Morgunblaðið - 09.03.2002, Blaðsíða 31

HEILSA
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 9. MARS 2002 31
V
EGNA tæknivæðingar og þjóðfélagsbreyt-
inga síðustu áratuga er hreyfing ekki
lengur jafn sjálfsagður hluti af dagsins
önn eins og áður var. Því þarf fólk að vera
sér sérstaklega meðvitandi um hversu
nauðsynleg hreyfing er fyrir heilsusamlegt líf og ætla
henni tíma í skipulagi dagsins.
Lítum í eigin barm. Hvernig stend ég að vígi þessa
stundina þegar hreyfing er annars vegar? Get ég vel
við unað? Ef ekki, hvað get ég þá gert til að bæta mig?
Það þarf að taka ákvörðun um að byrja að hreyfa
sig og, það sem oft reynist erfiðara, það þarf að fram-
fylgja ákvörðuninni.
Láttu heilsuna hafa forgang og gerðu
hreyfingu að hluta daglegs lífs
 Tuttugu mínútna hreyfing sem flesta daga vikunnar er allt sem þarf.
Ganga, hlaup, hjólreiðar, sund… ; það verður hver og einn að velja á sínum
forsendum hvað hentar best að gera og hvenær dagsins. Aðalatriðið er að
hreyfa sig!
 Vertu ávallt vakandi fyrir því að velja hreyfingu fram yfir hreyfingarleysi
 Takmarkaðu bílanotkun eins og mögulegt er, t.d. með því að ganga eða
hjóla í staðinn.
 Ef þú notar strætó, farðu út úr vagningum t.d. tveimur stoppistöðvum fyrr
eða síðar en þú ætlaðir.
 Ef þú ert á bíl, leggðu honum góðan spöl frá áfangastað og njóttu þess að
ganga það sem eftir er á áfangastað.
 Notaðu stigann í stað lyftu eða rúllustiga.
 Varaðu þig á sófanum. Þeir sem hreyfa sig reglulega hvílast betur en þeir
sem henda sér beint upp í sófa. Líkamleg þreyta hjálpar til við að losa um
andlega þreytu eftir amstur dagsins.
Landlæknisembættið í samvinnu við: Manneldisráð – Ísland á iði 2002 – Sjúkraþjálf-
unarskor Háskóla Íslands og Íþróttafræðasetur Kennaraháskóla Íslands
Heilsan í brennidepli
Hreyfum okkur!
Látum hreyfingu verða
hluta af daglegu lífi
Það er ekki
eftir neinu að
bíða, byrjaðu
strax í dag!
„Ég hef stöðugar áhyggjur af öllu og öllum. Ég sef
illa á nóttunni og hef stanslausan kvíða þrátt fyr-
ir það að engin almennileg ástæða sé til. Svona
hefur þetta verið í u.þ.b. þrjú ár. Heimilislækn-
irinn minn hefur nokkrum sinnum boðið mér að
fara á Seroxat sem hann segir vera þunglyndis-
og kvíðameðferð. Mér finnst ég ekki beint vera
þunglynd þótt ég sé mjög þreytt og pirruð á að
líða svona. Getur þetta Seroxat hjálpað mér?“
SVAR Ljóst er að líðan þín er langt fráþví að vera góð og að það er
óeðlilegt og hugsanlega sjúklegt hve lengi þér
hefur liðið svona illa. Það koma hins vegar ekki
fram nægilega ítarlegar upplýsingar til að
setja fram nákvæma sjúkdómsgreiningu. Þú
hefur áhyggjur, þjáist af kvíða, pirringi og
þreytu og svefn er truflaður. Þessi einkenni
gætu bent til þunglyndis- eða kvíðasjúkdóms.
Í dag eru sem betur fer til mörg lyf sem skila
góðum árangri. Líklegt er að Seroxat og lík lyf
gætu hjálpað þér umtalsvert. Til að öðlast
betri þekkingu á erfiðleikum þínum og fá ít-
arlegra faglegt mat á þeim gætir þú rætt þetta
frekar við heimilislækni þinn eða geðlækni.
Ef dæmi er nefnt um eina tegund kvíða-
sjúkdóms má nefna almenna kvíðaröskun, sem
lýsing þín gæti átt við. Almenn kvíðaröskun
lýsir sér sem viðvarandi hamlandi kvíði og
óhóflegar áhyggjur af heilsu, starfi, fjár-
málum, fjölskyldumálum o.fl. Þetta kvíða-
ástand getur jafnvel varað í nokkur ár eða ára-
tugi áður en einstaklingur fær rétta
sjúkdómsgreiningu og meðferð. Margir eru þá
jafnvel farnir að trúa því að þetta ástand sé
einfaldlega hluti af persónuleika þeirra og við
því sé ekkert hægt að gera. Almenn kvíða-
röskun er hins vegar sjúklegt ástand sem hef-
ur hamlandi áhrif á daglegt líf viðkomandi og
hefur iðulega í för með sér ýmis líkamleg ónot
svo sem viðvarandi vöðvaspennu, eirðarleysi,
máttleysi og ónot í kviðarholi, aukna svita-
myndun, yfirliðstilfinningu og handskjálfta.
Talið er að um 5% einstaklinga á Vest-
urlöndum þjáist af almennri kvíðaröskun um
lengri eða skemmri tíma á æviskeiði sínu. Al-
menn kvíðaröskun er tvöfalt algengari meðal
kvenna en karla. Þunglyndi kemur oft í kjölfar
almennrar kvíðaröskunar. Ég vil þó ítreka að
til eru margar tegundir kvíðasjúkdóma og
flesta þeirra er hægt að meðhöndla með góð-
um árangri með samtalsmeðferð og eða lyfja-
meðferð.
Kvíðasjúkdómar
eftir Ólaf Þór Ævarsson
Almenn kvíðaröskun lýsir
sér sem viðvarandi hamlandi
kvíði og óhóflegar áhyggjur
af heilsu, starfi, fjármálum,
fjölskyldumálum. Kvíða-
ástandið getur jafnvel varað
í áratugi áður en einstakling-
ur fær rétta sjúkdómsgrein-
ingu og meðferð.
...........................................................
persona@persona.is
Höfundur er geðlæknir.
Lesendur Morg-
unblaðsins geta
komið spurn-
ingum varðandi
sálfræði-, fé-
lagsleg og vinnu-
tengd málefni til sérfræðinga
á vegum persona.is. Senda
skal tölvupóst á persona@per-
sona.is og verður svarið jafn-
framt birt á persona.is.
„Í HANDLEIÐSLU fá þeir
hjálp, sem vinna við það að
hjálpa öðrum,“ segir Kristín
Gústavsdóttir, félagsráðgjafi,
sem kenna mun og leiðbeina á
námskeiði um hóphandleiðslu á
vegum Handleiðslufélags Ís-
lands dagana 14.–15. mars
næstkomandi. Ásamt Kristínu
mun eiginmaður hennar, Karl
Gustaf Piltz, sem er sálfræð-
ingur að mennt, leiðbeina á
námskeiðinu, en saman hafa
þau hjónin frá árinu 1973 rekið
„Institutet för familjeterapi“ í
Gautaborg, þar sem þau eru
búsett, og bjóða þar upp á við-
töl fyrir pör og fjölskyldur,
handleiðslu og námskeiðahald í
fjölskyldumeðferð og hand-
leiðslu. Þau hafa þótt eftirsótt-
ir fyrirlesarar á ráðstefnum og
reka auk þess bókaforlagið
Ask & Emblu, sem m.a. hefur
gefið út bókina „Den Usynliga
Familjen, samarbetspartner
eller syndabock“.
Kristín, sem er 65 ára að aldri, er
fædd og uppalin í Reykjavík. Hún
nam félagsráðgjöf í Svíþjóð og tók
síðan mastersnám við Smith Col-
lege í Bandaríkjunum. Eftir að
Kristín lauk námi, starfaði hún á
Landspítalanum og var þar frum-
kvöðull í fjölskyldumeðferð og
handleiðslu á sjöunda og áttunda
áratugnum. Hún stóð fyrir fyrsta
formlega náminu í handleiðslu hér á
landi sem var þriggja ára nám og
fór fram á Landspítalanum. Á und-
anförnum árum hafa þau hjón verið
aðalkennarar í námi í fjölskyldu-
meðferð í umsjá Tengsla sf. Og
Endurmenntunarstofnunar. Auk
þess hefur Kristín sinnt reglubund-
inni handleiðslu við stofnanir hér á
landi í gegnum árin. Meðal annars
hefur hún verið ráðgjafi hjá Fjöl-
skylduþjónustu kirkjunnar undan-
farin tíu ár.
Að sögn Kristínar gengur hand-
leiðsla í stuttu máli út á það að
handleiðsluþeginn öðlist aukinn lær-
dóm og þroska í starfi, þar sem leit-
ast er við að samþætta fræðilega
þekkingu, fagleg vinnubrögð og
persónuþætti einstaklingsins.
„Handleiðsla er fyrir starfsfólk í
meðferðargeiranum, til dæmis fé-
lagsráðgjafa, sálfræðinga, hjúkrun-
arfólk, iðjuþjálfa, kennara og aðra
þá sem eru að sinna umönnunar-
störfum. Hún er fyrir fólk, sem er
að vinna með annað fólk, og gengur
út á það að efla þessa meðferð-
araðila í starfi. Meðferðaraðilar
finna nefnilega oft fyrir sams konar
vanmætti og þeir skjólstæðingar,
sem þeir eru að vinna með, og þurfa
þeir því að vera mjög meðvitaðir um
þessa smitandi hættu.“
Samkeppni um athygli
Það má segja að í hjálpinni felist
fyrst og fremst samtöl, að sögn
Kristínar, en hún gerir stóran
greinarmun á einstaklings-
handleiðslu og hóphand-
leiðslu. „Hóphandleiðsla er
mun flóknara fyrirbæri en
einstaklingshandleiðsla og
þar af leiðandi mun vand-
meðfarnari. Mikilvægast er í
hóphandleiðslu að fá kunn-
áttu allra til að njóta sín sem
getur orðið flókið þegar allir
vilja vera duglegastir í sam-
keppninni um athygli. Hver
og einn getur verið með sín
hlutverk á hreinu í fjölskyld-
unni, skólanum, vinnunni eða
vinahópnum, en þegar komið
er inn í annars konar hóp, er
hlutverkið orðið kannski allt
annað og breytt. Þetta þarf
handleiðarinn að takast á við.
Í því felst m.a. að auka ör-
yggi allra í hópnum og skapa
gott andrúmsloft svo að allir
fái notið sín í hópnum, en í
hópum hafa sumir vitanlega
meiri þörf fyrir athygli en
aðrir. Að sama skapi er ekki síður
mikilvægt að handleiðari hjálpi
þeim, sem hafa sérfræðikunnáttu og
reynslu, við að gefa svokallaðri
ómeðvitaðri kunnáttu sinni ákveðin
heiti, en við það eitt má efla starfs-
getuna. Í þessu samhengi hefur oft
verið talað um þögla þekkingu, falda
kunnáttu eða bakgrunnskunnáttu.“
Ræktun manns og starfs
Handleiðslufélag Íslands var
stofnað árið 2000 í tengslum við út-
skrift átján handleiðara, sem lokið
höfðu þriggja missera námi við
Endurmenntunarstofnun Háskóla
Íslands. Félagið, sem hefur ein-
kunnarorðin: „ræktun manns og
starfs“, heldur nú úti öflugri starf-
semi og eru félagsmenn nú á fjórða
tug. Það gefur út vikuleg fréttabréf
á Netinu og hádegisfundir eru
haldnir mánaðarlega þar sem fé-
lagsmenn skiptast á að sjá um er-
indi.
Handleiðslufélag Íslands með námskeið um hóphandleiðslu
Handleiðslu er ætlað
að þroska fólk í starfi
Kristín Gústafsdóttir.
Morgunblaðið/Golli
KLÓNUN stofnfrumna í lækninga-
skyni og þeir möguleikar sem í henni
felast hafa þótt umdeild frá siðferði-
legu sjónarmiði. Stofnfrumurnar eru
klónaðar með notkun fósturvísa, sem
aldrei eru látnir ná hærra þroskastigi.
Vísindamenn við Whitehead-stofn-
unina í Cambridge í Massachusetts í
Bandaríkjunum hafa nú klónað stofn-
frumur í músum í tilraunaskyni. Voru
stofnfrumurnar notaðar til að bæta
ónæmiskerfi tilraunamúsa með fæð-
ingargalla.
Þó langt sé í að tilraunir geti hafist
með klónun stofnfruma í mönnum,
segjast vísindamennirnir hafa sýnt
fram á möguleika þessarar aðferðar í
baráttunni við sjúkdóma. Ekki eru þó
allir tilbúnir að sættast á klónun í
þessu skyni, m.a. Bush Bandaríkja-
forseti sem er alfarið mótfallinn klón-
un.
Klónun í lækningaskyni