Morgunblaðið - 07.04.2002, Blaðsíða 17

MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 7. APRÍL 2002 17
PR
AG
H A U S T I Ð Í
S k ó g a r h l í ð 1 8 • 1 0 5 R e y k j a v í k
S í m i 5 9 5 1 0 0 0 • F a x 5 9 5 1 0 0 1 • w w w . h e i m s f e r d i r. i s
29.950 kr.
Flug og hótel í 3 nætur
m.v. 2 í herbergi á Quality Hotel,
7. nóvember, með 8.000 kr. afslætti.
Skattar innifaldir. Gildir frá mánudegi
til fimmtudags.
25.450 kr.
Flugsæti til Prag, 14. október,
með 8.000 kr. afslætti ef bókað er fyrir
30. júní. Flug og skattar. Gildir frá
mánudegi til fimmtudags.
Fyrstu 300 sætin.
Prag
Flug fimmtudaga og mánudaga í október og nóvember
frá 25.450 kr.
með Heimsferðum
Prag er nú orðinn einn
vinsælasti áfangastaður
Íslendinga enda ein fegursta
borg heimsins sem geymir
mörghundruðára sögu á
hverju götuhorni og mannlíf
og andrúmsloft sem ekki á
sinn líka í Evrópu. Gullna
borgin, borg hinna þúsund turna,
gimsteinn Evrópu, borg töfranna,
það er ekki að undra að Prag hafi verið gefin
öll þessi nöfn.
Heimsferðir bjóða nú einstakt tækifæri til að kynnast
þessari ótrúlegu borg. Í boði eru góð þriggja og fjögurra
stjörnu hótel og spennandi kynnisferðir um kastalann og
gamla bæinn, eða til hins einstaklega fagra heilsubæjar
Karlovy Vary, með íslenskum fararstjórum Heimsferða.
8.000 kr.
afsláttur
Ef þú bókar í ferð frá
mánudegi til fimmtudags
fyrir 30. júní, getur þú
tryggt þér 8.000 kr.
afslátt.
N
O
N
N
I
O
G
M
A
N
N
I
I Y
D
D
A
•
N
M
0
5
9
5
1
/
si
a.
is
verið endanlega lokað en víst er um
það að víða í umhverfi Hierapolis hafa
jarðfræðingar orðið varir við banvæn-
ar gastegundir, einkum eftir jarð-
skjálfta sem eru tíðir á svæðinu. Um-
hverfis Plutonium hafa verið reistar
miklar steinblokkir sem eru vel sjáan-
legar í dag, rétt við hliðina á hofi
Apollons um miðbik borgarinnar.
Meðal þeirra rómversku minja sem
eru að finna í borginni er nymphae-
um, minnisvarði sem byggður var
kringum uppsprettu fyrir framan
Apollons-hofið í lok 2. aldar og var
heitu vatni veitt frá uppsprettu þess-
ari um borgina. Á 5. öld þegar borgin
var orðin kristin var síðan byggður
veggur umhverfis uppsprettuna, án
efa til að hylja útsýni til Apollons-
hofsins, sem kristnir menn litu á sem
minnisvarða um „heiðna“ siðmenn-
ingu. Það sem eftir stendur af þessum
mannvirkjum í dag er einungis vegg-
urinn sem hefur verið settur lág-
myndum, skreytingum og áletrunum.
Um miðbik borgarinnar við rætur
aflíðandi fjallshlíðarinnar upp af
Hierapolis er eitt best varðveitta leik-
hús fornaldarinnar í Litlu-Asíu. Upp-
haflega voru það Grikkir sem byggðu
þarna leikhús sem mun hafa eyðilagst
í jarðskjálfta, en var síðan endurreist
á 2. öld á tímum Hadrian keisara. Er
litið á leikhús þetta sem gersemi hvað
varðar rómverska list og húsagerð.
Sjálft svið leikhússins var endur-
gert á 3. öld á tíð Septímus Severus og
er til stytta af keisaranum í leikhús-
inu, krýndum sem Júpíter. Septimus
var annars mjög örlátur við borgina
og lét hann byggja ótal nýjar bygg-
ingar og skreyta ríkulega. Í leikhús-
inu hefur verið sæti fyrir 15 þúsund
manns og afar vel skipulagt. Sviðið
sjálft er tveggja hæða og veit móti
hæðunum en hálfhringlöguðu sæta-
raðirnar falla síðan einstaklega vel
inn í hallann fyrir ofan. Ljóst er að
staðsetning leikhússins hefur verið
valin af kostgæfni, einkum með tilliti
til útsýnisins sem hefur verið einskon-
ar framhald af þeim dramatísku átök-
um sem fram hafa farið á sviðinu.
Áhorfendur gátu þar séð yfir alla
Meander-sléttuna með Cadmus-fjöll-
in í fjarska en allt þetta skapar sér-
stætt, dulrænt andrúmsloft. Mikil
áhersla hefur verið lögð á það á und-
anförnum árum að grafa upp leikhús-
ið og endurreisa í sinni upprunalegu
mynd og hafa nú styttur, skreytingar
ýmsar og nánast allt sviðið verið graf-
ið upp og fært til upprunans. Í dag er
hin árlega Hierapolis-hátíð haldin í
þessu forna leikhúsi.
Frigidarium og caldarium
Sé gengið upp frá hinum sérstæðu
kalksteinsbollum Pamukkale rekur
gesturinn fyrst augun í stórbrotnar
rústir hinna miklu heilsulinda frá tím-
um Rómverja í borginni. Þrátt fyrir
jarðskjálfta og aðrar hremmingar þá
standa enn bogagöng og veggir þessa
mikla mannvirkis sem reist var fólki
til andlegrar sem líkamlegrar upp-
byggingar. Hluti byggingarinnar hef-
ur síðan verið notaður fyrir tignarfólk
og höfðingja, annar hluti fyrir íþrótta-
iðkanir unglinga borgarinnar sem
opnaðist síðan inn í sjálf heilsuböðin.
Þar mátti m.a. finna frigidarium, her-
bergi sem var kælt niður að ákveðnu
hitastigi og beint inn af því caldarium,
þar sem hátt hitastig var allsráðandi,
trúlega það sem við þekkjum í dag
sem venjulegt gufubað eða jafnvel
sánabað. Lögð hefur verið alúð við
skreytingar þessara mannvirkja þar
sem veggir voru úr hvítum marmara
og mósaíki, með innfelldum lágmynd-
um og styttum.
Heillegasti hluti baðanna er nú
minjasafn Hierapolis, þar sem allar
helstu lausar minjar sem fundist hafa
í borginni eru varðveittar. Við hlið
baðanna og þeim tengt voru síðan sal-
arkynni (gymnasium) til íþróttaiðk-
ana sem og til funda og fyrirlestra-
halds þar sem leikfimi huga og líkama
var gert jafnhátt undir höfði. Þar
skammt frá hafa einnig fundist sal-
arkynni með þykkum veggjum þar
sem varðveist hefur mikill fjöldi stór-
fenglegra og risavaxinna marmara-
líkneskja, m.a. af nöktum konum og
körlum sem sýnir að þar hefur verið
kennd höggmyndalist eins og hún
hefur gerst glæsilegust.
Þessar styttur hafa vafalítið þótt
hneykslanlegar í augum þeirra
kristnu manna sem byggðu borgina,
og af þeim sökum hefur mikið verið
eyðilagt af þeim í tímans rás, en þó
hefur stór hluti þeirra verið endur-
gerður og forvarinn og er nú að mest-
um hluta varðveittur í safninu í Hiera-
polis en einnig hafa þær dreifst um
listasöfn heimsins í einhverju magni.
Kirkja postulans og píslarvottsins
Í kjölfar kristninnar fóru hof og
aðrar „heiðnar“ rústir Hierapolis í
niðurníðslu eða þeim var jafnað við
jörðu. Í þeirra stað var reistur fjöldi
kirkna og er kirkja postulans og písl-
arvottsins Filippusar þeirra þekktust,
einkum sökum þess að hún er talin
reist yfir gröf hans. Filippus var
þekktur sem helgur maður á þessum
slóðum, sem ásamt heilögum Jóhann-
esi frá Efesus átti stærstan þátt í út-
breiðslu kristninnar í Litlu-Asíu.
Kirkjan stendur uppi í hlíðum Hiera-
polis, skammt frá leikhúsinu og hefur
verið vegleg að allri gerð og enn má
þar sjá miðhluta hennar um 20 metra
í þvermál.
Út frá sjálfu kirkjuskipinu hafa síð-
an verið minni kapellur og hvíldarher-
bergi fyrir þreytta pílagríma, allt fag-
urlega skreytt mósaíki og úr
marmara. Greinilegt er að hér hefur
því staðið glæsileg kirkja í rómversk-
um stíl. Kirkju heilags Filippusar
auðnaðist þó ekki að standa lengi, því
fornleifafræðingum ber saman um að
hún hafi eyðilagst í miklum eldi við
lok 5. aldar eða við upphaf 6. aldar.
Eftir standa einungis tvær kapellur
upprunalegu kirkjunnar. Gröf Filipp-
usar hefur hins vegar ekki fundist
enn.
Það eru að minnsta kosti fimm
rústir til viðbótar af kirkjum með bas-
ilikusniði í Hierapolis sem allar hafa
verið byggðar á grunni fornra grískra
og rómverskra bygginga. Má þar
nefna tvær basilikur í norðurhluta
borgarinnar. Önnur þeirra var reist á
grunni annars rómversks baðhúss,
þar sem varðveist hafa merkar fresk-
ur frá býsönskum tíma, en hin er
þriðju aldar basilika, Caesareum, þar
sem grafið hefur verið upp mikið
magn súlna og veggbrota í jónískum
og korinþskum stíl, allt fagurlega
skreytt og meitlað. Rústir þriggja
annara basilika hafa ennfremur fund-
ist í Hierapolis, sumar mjög nýlega og
eru þær að öllum líkindum frá 5. og 6.
öld. Ein þeirra hefur verið helguð
Maríu mey.
Af öðrum merkum minjum í Hiera-
polis eru leifar markaðstorgs, agora,
um miðbik borgarinnar skammt frá
stærstu böðunum, núverandi minja-
safni. Lítið er eftir af minjum þessa
mikla torgs annað en súlubrot og
steinar, en ljóst er þó að það hefur
ekki einungis þjónað fólki sem mark-
aðstorg, heldur má ráða af minjum
þess að við það hefur einnig verið
samkomustaður leiðtoga borgarinn-
ar, eins og títt er raunar um flest
borgartorg.
Ríkidæmið ráðið af fjölda grafreita
Sem fyrr segir hafa sérfræðingar
ráðið ríkidæmi og íbúafjölda Hiera-
polis að miklu leyti af þeim fjölda
grafreita sem nánast umlykur norð-
vesturhluta borgarinnar. Þessir graf-
reitir eru einstakir og afar sjaldgæfir
í því magni sem hér getur að líta.
Stórar steinkistur (sarcophagus) oft
með fagurlega meitluðum lágmynd-
um eru í hundraðatali á þessu svæði,
þótt grafarræningjar hafi í gegnum
tíðina komið þar við, en oftast þó sinnt
meira um innihald kistanna en þær
sjálfar og hafa þær því varðveist ótrú-
lega vel.
Sambærilegar kistur hefur undir-
rituð m.a. séð í etrúskum söfnum á
Ítalíu, sem er raunar ekki að undra
þar sem talið er að hin forna þjóð et-
rúska hafi komið til Ítalíu frá Litlu-
Asíu á árhundruðunum fyrir Krists-
burð. Sérfræðingar þeir sem unnið
hafa við uppgröft og rannsóknir í
Hierapolis hafa flokkað grafirnar í
fjóra flokka: Í fyrsta flokknum eru
grafir alþýðufólks sem þó var veitt sú
virðing að vera grafið í litlum stein-
kistum, oftast skreyttum, sem voru
síðan jarðsettar rétt undir eða við yf-
irborð jarðar. Öðrum flokknum til-
heyrðu síðan efnafólk og hetjur og
aðrir sem afrekað höfðu eitthvað í lif-
anda lífi. Voru líkin sett í stórar stein-
kistur, skreyttar af helstu listamönn-
um samtímans, með viðeigandi
grafskrift ásamt nöfnum þeirra og at-
vinnu. Oft voru líka gerðar högg-
myndir af hinum látnu á kisturnar. Í
þriðja lagi voru síðan þær grafir eða
öllu heldur hringlaga grafhýsi með
lágu þaki og þar inn af herbergi þar
sem hinn látni var lagður til hinstu
hvílu. Í slík grafhýsi voru einungis
höfðingjar og æðstu menn lagðir. Af
svipaðri gerð eru grafhýsin í fjórða
flokknum, nema öllu stærri, og voru
nánast fjölskyldugrafreitir hinna efn-
aðri íbúa borgarinnar.
Miklar endurbætur
Hierapolis hefur tekið gagngerum
breytingum á undanförnum árum
sem ekki sér fyrir endann á. Þar
stendur enn yfir mikill fornleifaupp-
gröftur og rannsóknir, sem styrkt eru
af UNESCO og ýmsum öðrum menn-
ingarsamtökum, bæði í Tyrklandi og
erlendis. Eru það að mestum hluta
Ítalir sem vinna þá vinnu, enda vanir
svipuðum fornleifarannsóknum frá
sínu heimalandi. Hafa þessir sömu
sérfræðingar meðal annarra unnið
um áratugaskeið að endurreisn ná-
grannaborgarinnar Efesus úti við
ströndina þar sem gerst hafa nánast
kraftaverk á þessu sviði á tiltölulega
stuttum tíma og nægir þar að nefna
endurreisn hins fagra Celsus-bóka-
safns, sem í dag er gjarnan notað til
nútímalistsýninga.
Á síðari árum hefur sömuleiðis ver-
ið byggt yfir hluta rústa hinna róm-
versku baða og heitu uppsprettuvatni
veitt yfir súlna- og veggjabrot sem
liggja á víð og dreif á botni hinnar víð-
feðmu laugar þar sem gestir geta nú
baðað sig að vild og komist í nána
snertingu við fortíðina. Til skamms
tíma var gestum einnig leyft að baða
sig í kalksteinsbollum Pamukkale, en
aðgangur að þeim hefur nú verið tak-
markaður, aðallega með tilliti til nátt-
úruverndarsjónarmiða.
Sá sem yfirgefur Hierapolis og
Pamukkale fer þaðan ekki samur
maður og hann var þegar hann kom.
Gesturinn fyllist óskilgreindri lotn-
ingu og virðingu fyrir þessum und-
arlega stað sem á sér ekki sinn líkan í
víðri veröld. Einhver yfirnáttúruleg
fegurð hvílir hér yfir og líkt og klæðir
staðinn í ósnertanlegan dulúðugan
hjúp. Og það er kannski ein skýringin
á því að saga þessa staðar, svo langt
sem hún nær, greinir hvergi frá stríði
og ófriði, heldur hefur fólk leitað
þangað um aldir til að öðlast líkam-
lega heilsu, en ekki síður andlegan
frið í sál og sinni. Það sem varð borg-
inni fyrst og fremst að falli voru sið-
breytingar í þessum heimshluta og
svo jarðskjálftar í kjölfarið. Um aldir
hefur Hierapolis því bægt frá sér
ófriði þar sem helgi hennar hefur ver-
ið hennar eina vörn. Það er því von
mín að borginni – sem ekki að
ástæðulausu hefur verið skírð borgin
heilaga – rísi aftur í sem upprunaleg-
astri mynd svo enn betur megi njóta
þeirrar undarlegu fegurðar og friðar
sem hvílir yfir staðnum með Pam-
ukkale – bómullarkastalann – við ræt-
ur sínar líkt og risavaxin hvít perla til
verndar öllu illu.
Helstu heimildir
Encyclopædia Britannica Online (2000).
Leitarorð: Pamukkale, Hierapolis, Hell-
enistic Age.
Farson, Daniel: Tyrkiet. 1991. Kbh.,
Gyldendals.
New Larousse encylclopedia of mythology
(introduction by Robert Graves). 1989.
London, Hamlyn.
Stillwell, Richard [...et al.]: The Princton
encyclopedia of classical sites. 1976.
Princton, Princeton Univ. Press.
Toksöz, Cemil: Pamukkale, Hierapolis.
1997. Istanbul, Eri Turizm.
Höfundur er bókasafns- og
upplýsingafræðingur við Þjóð-
minjasafn Íslands.
Ljósmynd/Gróa Finnsdóttir
Gestir geta enn baðað sig í hluta
rústa rómversku baðanna.