Morgunblaðið - 07.04.2002, Blaðsíða 10

ÞRÁTT fyrir að norrænt samstarf
hafi fallið nokkuð í skuggann af um-
ræðu um Evrópusambandið hin síð-
ari ár lifir norræn samvinna góðu
lífi. Raunar fer ekki mikið fyrir nor-
rænni samvinnu í fjölmiðlum alla
jafna, ef til vill er skýringin sú að
starfið hefur verið bæði farsælt og
friðsamlegt og þess vegna næstum
því leiðinlegt, a.m.k. fyrir þá sem
slægjast helst eftir hasar og
hneykslismálum.
Samstarf sem
snertir marga
Norðurlandaráð hefur haft það
höfuðmarkmið að stuðla að innra
samstarfi Norðurlandanna og jafn-
framt að auka hlutverk norræns
samstarfs um allan heim. Hér er
um milliríkjasamstarf að ræða, en
ekki yfirþjóðlegt. Norrænt samstarf
nær ekki einungis til stjórnmála-
manna og embættismanna heldur
snertir það daglegt líf þegnanna á
mörgum sviðum. Nefna má vina-
bæjastarf, norrænt samstarf á sviði
íþrótta og þann fjölda ungs fólks
sem fer á milli landa til náms eða
starfa.
Norðurlandaráð fundar einu sinni
á ári, venjulega í byrjun nóvember.
Norðurlandaráðsþing eru haldin til
skiptis í aðildarlöndunum og var
síðast haldið á Íslandi haustið 2000.
Næsta þing verður í Helsinki og
hefst í lok október nk. Það verður
sérstakt afmælisþing og m.a. von á
öllum þjóðhöfðingjum Norðurland-
anna þangað.
Auk þinganna skipuleggur ráðið
ráðstefnur um tiltekin málefni, svo-
nefndar þemaráðstefnur, þar sem
fjallað er um umhverfismál, menn-
ingu og öryggismál svo nokkuð sé
nefnt. Um næstu helgi verður hald-
in hér á landi þemaráðstefna um
norrænt lýðræði.
Norrænt notagildi
Norðurlandaráð á frumkvæði að
ýmsum samnorrænum verkefnum
og hefur verið kallað hugmynda-
smiðja Norðurlandasamstarfsins.
Líkja má hlutverki Norðurlanda-
ráðs við þjóðþingin, eftir afgreiðslu
mála, fyrirspurna og tillagna, eru
þau send Norrænu ráðherranefnd-
inni, eða ríkisstjórnum aðildarland-
anna.
Norðurlandaráð og Norræna ráð-
herranefndin hafa margt á prjón-
unum. Varðandi val á verkefnum
hefur verið stuðst við norrænu
nytjaregluna – „Norrænt notagildi“
– en í henni felst:
– Að um sé að ræða verkefni sem
gætu verið rekin í einstökum lönd-
um, en árangurinn yrði áberandi
meiri með því að leita norrænna
lausna;
– að þau stuðli að og styrki nor-
ræna samkennd;
– að þau auki samkeppnishæfni
Norðurlandanna;
– Með öðrum orðum: „Sterkari
Norðurlandaráð 50 ára
Mynd/Kine Djupevåg Fristad
Norðurlandaráð fagnar á þessu ári 50 ára
afmæli og verður þess minnst með ýmsu móti.
Guðni Einarsson kynnti sér norræna
samvinnu á tímamótum.
Farsælt og friðsamlegt
„Norðurlandasamstarfið hefur orðið
okkur til mikils góðs. Ísland er ein-
angrað landfræðilega séð, þrátt fyrir
bættar samgöngur og samskipta-
tækni. Með virkum samskiptum við
aðrar þjóðir, ekki síst Norðurlöndin,
hefur okkur tekist að byggja upp nú-
tímaþjóðfélag með mennta- og vel-
ferðarkerfi sem stenst alþjóðlegan
samanburð,“ segir Ísólfur.
Grundvallarþáttur
utanríkisstefnunnar
Ísólfur bendir á að sögulega og
menningarlega sé Ísland hluti af
Norðurlöndum. Norrænni samvinnu
hafi verið lýst sem grundvallarþætti
íslenskrar utanríkisstefnu á lýðveld-
istímanum. Þrátt fyrir stærðarmun
þjóðanna séu öll löndin jafnrétthá á
þessum vettvangi. Hann segir að
fulltrúar Íslands í norrænu samstarfi
séu virkir og áhugasamir um málefni
Norðurlanda.
Gagnkvæmir samningar Norður-
landanna hafa fært þegnunum mik-
ilvæg réttindi. „Ég get fyrst nefnt
þau réttindi sem felast í sameiginleg-
um atvinnumarkaði. Þess hafa Norð-
urlandabúar notið frá árinu 1954. Ís-
lendingar hafa atvinnuréttindi á
Norðurlöndum og starfa þar þúsund-
um saman. Þeir snúa margir aftur
heim og hafa þá aflað dýrmætrar
þekkingar og reynslu fyrir íslenskt
atvinnulíf.“
Ísólfur segir að um 16 þúsund Ís-
lendingar búi nú á Norðurlöndum,
utan Íslands. Þeir séu þar aufúsu-
gestir, bæði til náms og vinnu.
Norðurlöndin eru einnig sameigin-
legur „menntamarkaður“. Íslenskir
námsmenn hafa mikið sótt í háskóla á
Norðurlöndum og norrænir náms-
menn komið hingað. Skólagjöld eru
mjög lág og njóta Íslendingar sömu
kjara og heimamenn í hinum lönd-
unum.
Norðurlöndin hafa samið um gagn-
kvæm félagsleg réttindi fyrir þegna
sína. „Íslendingar njóta sömu fé-
lagslegu réttinda og heimamenn, t.d.
hvað varðar heilsugæslu, örorku-
bætur og atvinnuleysisbætur. Þá var
gerður samningur árið 1986 um að
allir eigi rétt á að nota móðurmál sitt í
samskiptum við yfirvöld í öðrum
löndum, þótt ég viti ekki hvernig
gengur að uppfylla það,“ segir Ís-
ólfur. Hann segir að á Norðurlanda-
ráðsþingum sé túlkað af og á ís-
lensku, þótt fæstir íslenskra
ræðumanna og þingfulltrúa noti sér
það.
Fáum margfalt til baka
En hvað um fjárhagslegan ávinn-
ing af norrænu samstarfi?
„Við borgum um 104 milljónir
króna í sameiginlega sjóði Norður-
landasamstarfsins. Það má áætla að
sú upphæð komi þrefalt til fjórfalt til
baka. Íslensk fyrirtæki og stofnanir
hafa átt aðgang að hagstæðum lánum
úr Norræna fjárfestingabankanum
og úr Norræna iðnþróunarsjóðnum.
Sem dæmi má nefna að árið 2000
fengu Íslendingar rúmlega 7 millj-
arða að láni hjá Norræna fjárfesting-
arbankanum. Eignarhluti okkar í
bankanum er um 1%, en 9% lánveit-
inga það árið voru hingað til lands.“
Ísólfur segir að þátttaka í norræn-
um verkefnum af ýmsum toga hafi
veitt reynslu og þekkingu hingað til
lands. „Við höfum notið reynslu og
þekkingar samstarfsþjóðanna hvað
varðar umhverfis-
vernd, jafnrétti
kynjanna, málefni
fatlaðra, baráttu
gegn einelti svo fá-
ein dæmi séu nefnd.
Þetta hefur komið
okkur að góðum
notum og sparað
fjárfreka grunn-
vinnu. Þá eru ótalin
dýr samstarfsverk-
efni Norðurlanda á
sviði vísinda og
rannsókna. Okkur
hefði reynst erfitt
að fjármagna þau
ein og sér. Eins get
ég nefnt norræn
áhrif á íslenska
lagasetningu og
stjórnarfar. Húsnæðiskerfið og stór
hluti af velferðarkerfi okkar hafa ver-
ið byggð upp að norrænni fyrir-
mynd.“
Þúsundir njóta góðs af
Ísólfur segir að telja megi þá Ís-
lendinga í þúsundum sem njóta góðs
af norrænu samstarfi á einn eða ann-
an hátt á hverju ári.
„Ég get til dæmis nefnt NordJob
áætlunina frá 1985 sem árlega veitir
mörg hundruð íslenskum ungmenn-
um vinnu annars staðar á Norður-
löndum. Þetta eykur hæfni þeirra
bæði í námi og starfi og vekur áhuga
fyrir nágrannalöndunum. Þátttaka
íslenskra ungmenna í NordJob er
hlutfallslega afar há.
Annað verkefni er NordPraktik
sem gefur ungu fólki möguleika á
vinnuskiptum á Norðurlöndum og í
Eystrasaltsríkjunum. NordPlus
áætlunin gefur árlega fjölda háskóla-
nema og kennara möguleika á að
stunda nám og störf á Norðurlönd-
um. Í þeirri áætlun er þátttakendum
séð fyrir uppihaldi meðan á dvölinni
stendur. NordPlus Junior er sams-
konar áætlun fyrir menntaskóla-
nema á aldrinum 16–19 ára. Þetta
hefur reynst mjög árangursríkt og
gefandi samstarf.“
Vísindi og menning
Norræna eldfjallastöðin og Nor-
ræna húsið eru stærstu norrænu
stofnanirnar sem starfræktar eru
hér á landi. Ísólfur segir að þær veiti
fjölda fólks atvinnu, að ekki sé minnst
á mikið framlag þeirra til vísinda og
menningar. „Hér hafa verið og eru
stundaðar merkar eldfjalla- og jarð-
fræðirannsóknir fyrir norrænt fjár-
magn. Eins hefur kraftmikið menn-
ingarstarf í Norræna húsinu auðgað
mannlífið. Norræni menningarsjóð-
urinn styrkir fjölda íslenskra verk-
efna ár hvert, t.d. uppsetningu leik-
sýninga, tónlist, myndlist, kvik-
myndir og margt fleira. Bókmennta-,
Ísólfur Gylfi Pálmason
Ísólfur Gylfi Pálmason alþingismaður er formaður
Íslandsdeildar Norðurlandaráðs. Hann telur að nor-
rænt samstarf hafi fært Íslendingum mikinn ávinn-
ing, bæði efnahagslegan og menningarlegan.
Öflugt og virkt samstarf
10 SUNNUDAGUR 7. APRÍL 2002 MORGUNBLAÐIÐ