Morgunblaðið - 24.03.2002, Blaðsíða 25

MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 24. MARS 2002 25
Skógarhlíð 18, sími 595 1000. www.heimsferdir.is
Verð kr. 19.250
Flugsæti til Prag, út 4. apríl, heim 11.
apríl. Almennt verð kr. 31.400/2 =
15.700 hvert sæti.
Kr. 19.250.- með sköttum.
Verð kr. 3.900
Verð fyrir mann, m.v. 2 í herbergi,
Quality, á nótt með morgunmat.
Völ um góð 3ja og 4 stjörnu hótel.
Ferðir til og frá flugvelli, kr. 1.800.
Heimsferðir bjóða nú ótrúlegt tilboð
á síðustu sætunum til Prag þann 4. apríl. Þú bókar flugsæti á
aðeins 38.800 kr. sætið, greiðir 1 en færð 2. Og þú getur valið
um úrval góðra hótel í hjarta Prag og að sjálfsögðu nýtur þú
traustrar þjónustu fararstjóra Heimsferða í Prag allan tímann.
Síðustu 22 sætin
2 fyrir 1
4. apríl í viku til
Prag
frá kr. 19.250
Opinn fyrirlestur
Félagstækni og framfarir
Fyrirlesturinn er haldinn í tilefni af útgáfu Viðskipta-
fræðistofnunar Háskóla Íslands á bókinni Tækninnar
óvissi vegur. Í henni birtast fimm ritgerðir eftir víðkunna
bandaríska hagfræðinga þar sem þeir horfa frá ýmsum
sjónarhólum á það hvernig ný framleiðslutækni verður
til. Bókin er sú fyrsta í ritröð sem ætlað er að örva faglega
umræðu um atvinnumál og þá sérstaklega nýsköpun á
Íslandi. Útgáfa hennar er styrkt af Nýsköpunarsjóði
atvinnulífsins.
Fyrirlesari er dr. Þráinn Eggertsson,
prófessor, ritstjóri bókarinnar.
Fyrirlesturinn verður í stofu 101 í Odda
mánudaginn 25. mars og hefst kl. 12.15.
Allir eru velkomnir meðan húsrúm leyfir.
Viðskipta- og hagfræðideild
Háskóla Íslands
Odda við Sturlugötu
Sími 525 4500
www.vidskipti.hi.is
Viðskipta- og hagfræðideild
Háskóla Íslands
N
O
N
N
I O
G
M
A
N
N
I
Y
D
D
A
•
s
ia
.is
NÚ ER að fara af stað ritun
sögu biskupsstólanna tveggja;
Hóla og Skálholts. Sumir
segja, að aðeins Þingvellir séu grónari í íslenzkri
sögu en Skálholt og Hólar komi þar í humátt á
eftir.
Gunnar Kristjánsson, prófastur á Reynivöllum
í Kjós, er formaður ritnefndarinnar. Hann segir
hugmyndina vera að gefa út sögu biskupsstól-
anna á afmælisárinu 2006, en þá verða 900 ár frá
stofnun Hólastóls og 950 ár frá því stofnaður var
biskupsstóll í Skálholti.
Ritstjórnarmenn með Gunnari eru Sigurður
Sigurðarson, vígslubiskup í Skálholti, og Hjalti
Hugason prófessor. Starfssamningur hefur verið
gerður við tvo sagnfræðinga; Jón Þ. Þór hefur
umsjón með ritun sögu Hólastóls og Guðrún Ása
Grímsdóttir með sögu Skálholts. Fleiri munu
koma að verkinu enda komu biskupsstólarnir við
þjóðarsöguna á mörgum sviðum og af þeim sök-
um segir Gunnar mikilvægt að til söguritunar-
innar fáist fólk sem hefur sérþekkingu á ýmsum
sviðum; þar má nefna kirkjusögu, hagsögu og al-
menna menningarsögu
að ógleymdri guðfræð-
inni.
Verkið verður þrí-
skipt, sérstök saga
Skálholts og sérstök
saga Hólastóls og svo
sameiginlegt efni fyrir
báða stólana.
Grundvallarviðhorf-
ið verður að skoða sögu
stólanna, hvað gerðist
á þessum stöðum, og
kanna, hvers konar
stofnanir þeir voru í ís-
lenzkri sögu og hver
var hlutur þeirra í and-
legu og veraldlegu lífi
þjóðarinnar.
Gunnar segir að tals-
vert sé til af rituðum
heimildum um einstaka
þætti en samfelld saga
biskupsstólanna er enn óskráð og því ljóst að gera
þarf ýmsar frumrannsóknir fyrir þetta verk.
Hversu langt verður gengið í þeim efnum segir
Gunnar ráðast fyrst og fremst af fjárhagnum.
Biskupsstólarnir voru höfuðstaðir trúarlífs og
helgihalds í landinu. Þar voru reknir skólar og
bókaútgáfa. Þeir voru einnig umsvifamiklir at-
vinnurekendur; ráku útgerð og voru jarðeigend-
ur. Þau veraldlegu umsvif sköpuðu fjárhags-
grundvöll sem gerði kleift að reka stólana,
biskupsembættin, skólana og fátækraframfærsl-
una og hvaðeina, sem biskupsstólarnir komu ná-
lægt í veraldlegum umsvifum og afskiptum af
menntun og menningu landsmanna.
Gunnar nefnir að fróðlegt verði að átta sig á
húsakosti biskupsstólanna á Íslandi, en í Skál-
holti var öldum saman fleira fólk og byggingar
meiri en annars staðar á Íslandi.
Biskupsstólarnir voru snertipunktar þjóðlífs-
ins við útlönd og höfðu skip í förum milli Íslands
og annarra landa.
Gunnar segir að meiri áherzla en oft áður verði
lögð á samskipti biskupsstólanna við útlönd. Það
eigi sérstaklega við „fyrstu aldir miðaldakirkj-
unnar“, þegar kirkjan var partur af hámenningu
miðalda og samskiptin náðu allar leiður suður til
Rómar. Það má segja að biskupsstólarnir hafi
opnað Íslendingum stóran heim menningar og
mennta og trúarlífs náttúrlega, byggingarsögu
og lista.
Þeir greiddu leið fyrir tónlist og bókmenntum
sem döfnuðu undir hinu stóra hvolfþaki miðalda-
kirkjunnar.
Svipað hæfir að segja um biskupsstólana á Ís-
landi á 16. öld, öld siðbótarinnar. Þá endurspegl-
aði saga þeirra hin miklu átök á meginlandinu og
þær umbreytingar sem urðu höfðu sín áhrif uppi
á Íslandi, meðal annars var vegið að fjárhags-
legum grundvelli biskupsstólanna, þegar konung-
ur sölsaði undir sig jarðeignir þeirra í stórum stíl.
Lokakaflinn er svo hnignun stólanna og enda-
lok þeirra fram um 1800 og sameining í Reykja-
vík.
Þegar Gunnar er inntur eftir samkomulaginu
milli biskupsstólanna segir hann þá hafa verið í
stórum dráttum sjálfstæða og óháða hvor öðrum.
En samskiptin hafa verið misjafnlega mikil eftir
tímabilum og þar geta hafað spilað inn í ætt-
artengsl milli biskupa og eitt og annað af því tag-
inu.
Stundum kastaðist í kekki milli biskupsstól-
anna, einkum á það við um kaþólska tímabilið,
þótt þar séu engir atburðir svipaðir þeim, sem
urðu á siðbótartímanum, þegar Jón Hólabiskup
Arason og synir hans voru teknir af lífi í Skálholti.
En af hverju risu biskupsstólarnir í Skálholti
og á Hólum?
„Stofnun biskupsstóls í Skálholti er almennt
miðuð við vígslu Ísleifs Gissurarsonar til biskups-
embættis í Brimum á hvítasunnudag árið 1056.
Hann settist að á föðurleifð sinni í Skálholti. Hins
vegar var Skálholt ekki þar með orðið biskups-
stóll og engin trygging fyrir því að biskupar sætu
þar framvegis. Gissur sonur Ísleifs, sem var vígð-
ur 1082, gaf hins vegar jörðina, eftir að Dalla
móðir hans dó, til þess að vera biskupsstóll og
mætti af þeim sökum gera því skóna að bisk-
upsstóll hefði formlega verið stofnaður þá ef
menn vildu.
Fyrir norðan var biskupsstóll stofnaður vegna
þrýstings frá Norðanmönnum sem bentu á fjöl-
menni í landsfjórðungnum en áreiðanlega hefur
Gissur einnig talið mikilvægt að minnka biskups-
dæmið, þótt það þýddi hins vegar minni tekjur
fyrir Skálholtsstól. Jón Ögmundsson var vígður í
Lundi til biskupsembættis á Hólum árið 1106,
hann settist að á Hólum þar sem Illugi Bjarn-
arson, prestur á Hólum, gaf föðurleifð sína til
þess að vera biskupssetur.“
Eftir sameiningu biskupsembættanna í
Reykjavík situr sagan ein í Skálholti og á Hólum í
tvær aldir. Þar er rekinn búskapur og á Hólum
stofnaður búnaðarskóli. Á Hólum stóð dómkirkj-
an þó alltaf uppi og minnti rækilega á forna
frægð.
En þegar líður á 20. öldina ganga biskupsstól-
arnir tveir í endurnýjun lífdaganna.
Alþingi stofnar til vígslubiskupsembætta 1909
og endurreisn Skálholtsstaðar hefst um miðja 20.
öld. 1992 sezt vígslubiskup að í Skálholti og
nyrðra kemur vígslusbiskup heim að Hólum um
svipað leyti.
„Ég sé ekki fyrir mér neinar breytingar í ná-
inni framtíð.
Biskupsembættið á Íslandi er mjög sterkt.
Vígslubiskupsembættin eru hins vegar tiltölu-
lega veik embætti, enda ung í núverandi mynd.
En þau tengjast mikilli sögu.
Og ég held ég megi fullyrða að fólk ber virðingu
fyrir þeirri sögu og hún á djúpar rætur í vitund
allra Íslendinga.
Þótt báðir stólarnir séu út í sveit, þá draga þeir
að sér gríðarlegan fólksfjölda á hverju ári. Árlega
koma um 100 þúsund manns í Skálholt; þar eru
vígslubiskupinn, kirkan og Skálholtsskóli og mik-
ið er um tónleika, námskeið og ráðstefnur. Svip-
aða sögu er að segja frá Hólum, þótt að vísu sé
þar allt minna í sniðum. En þar er glæsileg bar-
okkkirkja frá 18. öld, sem minnir á hefð og sögu.
Ég lít svo á að báðir þessir biskupsstólar hafi
talsverðan meðbyr og séu í hægum en öruggum
og farsælum vexti.“
Þar fara hefðin og
sagan saman
Eftir Freystein
Jóhannsson
STEINÞRÓ Páls biskups Jónssonar, sem fannst við
fornleifarannsóknir í Skálholti á sjötta áratug síð-
ustu aldar.
DÓMKIRKJAN á Hólum í Hjaltadal var vígð 1763.
frjo@mbl.is