Morgunblaðið - 07.04.2002, Blaðsíða 26

26 SUNNUDAGUR 7. APRÍL 2002 MORGUNBLAÐIÐ
ÞÓ ótrúlegt megi virðast náði
bandarískt sjónvarp að toppa sjálft
sig í síðustu viku með nýrri þáttaröð
sem ber heitið ,,Piparsveinninn“. Ég
sat límd við skjáinn og er því í full-
kominni mótsögn við sjálfa mig með
því að hneykslast á þáttunum, en
þar held ég að ég sé í sporum hins
dæmigerða áhorfanda að raunveru-
leikasjónvarpi. Forvitnin heldur
honum hugföngnum og togast á við
samviskubitið yfir því að hafa svona
hræðilega gaman af raunverulegum
vandræðum/leyndarmálum annarra.
Samt veit maður að þættirnir eru
klipptir þannig að útkoman er í raun
eins og eftir handriti, en þetta er að
einhverju leyti alvöru og maður sit-
ur dolfallinn í togstreitu. Eins og
hundruð milljóna annarra sjón-
varpsáhorfenda. Reyndar tala
dálkahöfundar dagblaða og tímarita
gjarnan um raunveruleikasjónvarp
sem merki um hnignandi siðmenn-
ingu, en svo má líka líta á það sem
merki um að allt sé ,,normal“, að
minnsta kosti þegar Bandaríkin eru
annars vegar.
Louis Freedberg, sem skrifar
reglulega í San Francisco Chronicle,
sagði um daginn þegar sex mánuðir
voru liðnir frá 11. september, að
strax eftir hryðjuverkaárásirnar
hefðu flestir spáð því að Bandaríkja-
menn myndu taka ákveðið ,,þroska-
stökk“ og að samfélagið og menn-
ingin myndu strax bera þess augljós
merki. Hins vegar væri ljóst að
þessar spár hefðu ekki ræst, til
marks um það væru tíu spánnýjar
raunveruleikasjónvarpsþáttaraðir.
En svo vikið sé aftur að Pip-
arsveininum þá er plottið á þessa
leið. Gerð var leit um þver og endi-
löng Bandaríkin og ,,einn besti karl-
kostur landsins“ fundinn. Hann er
myndarlegur, gáfaður, ríkur, vel
menntaður, gengur vel í starfi, lifir
afar innihaldsríku lífi en…honum
hefur ekki tekist að finna réttu kon-
una til að deila því með. Pip-
arsveinninn var kynntur í fjöl-
miðlum um allt land, hundruð
kvenna sóttu um að komast að í
þáttunum og 30 voru valdar. Þætt-
irnir ganga út á það að piparsveinn-
inn kynnist þessum konum, velur
síðan eina og í lokaþættinum er gert
ráð fyrir því að hann beri upp bón-
orðið.
Í fyrsta þættinum komu konurnar
uppáklæddar til veislu í risavillu á
Malibu-strönd þar sem leikurinn fer
fram. Sýnd voru viðtöl við konurnar
ásamt því sem fylgst var með pip-
arsveininum ganga á milli þeirra og
,,kynnast“ þeim. Í lok þáttarins varð
hann að velja 15 þeirra til áfram-
haldandi þátttöku, þær ,,fluttu“ inn í
húsið og verða þar næstu vikurnar,
hinar voru sendar heim. Í hverjum
þætti sendir hann fleiri heim þangað
til að ein er eftir og henni ætlar
hann að kvænast. Fram kom í viðtöl-
unum við konurnar að þær væru
flestallar tilbúnar til að giftast pip-
arsveininum litist þeim nógu vel á
hann, enda væru þær langþreyttar á
stefnumótabransanum og þráðu
ekkert heitar en að komast í hjóna-
band.
Piparsveinninn er líka þreyttur á
stefnumótum og vonast til að finna
eiginkonu í þessum hópi (hann sagði
reyndar í lok fyrsta þáttar að það
væru nokkrar þarna sem hann gæti
vel ímyndað sér að gætu orðið kon-
urnar…nei afsakið, konan hans).
Nokkur tár voru felld stax í fyrsta
þætti og er rétt hægt að ímynda sér
hvernig spennan og heiftin á eftir að
magnast þegar á líður. Konurnar
búa undir sama þaki, kynnast eins
og keppendur í fegurðarsamkeppni,
nema hér er mun meira í húfi en tit-
ill sem úthlutað er af hlutlausri dóm-
nefnd. Í húfi eru ástir eins karl-
manns, sem býr undir þessu sama
þaki og þarf ekki að vera mjög
svartsýnn á mannlegt eðli til að sjá
að þetta geti ekki farið vel. Brot úr
næstu þáttum eru sýnd til kynn-
ingar á þáttaröðinni og þar sjást tár
á tár ofan, hann að kyssa og kela við
hverja konuna á fætur annarri, við-
talsbrot þar sem brostnar raddir
segja ,,ég held að ég sé að verða ást-
fangin af honum...“ og mjög svo
ótrúverðug karlmannsrödd segir
,,guð, hvað þetta er búið að vera erf-
itt“. Einmitt það.
Sambærileg hugmynd var að baki
þættinum ,,Hver vill verða prins-
essa?“ sem sýndur var um daginn,
en þar komu 50 konur á aldrinum 20
til 30 ára fram í síðkjólum, sundbol-
um og léku listir sínar í hæfi-
leikakeppni. Verðlaunin voru stefnu-
mót við ,,alvöru evrópskan prins“, en
nafni og þjóðerni ,,prinsins“ var
haldið leyndu á meðan á keppninni
stóð. Prinsinn valdi svo eina konu,
eftir dramatískan hápunkt keppn-
innar þar sem þær komu ein í einu
fram á sviðið og ,,töluðu til hans“, en
margar tóku sérstaklega fram að
þær myndu alveg þola það fjölmiðla-
álag sem fylgdi því að vera prins-
essa. Kom í ljós að ,,prinsinn“ var
ítalskur náungi af hertogaættum,
fjölskylda hans átti að vísu gamlan
kastala sem sýndar voru myndir af
og konan sem hann valdi (sú ljós-
hærðasta í hópnum og tveimur höfð-
um hærri en hann) virtist hæst-
ánægð þegar þau keyrðu út af
sviðinu í Alfa Romeo blæjubíl.
Af auglýsingum í auglýs-
ingahléum beggja þessara þátta að
dæma virðist markhópurinn, merki-
legt nokk, vera karlmenn. Yfirleitt
er þáttum um einhleypa og leit
þeirra að ástinni beint til kvenna en
hér virðist búið að finna leið til að
láta slíkt efni falla að smekk karla.
Og það með því að setja einn karl
saman við stóran hóp kvenna sem
allar vilja hann og hann fær að velja
eina. Er þetta það sem karlmenn
vilja? Ég spurði vin minn um daginn
hvort svona kvennabúrsstemmning
væri sjálfsögð og algeng fantasía hjá
körlum. ,,Ertu brjáluð?“ svaraði
hann, ,,Ein er nóg!“ svo hló hann
eins og skepna. Þetta var ekki rétta
svarið (veit reyndar ekki alveg
hvaða svar ég hefði viljað fá) og ég
urraði yfir þeim húmor sem sjón-
varpsefni á borð við Piparsveininn
virðist kalla fram. Ætla samt að
horfa á næsta þátt… bara til að
hneykslast.
Birna Anna
á sunnudegi
Það sem
karlmenn vilja?
Morgunblaðið/Ásdís
bab@mbl.is
A
LLT frá því að há-
menningarstefna
módernistanna leið
undir lok hefur hug-
takið „menning“
blásið mjög hratt út.
Það sem kom í kjöl-
farið byggðist á hugmyndum um
jafnræði á öllum sviðum – mörgum
að sjálfsögðu til mikillar hrellingar –
þar sem öllu, hvort sem það átti ræt-
ur sínar að rekja til „lág“ eða „há“
menningar, var gert jafn hátt undir
höfði. Afleiðingin var sú að um list-
irnar lék hressandi andvari úr öllum,
og oft á tíðum mjög óvæntum áttum,
öllum listgreinum til framdráttar.
Áhrifa úr þjóðlegum arfi, poppmenn-
ingu, menningu
frumbyggja og
hverskyns
minnihlutahópa
gætti mun
meira; slang-
uryrði, málsnið
og stíll sem ekki
fylgja hefðinni rötuðu inn í bók-
menntahefðina, áður óhugsandi efni-
viður hélt innreið sína í myndlistina –
jafnvel glíma nútímamannsins við
markaðsöflin var yfirfærð í listrænt
form, íhaldsömum listunnendum til
skelfingar, á sama tíma og sinfón-
íuhljómsveitir reyndu sig við dæg-
urtónlist. Samfara þessari þróun
varð menningarhugtakið óhjá-
kvæmilegra mun óljósara en áður og
nú er svo komið að nánast allt hefur
yfir sér „menningarlegan“ blæ, eng-
inn treystir sér lengur til að draga
mörkin á milli menningar og þeirra
mörgu ólíku þátta sem skarast á
jöðrum hennar, svo sem félags-
vísinda, heimspeki, sagnfræði og jafnvel
vísinda.
Í viðtali sem birtist hér í Morgunblaðinufyrir réttri viku síðan, undir fyrirsögninni„Menningaráhugi er sterkasta þjóð-areinkennið“ sagði nýskipaður mennta-
málaráðherra, Tómas Ingi Olrich, að kraft-
urinn í menningarstafseminni hér á landi
væri svo mikill um þessar mundir að fram-
boðið væri að verða meira en þjóðin réði við
að sinna, þótt hún hefði sig alla við. Að þessu
var einnig vikið í „Af listum“ pistli Bergþóru
Jónsdóttur hér í blaðinu fyrir nokkru en þar
fjallaði hún um framboð og eftirspurn í tón-
listarlífi landsmanna. Eins og Bergþóra benti
á hefur orðið mikil framför í menningarlífi
þjóðarinnar og ánægjulegt að vita til þess að
lista- og menningarlíf skuli hafa náð því stigi
að fólk geti valið úr viðburðum í listneyslu
sinni. Sá böggull fylgir þó skammrifi að sam-
keppnin um neytandann er orðin svo mikil að
einhverjir hljóta að vera farnir að finna fyrir
dræmari aðsókn, sérstaklega á þeim álags-
tímum þegar margir viðburðir af líkum toga
keppa um sama hópinn – eða jafnvel sama
fjármagnið ef því er á annað borð til að dreifa.
Í þessu sambandi má þó ekki horfa framhjá
þeirri staðreynd að ekki er allt sem í boði er
jafngilt að gæðum. Atorkan og sköp-
unargleðin í listalífinu hér hefur að
vísu orðið til þess að fáir hafa treyst
sér til að ögra þeirri jákvæðu ímynd
sem líflegt menningarlíf hefur með
því að draga úr mönnum kjarkinn –
að sjálfsögðu vill enginn spilla þeim
frjóa jarðvegi er listirnar spretta út.
En ef menningarumfjöllun og þá
ekki síst stefnumótum tengd henni á
að verða markvissari hér, líkt og
víða í nágrannalöndum okkar, er
nauðsynlegt að sýna aðhald hvað
gæði varðir í listum, rétt eins og á
öðrum sviðum þjóðlífsins. Hug-
myndafræðileg viðleitni síðustu ára-
tuga til að afmá mörkin á milli há- og
lágmenningar, hefur að vísu orðið til
þess að skilin á milli góðrar og
vondrar listar eru oft nokkuð óljós,
auk þess sem margt misgott hefur
hreinlega verið hrifið með og flotið
langar leiðir í þeim ótrúlega fjöl-
skrúðuga straumi sem listir samtím-
ans mynda, en ábyrgð þeirra sem
vinna við menningu er söm fyrir því.
T íðarandinn má því ekkiverða til þess að við látumþað sem vel er gertdrukkna í flóði með-
almennsku. Líklegt má telja að framboð hér á
sviði lista sé að jafnaði ekkert yfirdrifið ef
einungis þeir viðburðir eða verk væru tekin
inn í myndina sem upp úr standa. Við megum
ekki gleyma því að jafnvel þó listflutningur
atvinnumanna á tónlist eða leiklist, svo dæmi
séu tekin, gangi snurðulaust fyrir sig, er ekki
endilega þar með sagt að flutningurinn hafi
náð neinum listrænum hæðum hvað túlkun
eða áherslur varðar. Það er ekki nema sann-
gjarnt að ætlast til þess að atvinnumönnum
takist að ljúka heimavinnunni sinni. Hið sama
á við í myndlist þar sem ótrúlegt framboð af
sýningum er ekki endilega mælikvarði á list-
rænt frumkvæði, sérstöðu eða óvenjulega
hæfileika. Oft á tíðum er einungis um sýn-
ingar á fagmannlegum vinnuaðferðum í ýmsu
formi að ræða, sem lítið eða ekkert gildi hafa
sem listaverk. Og þá skiptir engu hvort listin
er „gamaldags“ eða „nýstárleg“ – þetta á við
um allan skalann. Bókmenntirnar eru heldur
ekki undanskildar og í kringum hvert einasta
jólabókaflóð undrast allir, bæði fagmenn og
almenningur, hversu hástemmt lof íslenskir
höfundar fá þegar á heildina er litið. Og það
er sérstaklega áberandi þegar tekið er tillit til
þess að oft er verið að gefa hér út við-
urkenndar öndvegisbókmenntir heimsins í
sama vetfangi án þess að nokkur veiti því at-
hygli eða sjái ástæðu til sérstakrar umfjöll-
unar.
Íslendingar hafa stundum haft orð á sérfyrir að vera helst til sjálfhverfir, endahefur það líkast til verið sjálfsvirðingu ogmenningu þjóðarinnar til lífs á erfiðum
tímum. Það návígi sem ætíð fylgir smáum
samfélögum á einnig stóran þátt í að gera
hreinskilnislega umræðu, hvað þá gagnrýni,
erfiðleikum bundna. Afar óþægilegt getur
verið að synda á móti straumnum og styggja
vini, kunningja eða ættmenni að óþörfu. Slíkt
ætti þó ekki að vera nauðsynlegt ef fagmann-
lega er að umræðu, gagnrýni og stefnumótun
staðið, atvinnumenn á öllum sviðum munu
örugglega kunna að meta aðhald er byggir á
þekkingu, víðsýni – og vonandi að lokum –
hæfileikanum til að greina kjarnann frá hism-
inu.
Ef menningaráhugi er þjóðareinkenni Ís-
lendinga, eins og við virðumst svo mörg vera
sammála menntamálaráðherra um, er svo
sannarlega kominn tími til að virkja hann með
markvissum hætti menningarlífinu til fram-
dráttar. Magn er ekki sama og gæði, og lítil
ástæða til að halda að við Íslendingar stönd-
um öðrum þjóðum það mikið framar í sköp-
unargleði að þjóðin ráði ekki við að sinna því
sem vert er að veita athygli. Full ástæða virð-
ist vera orðin til að grisja þann gróskumikla
garð listrænna lystisemda sem búið er að
rækta upp á stuttum tíma, greina á milli þess
sem markvert er og hins sem þjónar fyrst og
fremst tilgangi sem dægradvöl, afþreying eða
skraut. Aðeins þannig verður hægt að við-
halda menningaráhuganum til frambúðar –
nema orðið sé farið að taka á sig nýja merk-
ingu?
Sitt er hvað magn og gæði
AF LISTUM
Eftir Fríðu Björk
Ingvadóttur
fbi@mbl.is
„Bicycle Wheel“ eftir Marcel Du-
champ frá árinu 1951. Verkið er eft-
irgerð af upphaflega verkinu frá
1913, en það var fyrsta verkið sem
Duchamp setti saman úr venjulegum
fjöldaframleiddum hlutum. Sú hugs-
un markaði þáttaskil í listsköpun tutt-
ugustu aldar þar sem fastmótuðum
fagurfræðilegum gildum listanna var
ögrað til að afhjúpa hugmynd eða
hugsun er byggði á nýju samhengi
hlutanna. Með tímanum hefur verkið
áunnið sér mikilvægan sess í þróun
samtímalista þar sem listrænt vægi er
ekki alltaf augljóst nema í hug-
myndafræðilegu samhengi.