Morgunblaðið - 24.03.2002, Blaðsíða 11

MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 24. MARS 2002 11
Andstæðingar aðildar sögðu aftur
á móti að samningamenn Norð-
manna hefðu fórnað þjóðarhags-
munum í Brussel og að sagan frá
1972 myndi endurtaka sig þegar
Norðmenn felldu fyrri aðildarsamn-
inginn. „Þetta er vondur samningur.
Baráttan mun snúast um það hvort
Norðmenn halda áfram að vera til
sem sjálfstæð þjóð eða hvort þeir
ætli að renna inn í eitthvað ríkja-
samband,“ sagði Anne Enger Lahn-
stein, formaður Miðflokksins, sem
þá var næststærsti stjórnmálaflokk-
ur Noregs. Samningurinn væri
slæmur í mörgum mikilvægum at-
riðum, ekki síst þeim að Norðmenn
misstu yfirráðarétt yfir fiskimið-
unum.
Þá sögðu Norges Fiskarlag,
stærstu hagsmunasamtök í norskum
sjávarútvegi, samninginn verri en
þau hefðu óttast að raunin yrði og
norskir sjómenn voru einnig afar
ósáttir. Sagði Kåre Ludvigsen, for-
maður Sjómannafélagsins í Tromsø,
hann fullkominn fyrir andstæðinga
ESB-aðildar, því hann væri svo
slæmur að það hljóti að reynast rík-
isstjórninni illmögulegt að fá þá sem
ekki hafa gert upp hug sinn, til að
samþykkja aðild að ESB.
Fiskútflytjendur fögnuðu hins
vegar samningnum. Geir Andr-
eassen, formaður Landsambands
fiskútflytjenda, sagði að samning-
urinn fæli í sér mikla möguleika í
markaðssetningu á norskum fiski,
þar sem Norðmenn fengju frjálsan
markaðsaðgang fyrir fisk frá fyrsta
degi.
Ekki hægt að ímynda
sér lakari kost
Á Íslandi fékk samningurinn
einnig misjafnar viðtökur og menn
lögðu mismunandi mat á það hvað í
honum fælist. Davíð Oddsson, for-
sætisráðherra og formaður Sjálf-
stæðisflokksins, sagði að samning-
urinn hefði enga beina þýðingu fyrir
Íslendinga. EES-samningurinn
dygði til þess að tryggja viðskipta-
hagsmuni án þess að gefa eftir í
sjávarútvegi og ótti sumra við það
að Íslendingar yrðu útundan á ein-
hvern hátt væri ástæðulaus. „Það er
ekki hægt að sjá í fljótheitum að
samningurinn hafi beina þýðingu
fyrir Íslendinga því að afstaðan um
að láta samninginn um EES nægja
helgaðist af því að tryggja við-
skiptahagsmuni án þess að gefa
nokkuð eftir í sjávarútvegi eða full-
veldi, svo nokkuð sé nefnt. Það var
fyrirséð að Norðmenn ætluðu sér að
gerast aðilar að ESB, og ekki var
hægt að ímynda sér að þeir myndu
gera það við lakari kost en þeir hafa
nú fengið,“ sagði Davíð.
Jón Baldvin Hannibalsson, þáver-
andi utanríkisráðherra og formaður
Alþýðuflokksins, sagði hins vegar
að samningsniðurstaða Norðmanna
í sjávarútvegsmálum hefði lykilþýð-
ingu fyrir Íslendinga vegna þess að
forræði yfir fiskimiðum og stjórnun
fiskveiða hafi alltaf verið nefnt sem
ein meginástæða fyrir því að Íslend-
ingar hefðu ekki sótt um aðild að
ESB í samfloti við hinar Norð-
urlandaþjóðirnar. Væri niðurstaðan
sú að Norðmenn hafi náð samningi
sem væri umfram vonir sem menn
hefðu gert sér, eða samningsnið-
urstaðan væri á þá leið að hún gæti
verið viðunandi fyrir Ísland væri
komin forsenda fyrir því að meta
málið í nýju ljósi.
Steingrímur Hermannsson, þá-
verandi formaður Framsókn-
arflokksins, taldi aftur á móti að
Norðmenn hafi fórnað sérhags-
munum sínum í sjávarútvegi og
landbúnaði með aðild að ESB. Hins
vegar sé sjávarútvegur 2% af þjóð-
arframleiðslu Norðmanna á móti
20% hjá Íslendingum og erfitt sé að
leggja hagsmuni þessara tveggja
þjóða að jöfnu.
Ólafur Ragnar Grímsson, þáver-
andi formaður Alþýðubandalagsins,
sagði samninginn afdráttarlausa
staðfestingu á því að sú afstaða Ís-
lendinga að sækja ekki um aðild að
ESB væri rétt. Norðmenn hefðu í
þessum viðræðum orðið að láta af
hendi yfirráð sín yfir fiskveiði-
stjórninni að fjórum árum liðnum.
Árið 1998 verði norskur sjávar-
útvegur hluti af sjávarútvegsstefnu
ESB og þá muni framkvæmda-
stjórnin í Brussel annast samninga
um veiðar í norskri fiskveiði-
lögsögu.
Benedikt Davíðsson, þáverandi
forseti Alþýðusambands Íslands,
sagði það visst áhyggjuefni að
Evrópusambandið væri orðið um-
ráðaaðili yfir auðlindum Norð-
manna og Kristján Ragnarsson, for-
maður Landsambands íslenskra
útvegsmanna, taldi varasamt að
Norðmenn framseldu fisk-
veiðistefnu sína til ESB. „Mitt mat
er það að við höfum gert samning
við ESB sem fullnægir öllum okkar
þörfum í viðskiptalegum hags-
munum. Að vísu er einn hnökri á
inngöngu Svíþjóðar í ESB en hún
hefur í för með sér toll á saltsíld sem
þá þarf að fá breytt, en það er smá-
mál. Frá efnahags- og viðskiptasjón-
armiðum höfum við ekkert að sækja
í ESB vegna samningsins. Á póli-
tíska sviðinu hef ég hins vegar
áhyggjur af því að Norðmenn eru að
fá frest í takmarkaðan tíma til þess
að ráða sínum málum sjálfir, eru
með væntingar um það að geta
breytt fiskveiðistefnu ESB árið
2002, sem engin vissa er fyrir og að
mínu mati miklu minni líkur til en
ella vegna þess hve Suður-
Evrópuþjóðir hafa verið óábyrgar í
fiskveiðistjórnun og bandalagið
allt,“ sagði Kristján.
Formleg yfirráð Norðmanna
minna virði en Íslendinga
Rögnvaldur Hannesson, prófessor
í fiskihagfræði í Bergen í Noregi,
tjáði sig einnig um samninginn, en í
viðtali í Morgunblaðinu sagði hann
nokkru síðar: „Ég held að segja
megi að Norðmenn hafi náð mjög
góðum samningum við Evrópusam-
bandið, einkum þegar litið er á, við
hverju var að búast. Hinu finnst mér
þó ekki vera að leyna að sé aðeins
litið á hagsmuni sjávarútvegsins og
þýðingu sjávarútvegs fyrir Norð-
menn, er aðild að ESB ekki góð. Það
er fyrst og fremst vegna þess að
þeir missa yfirráðin yfir fiskistofn-
unum innan 200 mílnanna.
Hins vegar hefur ESB mótað
stefnu í stjórnun fiskveiða til ársins
2002 sem er á þann veg að aflakvót-
um er úthlutað á grundvelli fyrri
veiða og eins eiga strandríki sér-
stakan aðgang að miðum innan 12
mílna. Til skamms tíma, eða til 2002,
breytist lítið sem ekkert í fisk-
veiðistjórninni við Noreg. En svo er
spurningin hvað þá gerist, þegar
þessi stefna verður endurskoðuð.
Yfirráðin eru þá komin úr höndum
Norðmanna og ákvarðanirnar verða
teknar í Brussel. Reyndar er það svo
að formleg yfirráð Norðmanna yfir
landhelgi sinni og fiskistofnum inn-
an hennar eru miklu minna virði en
yfirráð Íslendinga yfir landhelgi
sinni. Norðmenn verða að stjórna
veiðum úr sínum fiskistofnum í sam-
ráði við nágranna sína. Svo að segja
allir stofnar í norsku fiskveiði-
landhelginni eru sameiginlegir
þeim og öðrum þjóðum. Eigi að
stjórna sókn í þá af einhverri skyn-
semi, verður það að byggjast á sam-
komulagi við aðrar þjóðir og þá
samkomulagi sem yrði virt,“ sagði
Rögnvaldur.
byggir þær á vísindalegri ráðgjöf.
Skiptingin milli aðildarríkjanna
byggist á fyrrgreindri reglu um hlut-
fallslegt jafnvægi en í því felst að
hlutdeild viðkomandi ríkja í einstaka
stofnum er fyrirfram ákveðin. Lagð-
ur var grunnur að þessari reglu þeg-
ar fyrsta sameiginlega heildarstefn-
an var mótuð af Evrópusambandinu
árið 1983, en þá var einstökum aðild-
arríkjum ákvörðuð föst aflahlutdeild
í þeim tegundum sem sættu tak-
mörkunum og var að mestu miðað
við aflareynslu einstakra ríkja á ára-
bilinu 1973-78, en síðan hefur reglan
verið ein af hornsteinum sameign-
legu sjávarútvegsstefnunnar.
Ráðherraráðið getur einnig sett
reglur um fjölda skipa sem fá að
veiða á einstaka svæðum og er þess
háttar fiskveiðistjórnun beitt á
nokkrum svæðum, svo sem vestan
Bretlandseyja, Frakklands og Pýr-
eneaskagans.
Þá hafa einstök ríki heimild til að
takmarka aðgang að hafsvæðum inn-
an 6-12 sjómílna við skip sem skráð
eru í viðkomandi ríki, en þessi heim-
ild fellur úr gildi í árslok og er því eitt
af þeim atriðum sem endurskoðunin
tekur til, eins og fyrr sagði. Einnig er
einstaka ríkjum heimilt að setja regl-
ur sem varða einangraða stofna
(strictly local stocks), sem fiskimenn
viðkomandi ríkis hafa einir hags-
muni af að veiða.
Innan Evrópusambandsins gildir
ennfremur að skylt er að henda í sjó
fiski sem er undir lágmarksstærð ef
hann fer yfir ákveðið hlutfall aflans.
Óheimilt er að koma með hann að
landi, auk þess sem ákvæði eru um
lágmarksstærð á þeim fiski sem má
selja. Eftirlit með veiðum er í hönd-
um einstakra ríkja og nær það til
allra þátta hinnar sameiginlegu sjáv-
arútvegsstefnu. Á það við um eftirlit
með veiðum á yfirráðasvæðum
þeirra sem og eftirlit með skipum
sem þar eru skráð. Meðal þess sem
er á verksviði einstakra ríkja er að
sjá til þess að samræmd afladagbók
sé notuð, fylgjast með löndunum í
þeim höfnum sem undir þau heyra
og með afla þeirra skipa sem sigla
undir viðkomandi fána, sem og
rekstur fjareftirlits er nær til flota
viðkomandi lands.
Á vegum Evrópusambandsins er
viðamikið styrktarkerfi til uppbygg-
ingar í sjávarútvegi en meginmark-
miðin eru að stuðla að jafnvægi milli
sóknar og afrakstursgetu fiskistofn-
anna, að efla samkeppnishæfni sjáv-
arútvegs í Evrópu og þróa hann til að
verða efnahagslega sjálfstæða at-
vinnugrein. Einnig að auka framboð
á mörkuðum og virðisauka við fram-
leiðslu og að aðstoða við endurupp-
byggingu svæða sem háð eru veiðum
og eldi. Gera má ráð fyrir að um 3,5
milljarðar evra séu til ráðstöfunar í
styrkjum fyrir sjávarútveginn á ára-
bilinu 2000-2006, en það jafngildir
rúmum 300 milljörðum kr. Styrkir
eru ekki veittir nema til komi mót-
framlag frá viðkomandi ríki og oft er
einnig ætlast til mótframlags frá
einkaaðilum ef um er að ræða fjár-
festingar.
Evrópusambandið er einnig með
kerfi hvað varðar markaðsmál og er
gefið út viðmiðunarverð fyrir tiltekn-
ar tegundir og afurðir. Verðið gildir
fyrir allt sambandið en er aðlagað
stærðarflokkum, gæðaflokkum og
landsvæðum þar sem landað er. Fari
verðið niður fyrir viðmiðunarverð er
afli tekinn út af markaðnum og fram-
boðið þannig minnkað og hafa sam-
tök útgerða hlutverki að gegna í því
sambandi. Þá er einnig um að ræða
sameiginlegar reglur um markaðs-
staðla fyrir frumsölu á ferskfiski inn-
an ESB, en þar er um að ræða reglur
um stærðar- og gæðaflokkun afla,
meðferð, umbúðir og reglur um
framleiðslu og hollustu sjávarafurða.
Fiskveiðisamningar við 20–30 ríki
Loks hefur ESB forræði á samn-
ingum um fiskveiðiréttindi aðildar-
ríkjanna utan hinnar sameiginlegu
lögsögu, auk þess sem sambandið er
meðlimur í tíu svæðastofnunum um
veiðar á úthafinu. Gerðir hafa verið
samningar við 20-30 ríki víðsvegar
um heim og úthlutun þeirra kvóta
sem sambandið fær er að mestu leyti
bundin reglunni um hlutfallslegan
stöðugleika, auk þess sem ríki sem
gengið hafa í ESB hafa haldið þeim
réttindum sem þau hafa haft í slíkum
samningum að miklu leyti.
Eins og að ofan greinir er tillagna
framkvæmdastjórnarinnar vegna
endurskoðunar sameiginlegu sjávar-
útvegsstefnunnar að vænta upp úr
miðjum aprílmánuði. Allir þættir
stefnunnar eru undir, en sérstök
áhersla verður lögð á aðgang að
veiðisvæðum innan 6-12 sjómílna, en
heimild til takmörkunar þar á fellur
úr gildi um áramót verði ekkert að
gert. Ekki er útlit fyrir annað en að
sátt sé um að sú heimild verði áfram í
gildi og voru á undirbúningstíman-
um óskir meðal sumra ríkja um að
það svæði yrði stækkað.
Annað atriði sem taka þarf á er
svonefnt Shetland Box, en það er
svæði við Hjaltland þar sem fjöldi
skipa yfir ákveðinni stærð er tak-
markaður. Einnig þarf að taka á að-
gangi Spánverja, Portúgala, Svía og
Finna að veiðum í Norðursjó, sem
þau fengu ekki í aðildarviðræðum
sínum. Þessi ríki óska eftir aðgangi,
sem eingöngu myndi gilda um þær
fáu tegundir sem ekki eru þegar
kvótasettar vegna reglunnar um
hlutfallslega stöðugleikann, en ríki
við Norðursjó eru andvíg því.
Þá kom fram á undirbúningsfund-
unum að framseljanlegir kvótar nutu
ekki almenns stuðnings vegna sjón-
armiða um samþjöppun, auk þess
sem reglur um útkast voru gagn-
rýndar og í sumum tilvikum farið
fram á bann við því. Menn voru einn-
ig sammála um að þörf væri á bættu
eftirliti og eftirfylgni með reglum og
ekki síst samræmingu þess, þar sem
það væri mjög mismunandi eftir
þjóðum. Verulegur stuðningur við
sveigjanlega stefnu í þessum málum
kom fram svo unnt væri að bregðast
skjótt við breyttum aðstæðum á ein-
staka svæðum, auk ýmissa fleiri at-
riða.
Í riti Samfylkingarinnar um Ís-
land í Evrópu, sem kom út skömmu
fyrir jólin, er fjallað sérstaklega um
sjávarútvegsmál og þar á meðal um
endurskoðun sjávarútvegsstefnu
ESB. Þar segir að allar breytingar á
reglunni um hlutfallslegan stöðug-
leika séu mjög ólíklegar, þar sem þar
sé um að ræða hornstein sameigin-
legu sjávarútvegsstefnunnar. Vitnað
er til grænbókarinnar, en þar segir:
„Framkvæmdastjórnin sér eins og
er engan þann valkost við regluna
um hlutfallslegan stöðugleika sem
gæti skilað niðurstöðu sem jafnmikil
sátt væri um. Samráðsferlið leiddi í
ljós að þetta viðhorf er ríkjandi um
allt sambandið. Það er engin knýj-
andi ástæða fyrir róttækri endur-
skoðun núverandi kvótaúthlutunar-
kerfis.“ Síðan segir að reglan hafi
síðan 1983 veitt aðildarríkjunum fast
hlutfall kvóta og því hlíft þeim við ár-
legum samningaviðræðum um skipt-
ingu kvóta sem myndi gera ákvarð-
anatöku mun erfiðari.
Þá er einnig samkvæmt upplýs-
ingum frá framkvæmdastjórninni
ósennilegt að hreyft verði við rétti
ríkja til einkalögsögu að 12 sjómíl-
um. Þá er gert ráð fyrir langtíma-
áætlunum um stöðu fiskistofnanna
og veiða úr þeim og reyna á að sam-
ræma flotastærð veiðunum. Vilji er
til þess að hætta styrkveitingum sem
ýta undir offjárfestingu í greininni
og reyna á að gera atvinnuveginn
sjálfbæran.
unnar skoðaðir
Heimild til að tak-
marka aðgang að
hafsvæðum innan 6–
12 sjómílna við skip
skráð í viðkomandi
ríki fellur úr gildi í
árslok. Ósennilegt er
þó að hreyft verði
við henni.
Morgunblaðið/Golli