist
mér ný hlið á hagnýtingu ullarinnar,
þótt engan veginn standist hið fis-
létta loftkennda efni tímans tönn á
líkan hátt og hinn harði eðalmálmur.
Beinir huganum að því að ekki hefur
ullarlandið mikla staðið sig sem
skyldi í þessum málum né haldið ut-
anum hinn forna arf. Vefnaðardeild
rutt útaf borðinu í æðsta listaskóla
landsins og skilningur á sjálfstæðum
og jarðtengdum listiðnaðar- og hönn-
unarskóla lítill í menntakerfinu, eins
og raunar sjónmenntum almennt.
Jafnframt þýðingu þjóðlegrar
geymdar í íðum, öllum tegundum
handverks sem ber í sér fagurfrræði-
legan skapandi neista, hafinn yfir lít-
ilsiglt föndur og hreina gróðahyggju.
Líkast til ekki með öllu ástæðulaust
hliðarspor, þá fjallað skal um tímarit
sem hefur á brattann að sækja, kem-
ur aðeins einu sinni út á ári og borið
uppi af óeigingirni, eldmóð og hug-
sjónum.
– Sem jafnan býður ritið upp á fjöl-
þætt efni sem skarar áðurnefnda
þætti og ber hér helst að nefna fróð-
lega grein Þóris Sigurðssonar, fyrr-
um námsstjóra í mynd- og hand-
mennt, um hörrækt þeirra Smára
Ólafssonar, tónlistar- og fræði-
manns, og Ingibjargar Styrgerðar
Haraldsdóttur veflistarkonu. Fram
kemur, að mögulegt er að rækta
mýkri og sterkari tegund hörs hér á
landi en annars staðar í Evrópu
vegna þess að hann er fjórðungi
lengur að vaxa. Um tíu ára skeið hafa
þau hjónin aflað sér mikilsverðrar
vitneskju um ræktun hörs og vinnslu
hans, en hörplantan hefur frá
ómunatíð verið nytjajurt í uppruna-
löndunum Babýlóníu, Assýríu og
Egyptalandi.
Kristín Schmidhauser Jónsdóttir
hannyrðakennari á grein um hina ný-
látnu textíl- og kirkjulistakonu Sig-
rúnu Jónsdóttur, auðsjáanlega skrif-
uð fyrir andlát hennar. Sigrún var
athafnakona af fyrstu gráðu, iðja
hennar vel sýnileg að hverju sem hún
gekk. Svo mjög að gefið hefur verið
út rit um lífsferil listakonunnar sem
Þórunn Valdimarsdóttir sagnfræð-
ingur skráði, og út kom á jólaföstu
2000 og varð metsölubók. Þó senni-
lega meir fyrir hinn litríka lífsferil og
miklu yfirferð en athafnir á listasviði,
síðustu ár sín átti hún heimili í æv-
intýrasloti í Lidingö við Stokkhólm,
gift aðalsmanni. Og þótt ýmsar sögur
fari af listsköpun hennar og ekki séu
allir sammála í þeirri grein verður
ekki fram hjá því litið að hér fór
óvenjulegur persónuleiki, aðsóps-
mikil og stór kona með fastmótaðar
skoðanir sem hún hélt einarðlega
fram. Enginn velkist í vafa um að ein-
faldir formhreinir höklar sem Sigrún
Jónsdóttir gerði, einkum er líða tók á
ævina, eru með því frábærasta sem
gert hefur verið á landi hér á þeim
vettvangi. Einnig má líta til hátíða-
búninga hennar en þar gerði hún
virðingarverðar tilraunir á sviði sem
mætti gefa mun meiri gaum.
Þá er Þórir námsstjóri kominn aft-
ur, og nú ritar hann grein um mynd-
listarkonuna Höllu Har, sem er að-
allega þekkt fyrir kirkjulistaverk sín
líkt og Sigrún, en vel að merkja úr
gleri. Aðdragandinn að listferli henn-
ar nokkuð óvenjulegur, en fyrir sér-
staka skikkan örlaganna og náms-
þörf ungs alvarlega sjónskerts sonar
þurfti fjölskyldan að flytjast til Dan-
merkur. Þar var Halla í læri í skóla
hjá þekktum myndlistarmanni og
menntunarferlð vatt upp á sig. Heim
komin fékk hún verkefni á Siglufirði,
heimabæ eiginmanns síns, og þar
kynntist hún Oidtman-bræðrunum,
sem hafa sett upp mörg glerverk á
Íslandi, og buðu þeir henni að kynna
sér fagið á verkstæði þeirra í Linn-
ich, smábæ í nágrenni Aachen í
Þýskalandi. Halla er ekki síður um-
deild en Sigrún en rétt að kynna
einnig listamenn til hliðar eins og það
nefnist og rit Heimilisiðnaðarfélags-
ins kjörinn vettvangur.
Næst fjallar Áslaug Jónsdóttir,
forvörður við Þjóðskjalasafnið, um
Vigdísi Björnsdóttur, fyrsta lærða
forvörð handrita á Íslandi.
Um er að ræða menntaðan kenn-
ara með óvenjumikla þörf fyrir að
auka við þekkingu sína. Starfaði
nokkur ár við Laugarnesskóla, en
samhliða kennslu fór hún í margar
námsferðir. Sótti námskeið og fram-
haldsmenntun til Svíþjóðar, Dan-
merkur, Þýskalands og síðar Eng-
lands. Útskrifaðist 1955 sem
handavinnukennari frá Håndarbej-
dets Fremme skólanum í Kaup-
mannahöfn. Áhugi hennar beindist
svo að handritaviðgerðum, hún fór á
námskeið og ráðstefnur til að víkka
sjónhringinn og kynnast því sem
menn voru að gera á sviðinu í útland-
inu. Má gera því skóna að hin mikla
umræða um handritin á þessum ár-
um hafi ýtt við Vigdísi, einkum fyrir
þá sök að ein af röksemdum Dana
gegn því að skila handritunum var að
á Íslandi væru hvorki til sérfræðing-
ar í forvörslu handrita né aðstaða til
þeirra hluta. Hörmulegt til frásagn-
ar, en líkt og í mörgu öðru var hér
sem oft áður meira gengið fram af
óheftu þjóðarstolti, rembingi og
kappi en forsjá, sem landinn hefur
rekið sig óþyrmilega á í tímans rás.
En Kvenstúdentafélagið, Jón Helga-
son og fleira gott fólk sá lengra en
stjórnmálamennirnir og opnaði augu
ráðamanna fyrir þessari hlið málsins.
Hvorki væri fullnægjandi að öðlast
frelsi né höndla aftur forna gersemi
væri ekki farið af viti og faghöndum
að hvorutveggja.
Vigdís menntaði sig rækilega á
þessu sviði í Englandi, meðal annars
á British Museum, og kennari henn-
ar þar og annar helsti forvörður á
Englandi til viðbótar fengu þá mik-
inn áhuga á að koma til Íslands og
gefa fagleg ráð. Ómetanlegt að slíkir
skyldu eiga þátt í að leggja grunn að
forvörslu skjala og handritanna okk-
ar og þessi þróun varð til þess að við-
gerðarstofa handrita var sett á stofn
1964 og fékk upprunalega inni í suð-
vesturhorni húsakynna Þjóðskjala-
safnsins í Safnahúsinu. Ástand
skjalasafnsins var slíkt er Vigdís
kom til starfa, að lýsingin setur að
manni hroll og farsælast er að fara
sem fæstum orðum um það. Því mið-
ur á einn veg mikil býsn að við skyld-
um vera að biðja um meira af ger-
semum og þarfaþingum frá
útlandinu til grotnunar í frumstæð-
um hirzlum, en sem betur fer snerum
við vörn í sókn með byggingu hand-
ritastofnunarinnar.
Hér var málum snúið á farsælan
veg, og stendur þjóðin í mikilli skuld
við Vigdísi Björnsdóttur og fleiri sem
lögðu hér góð orð og hönd að.
Nú er komið að gullinu okkar ull-
inni, og rekur þar hver greinin aðra,
bæði um tómstunda- og fagvinnu, en
ég hef þegar gerst fullorðmargur til
að gera öðru efni ritsins nægileg skil.
Vil þó sérstaklega geta greinar Katr-
ínar Óskardóttur, Peysan eins og
hesturinn, þar sem hún fjallar um þá
frábæru hugmynd Margrétar Lind-
ar Gunnlaugsdóttur að yfirfæra litróf
hestsins yfir í prjónaskap sinn. Satt
að segja hoppaði hjartað upp í háls
og ég er illa svikinn ef ekki er mark-
aður fyrir fjöldaframleiðslu á peys-
unum erlendis, en hér skiptir mark-
aðssetningin öllu og getur tekið
mörg ár. Megum ekki láta hugvitið
afskiptalaust og grotna niður eins
fyrrum skjöl og handrit og þyrftum í
þessum efnum því miður helst að
fara í læri til fyrrverandi herraþjóð-
ar. Stefna á hágæðamarkað frekar
en rússneska götusópara og fátæka
listamenn.
Fleira læsilegt er í ritinu sem inni-
ber verðmætar upplýsingar öllum
þeim sem hafa áhuga á almennum íð-
um, listiðnaði og hönnun. Því miður
er þetta fallega og mikilsverða rit að-
eins fáanlegt í verslun Heimilisiðn-
aðarfélags Íslands á Laufásvegi 2.
Ég segi bara fyrir mig, að margt er
skrítið í kýrhausnum á landi hér.
Skart úr ull er gullRITHeimilisiðnaður
Rit Heimilisiðnaðarfélags Íslands 2001.
Hugur og hönd, Laufásvegi 2, 101
Reykjavík. heimilisidnadur@islandia.is,
52 síður. Verð: 1.200 kr.
HUGUR OG HÖND
Bragi Ásgeirsson
Þannig var aðkoman að ýmsum skjölum og handritum er Vigdís Björns-
dóttir kom til starfa. Vigdís er fyrsti lærði forvörður handrita á Íslandi.
Hökull eftir Sigrúnu Jónsdóttur.
Myndefnið tengt kirkjuhúsinu
sjálfu og umhverfi hennar.
Margrét Lind Gunnlaugsdóttir:
Peysa byggð á litrófi hestsins.
FJÓRIR nemendur ljúka námi í
hljóðfæraleik frá Tónlistarskólanum
í Reykjavík þetta vorið með Burtfar-
arprófstónleikum
í Salnum í Kópa-
vogi á næstu vik-
um.
Fyrstu tónleik-
arnir verða í dag,
laugardag, og
hefjast kl. 14. Þar
þreytir Þórarinn
Már Baldursson
víóluleikari burt-
fararpróf og leik-
ur hann verk eftir
Bach, Glinka, Hindemith og Brahms.
Meðleikari Þórarins á tónleikunum
er Hrefna Unnur Eggertsdóttir á pí-
anó.
Aðspurður segir Þórarinn það
leggjast vel í sig að halda fyrstu ein-
leikstónleika sína í Salnum og segist
hann spenntur að takast á við áfang-
ann. Efnisskrána valdi hann í sam-
ráði við kennara sína. „Þetta er til-
tölulega hefðbundin dagskrá, valin
með það í huga að sýna ákveðna
breidd hvað tækni og annað varðar.
Ég byrja á Bach-sónötu sem upp-
runalega er skrifuð fyrir violu da
gamba, en er í dag spiluð á selló, víólu
og jafnvel klarinett. Því næst leik ég
sónötu eftir rússneska tónskáldið
Mikhail Glinka, og Trauermusik-són-
ötuna eftir Hindemith en hann er það
tónskáld sem hvað mest hefur skrif-
að fyrir víóluna. Að lokum flyt ég
sónötu í es-dúr sem Brahms skrifaði
upphaflega fyrir klarinett, en skrif-
aði sjálfur víóluútsetningu fyrir.“
Þórarinn hefur hug á að leggja
tónlistina fyrir sig og hyggur á fram-
haldsnám að burtfararprófi loknu.
„Það verður þó ekki fyrr en eftir tón-
leikana, sem ég fer að taka ákvarð-
anir í þeim málum.“
Þórarinn Már fæddist árið 1977 á
Húsavík. Hann hóf fiðlunám ungur
að árum við Hafralækjarskóla í Að-
aldal. Síðar skipti hann yfir á víólu og
naut leiðsagnar Guðrúnar Þórarins-
dóttur. Þórarinn útskrifaðist frá
Menntaskólanum á Akureyri árið
1997 og hóf í kjölfarið nám við Tón-
listarskólann í Reykjavík undir
handleiðslu Guðmundar Krist-
mundssonar og Helgu Þórarinsdótt-
ur. Þórarinn hefur leikið í nokkur ár
með Sinfóníuhljómsveit Norðurlands
og verið lausamaður hjá Sinfóníu-
hljómsveit Íslands frá árinu 2000. Þá
hefur Þórarinn verið virkur í kamm-
ertónlist í Tónlistarskólanum í
Reyjavík og spilað með hljómsveit
skólans.
„Spenntur að tak-
ast á við áfangann“
Þórarinn Már
Baldursson
Aðalstræti 6 Fossinum, verk
Sæmundar Auðarsonar, sem
var eitt af verðlaunaverkum
Vetrarhátíðar Reykjavík-
urborgar Ljós í myrkri verður
varpað á framhlið hússins frá
kl. 20–24. Sýningin er á veg-
um Orkuveitu Reykjavíkur.
Einnig verður
myndverkinu „Sjáðu“, upp-
lifun barnsins af töfrum ljóss-
ins, eftir Þorvald Þorsteinsson
varpað á framhliðina.
Skriðuklaustur Bjargey
Ólafsdóttir myndlistarmaður
flytur erindið „Byssur, vodki
og vampírur“ kl. 17. Hún mun
fjalla um listsköpun sína und-
anfarin ár, sýna litskyggnur
og stuttmyndir og segja frá
verkum sem hún hefur gert
eða tekið þátt í. Bjargey
Ólafsdóttir lagði stund á
blandað listnám (kvikmynda-
gerð, ljósmyndun, málun og
fjöltækni) á Íslandi, Spáni, í
Finnlandi og Svíþjóð. Síðustu
tvö ár hefur hún farið víða um
lönd með verk sín og tók með-
al annars þátt í dagskránni
Ljósin í norðri, sem var hluti
af Menningarborginni 2000,
með „Ég veiddi vampíru í Sví-
þjóð“. Hún dvelur um þessar
mundir í gestaíbúðinni
Klaustrinu á Skriðuklaustri.
Í DAG