Morgunblaðið - 12.03.2002, Blaðsíða 36

UMRÆÐAN
36 ÞRIÐJUDAGUR 12. MARS 2002 MORGUNBLAÐIÐ
Á ÁRSFUNDI Sam-
taka verslunarinnar
FÍS, samtaka heildsala,
kom fram skv. frétt
Morgunblaðsins að á
smásölumarkaði með
matvörur og bygginga-
vörur ríkir fákeppni
sem markaðurinn ræð-
ur ekki við að leysa án
afskipta samkeppnisyf-
irvalda. Kallað er á
styrkingu Samkeppnis-
stofnunar og að hún
setji siðareglur um
samskipti smásala og
birgja, einkum á áður-
nefndum sviðum smá-
söluverslunar.
Þetta er kyndugur málflutningur.
Alls staðar í atvinnulífinu eru fyrir-
tæki að sameinast og þróast í átt til
færri og stærri eininga til að ná
stærðarhagkvæmni. Á sumum svið-
um hefur þetta leitt til markaðsráð-
andi starfsemi fárra fyrirtækja eins
og t.d. í heildverslun með matvörur, í
öðrum til tveggja til þriggja eins og
t.d. í olíuverslun, skiparekstri, banka-
þjónustu, tryggingum og smásölu-
verslun með matvörur og bygginga-
vörur, en síðan eru til markaðir þar
sem aðeins einn aðili er markaðsráð-
andi eins og t.d. í póst- og heilbrigð-
isþjónustu. Ef litið er til vörusviða þá
er markaðsráðandi staða víða finnan-
leg, t.d. ef litið er á heildsölu á morg-
unkorni og sykri. Þróunin ræðst af
vinsældum og gengi fyrirtækja, sem
kjósa flest að sækja fram og stækka
fremur en að standa í stað.
Ísland er lítill markaður sem býður
ekki upp á mikla flóru fyrirtækja í
hverri grein. Hagkvæmni stærðar
fyrirtækja er oft afgerandi um sam-
keppnishæfni þeirra. Fákeppni er
alls ekki óskastaða, en það er óraun-
hæf rómantík að halda að fjöldi fyr-
irtækja geti þrifist í öllum greinum
verslunar á Íslandi. Á matvörumark-
aði, bæði á heild- og smásölustigi, er
verðsamkeppni mikil og nýta verður
til hins ýtrasta alla möguleika til að
ná samkeppnisstöðu. Þarna ráða fá
og stór fyrirtæki ferðinni á báðum
sölustigum. Mikilvægt er að allir hafi
möguleika á að hefja rekstur þar sem
þeir kjósa og að réttur þeirra sé virt-
ur. En það er jafnmikilvægt að við-
urkenna rétt þeirra sem standa sig í
samkeppni til að njóta árangurs svo
lengi sem þeir misbeita ekki aðstöðu
sinni og brjóta með því
samkeppnislög. Gild-
andi lög verða menn að
virða og hlíta ákvæðum
þeirra í starfsemi sinni.
Sannist brot á fyrirtæki
þá gjalda þau fyrir það.
SVÞ – Samtök versl-
unar og þjónustu sem
eru landssamtök til-
vitnaðra greina og hafa
m.a. innan sinna vé-
banda þorra allrar smá-
söluverslunar í landinu,
þ. á m. alla smásölu-
verslun með matvörur,
hafa látið góða við-
skiptahætti mikið til sín
taka. Þannig hafa þau í
samráði við viðskiptaráðuneytið,
Neytendasamtökin og Samkeppnis-
stofnun fyrir alllöngu sett siðareglur
um netviðskipti fyrirtækja og neyt-
enda, fengið Samkeppnisstofnun til
að gefa út leiðbeiningar um verklag
við gerð og birtingu verðkannanna og
tekið þátt í að útbúa rýmri skilaregl-
ur fyrir neytendur í viðskiptum við
smásöluverslunina en lög ákveða.
Þetta hefur verið ánægjulegt sam-
starf og gott að heyra hversu vel
þetta hefur svarað þörfum hinna
ýmsu aðila sem þetta varðar. Það var
síðan hinn 7. maí árið 2001 eftir mikl-
ar umræður um grænmetisverslun
að SVÞ boðaði samtök heildsalanna,
Samtök verslunarinnar FÍS, til fund-
ar til að ræða um siðareglur fyrir
samskipti smásala og birgja. Þessu
var hafnað og ekki talið tímabært að
ræða þetta. Þarna var liðið hálft ár
frá því að SVÞ hafði sent stærstu að-
ilunum í smásöluverslun með mat-
vörur eintak á ensku og íslensku af
þeim reglum sem helstu verslunar-
fyrirtæki á smásölumarkaði með
matvörur í Bretlandi höfðu samþykkt
að höfðu samráði við Samkeppnis-
stofnunina (Office of Fair Trading) í
Bretlandi. Hér var þetta tekið til
skoðunar og byrjað að innleiða svip-
aðar reglur frá ársbyrjun 2001.
Þarna var því kjörið tækifæri fyrir
samtök heildsölu- og smásölustigsins
að ræða málið og freista þess að ná
saman um slíkar siðareglur.
Smásöluverslunin taldi eðlilegt og
tímabært að taka upp slíkar siðaregl-
ur en samtök heildsala greinilega
ekki. Nú kemur í ljós í ræðu for-
manns heildsalanna, að heildsölufyr-
irtækin treystu ekki samtökum sín-
um til að vinna þetta verk og vísa
málinu því til Samkeppnisstofnunar.
Smásöluverslunin treystir sínum
hagsmunasamtökum fyllilega til að
leiða málið til lykta enda höfðu þau
átt frumkvæði að því og að grunni til
eru reglurnar frá bresku Samkeppn-
isstofnuninni sem Samtök verslunar-
innar FÍS vitna til í samþykktum sín-
um. Einhvern tíma hefur nú verið
meira ris á heildsalahópnum!
SVÞ telja að hagsmunasamtök
verslunarinnar eigi að starfa saman
að hagsmunum greinarinnar en ekki
eyða orku í að troða illsakir hverjir
við aðra. Það myndi styrkja hina mik-
ilvægu grein, sem verslunin er á Ís-
landi, að hagsmunasamtök þeirra töl-
uðu einni röddu. Því ber að harma
ummæli og afstöðu heildsalanna
varðandi smásöluverslunina. Yfirleitt
sýna menn viðskiptavinum sínum þá
kurteisi að ræða við þá eða samtök
þeirra um þau mál sem ástæða þykir
til að breyta. Þannig má yfirleitt ráða
bót á flestum hlutum með sem
minnstri fyrirhöfn og skaða fyrir alla
aðila.
Hugmyndir Samtaka verslunar-
innar FÍS um að skipta eigi upp fyr-
irtækjum sem gengur vel í rekstri á
Íslandi og hafa stækkað þannig að
þau hafi markaðsráðandi stöðu eru
undarlegar. Íslensk lög eru eins og
lög flestra siðmenntaðra þjóða þann-
ig að þvílíku úrræði má aðeins beita
ef almannaheill liggur við og skulu þá
koma fyrir fullar bætur. Sjá menn
virkilega fyrir sér að ríkið innleysi til
sín hluta af þeim fyrirtækjum sem
áður voru nefnd og eru starfandi á
mörgum sviðum atvinnulífsins og
hefji síðan sölu á þessum brotum,
e.t.v. í gegn um einhverja nýja sölu-
nefnd? Ég held varla, enda ólíklegt
að það leiddi til skilvirkari þjónustu
og hagstæðara verðs fyrir neytend-
ur. Ummælum nokkurra stjórnmála-
manna í sama dúr verður að taka með
fyrirvara. Stjórnmálamenn hafa
stjórnarskrárvarinn rétt til að láta
það flakka sem í kollinn kemur inni á
Alþingi og gera það greinilega stund-
um, en verða annars staðar að tala af
fullri ábyrgð í opinberri umræðu.
Reynist markaðsráðandi fyrirtæki
sek um að misbeita aðstöðu sinni
hlýtur sektarákvæðum samkeppnis-
laga að vera beitt fremur en upp-
kaupum.
Nú þykir mér tíra!
Sigurður
Jónsson
Verslun
Hagsmunasamtök
verslunarinnar segir
Sigurður Jónsson,
eiga að starfa saman
að hagsmunum
greinarinnar.
Höfundur er framkvæmdastjóri SVÞ
– Samtaka verslunar og þjónustu.
Í BARNALÖGUM er sá ágalli að
einungis móðir og barn geta átt aðild
að barnsfaðernismáli. Hæstiréttur Ís-
lands kvað upp þann
dóm 18. desember 2000
að þessi ágalli á barna-
lögum bryti í bága við
stjórnarskrána. Nú
liggur fyrir Alþingi
frumvarp frá mér og
þremur öðrum þing-
mönnum Samfylkingar-
innnar, sem lagt er
fram til að bæta úr
þessu.
Fjórar leiðir
til feðrunar
Faðerni barna er
ákvarðað með fernum
hætti samkvæmt lög-
um. Í fyrsta lagi verða
börn sem fæðast í hjú-
skap foreldra sjálfkrafa börn eigin-
manns, samkvæmt faðernisreglunni
eða „pater-est“-reglunni sem byggist
á því að svo sterkar líkur séu fyrir því
að barnið sé getið í hjónabandinu að
gengið er út frá því sem reglu að eig-
inmaðurinn sé faðirinn. Í öðru lagi
nær reglan til barna sambýlisfólks
þegar foreldrar búa saman við fæð-
ingu barnsins en er þó bundin því skil-
yrði að móðir hafi lýst mann föður. Í
þriðja lagi verður barn sem fæðist ut-
an hjónabands eða sambúðar feðrað
með faðernisviðurkenningu þess
manns sem móðir kennir föður þess. Í
fjórða lagi verður barn fætt utan
hjónabands eða sambúðar feðrað með
dómi í faðernismáli gangist maður
sem móðirin hefur lýst föður barns
ekki við faðerninu.
Engin bein
úrræði fyrir feður
Í íslenskum rétti er ekkert sem
skyldar móður til að feðra barn sitt og
karlmaður sem telur sig vera föður að
barni hefur engin bein lagaúrræði til
að fá skorið úr um hugsanlegt faðerni
sitt ef móðirin lýsir hann ekki föður.
Þó má lesa úr barnalöggjöfinni þau
grundvallarsjónarmið að ekki sé ein-
ungis æskilegt að börn verði feðruð
heldur einnig að þau verði réttilega
feðruð. Mörg ákvæða barnalaganna
miða að því að niðurstaðan í faðern-
ismálum leiði til rétts faðernis og
reglur um málsmeðferð barnsfaðern-
ismála mótast einnig af því að faðir og
barn hafi hagsmuni af því að niður-
staðan leiði til þess að kynfaðir verði
jafnframt faðir að lögum og að það
gerist með sem minnstri röskun fyrir
móðurina.
Hagsmunir barnsins
Barnalöggjöfin byggist á því meg-
insjónarmiði að barnið hafi sjálfstæða
réttarstöðu gagnvart foreldum og hið
sama gildir um barnasáttmála Sam-
einuðu þjóðanna. Þessi réttindi
barnsins geta verið lagaleg, félagsleg,
efnahagsleg og menningarleg. Þegar
hagsmunir barns rekast á hagsmuni
annarra, t.d. foreldra, skulu hags-
munir annarra víkja en hagur og
þarfir barnsins sitja í fyrirrúmi.
Samkvæmt íslenskum lögum og al-
þjóðasamningum eiga börn rétt til
verndar og umönnunar foreldra
sinna. Því má segja að réttur barnsins
til umönnunar kynföður síns sem vill
taka þátt í uppeldinu sé sjálfstæður
réttur þess. Börn hafa einnig fjár-
hagslega hagsmuni af réttri feðrun.
Fyrir utan framfærslu föður njóta
þau erfðaréttar eftir föður og föður-
frændur og þau geta öðlast skaða-
bótarétt fyrir missi framfæranda og
lífeyrisréttindi við lát foreldris. Rétt
feðrun leiðir einnig til þess að ljóst er
hver eru systkini barns og kemur
þannig í veg fyrir skyldleikagiftingar.
Í kjölfar nýrrar þekkingar á sviði
læknavísinda, er ekki síður mikilvægt
að vita uppruna sinn og getur það oft
skipt sköpum. Nýir möguleikar til
lækninga alvarlegra sjúkdóma byggj-
ast á skyldleika, s.s. merg- og líffæra-
flutningar. Margir sjúkdómar tengj-
ast erfðum og getur vitneskja um þær
bætt möguleika á fyrirbyggjandi að-
gerðum. Hagsmunir barnsins eru því
ekki hafðir að leiðarljósi, þegar aðild
þriðja manns er útilok-
uð.
Rétti föður jafnað
við rétt móður
Í réttarvitund al-
mennings er krafan um
jafnan rétt eintaklinga
orðin sjálfsögð og hefur
náð að lita innviði sam-
félagsins. Þetta hefur
speglast í löggjöf Vest-
urlanda. Þannig hefur
réttarþróun miðað að
því að jafna stöðu ís-
lenskra barna án tillits
til ytri aðstæðna, svo
sem hjúskaparstöðu
foreldra. Þróunin hefur
einnig mætt kröfunni
um að jafna beri stöðu foreldra gagn-
vart börnum sín með því að styrkja
réttarstöðu föður, t.d. þegar óvígðri
sambúð var jafnað við hjúskap við
feðrun. Það gerðist einnig með lög-
festingu réttar föður til umgengni við
óskilgetið barn sitt. Þá hefur löggjaf-
inn leitast við að jafna stöðu foreldra í
ágreiningsmálum um forsjá og lög-
fest reglu um sameiginlega forsjá.
Réttarstaða feðra í faðernismálum er
í hrópandi andstöðu við almenna rétt-
arvitund og eðlilega þróun í jafnrétt-
ismálum á Íslandi. Hún er andstæð
lögum, sem kveða á um að allir skuli
jafnir fyrir lögum án tillits til kynferð-
is. Hún er einnig í andstöðu við
stjórnarskrána og alþjóðasamninga á
sviði jafnréttismála og mannréttinda-
sáttmála
Í 70. gr. stjórnarskrárinnar, sbr.
lög nr. 97/1995, er kveðið á um að
menn skuli almennt eiga rétt á að
bera mál sín undir dómstóla. Tak-
mörkun á aðgangi þeirra sem telja sig
vera feður barna að dómstólum lands-
ins er í andstöðu við regluna sem
tryggir aðgang manna að dómstólum
og rétt þeirra til að fá þar úrlausn um
hagsmuni sína, hvort sem er í einka-
málum eða sakamálum sbr. dóm
Hæstaréttar. Sá réttur er einnig
tryggður í mannréttindasáttmála
Evrópu, sem hefur verið lögfestur hér
í heild og alþjóðasamningi um borg-
araleg og stjórnmálaleg réttindi.
Mannréttindi þriðja
manns og barns
Í fyrra hélt Mannréttindaskrifstofa
Íslands og Mannréttindahópur
ELSA, samtaka evrópskra laganema
á Íslandi, málþing í kjölfar rannsókn-
arverkefnis þeirra um aðild þriðja
manns að vefengingarmáli. Það er
mál sem höfðað er til að hnekkja fað-
erni barns sem ákvarðað hefur verið
með „pater est“ reglunnni eða faðern-
isreglunni. Þar var komist að eftirfar-
andi niðurstöðu, sem er í samræmi við
frumvarp okkar: „Við teljum að fað-
ernisreglan verði áfram góð og gild
meginregla, fái þriðji maður, sem
leiðir að því líkur að hann sé faðir
barns fætt í hjónabandi annarra,
möguleika á aðild. Þetta teljum við
vera mannréttindi þriðja manns og
barnsins. Við teljum þessa hagsmuni
vega þyngra en þá hagsmuni sem búa
að baki reglunni eins og hún er í dag.“
Faðernisreglan
og réttur feðra
Ásta R.
Jóhannesdóttir
Feðrun
Réttarstaða feðra
í faðernismálum er í
hrópandi andstöðu við
almenna réttarvitund,
segir Ásta R. Jóhann-
esdóttir, og eðlilega
þróun í jafnréttis-
málum á Íslandi.
Höfundur er alþingismaður.
G LF
í Túnis
Ferðaskrifstofa Vesturlands býður upp á 11 daga
golfferðir til Túnis, þar sem ekkert er til sparað til
að gera ánægjulega og eftirminnilega ferð.

Golf við kjöraðstæður í þægilegu loftslagi.

Fyrsta flokks strandhótel, góður matur og þjónusta.

Sérlega áhugaverður menningarheimur.

Brottför 26. apríl.
Fararstjóri Sigurður Pétursson golfkennari.
Verð kr. 145.800 í tvíbýli innifelur: Flug, fararstjórn,
akstur, gistingu, hálft fæði og 8 vallargjöld.
Ferðaskrifstofa Vesturlands, sími 437 2323.
Sími 437 2323, fax 437 2321. Netfang travest@simnet.is
Bossakremið
frá Weleda – þú færð ekkert betra
Fæst í: Þumalínu, Heilsuhúsinu,
Lyfju, Lyf og heilsu og Apótekinu