Morgunblaðið - 07.04.2002, Blaðsíða 35

SKOÐUN
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 7. APRÍL 2002 35
MARGIR telja að
möguleg aðild Íslands
að Evrópusambandinu
snúist eingöngu um
sjávarútvegsmál. Málið
er miklu stærra og víð-
tækara en svo og varð-
ar fjölmarga aðra mik-
ilvæga þætti, s.s.
sjálfsákvörðunarrétt og
fullveldi landsins, mál-
efni annarra atvinnu-
greina eins og landbún-
aðar og ferðaþjónustu,
málefni vinnumarkað-
arins, atvinnuöryggi og
stöðugleika á vinnu-
markaði o.s.frv. Einnig
vakna spurningar um
tapaða möguleika til sjálfstæðrar
innlendrar hagstjórnar til að bregð-
ast við sveiflum í hagkerfinu, spurn-
ingar sem tengjast lýðræði og sjálfs-
ákvörðunarrétti fólks og því að völd
og áhrif séu ekki flutt frá landinu til
fjarlægs miðstjórnarvalds í Brussel.
Hitt er ljóst að málefni sjávarútvegs-
ins vega þungt og fram undir þetta
hafa flestir talið að hin sameiginlega
sjávarútvegsstefna Evrópusam-
bandsins, óbreytt og án undanþága,
sé óaðgengileg fyrir Ísland. Í aðild er
fólgið framsal á sjálfsákvörðunarrétti
á sviði sjávarútvegs- og auðlinda-
mála, um það er ekki deilt. Ákvörðun
um heildarveiði færist til Brussel en
það gildir um fleira sem minni athygli
hefur beinst að. Sjálfstæður samn-
ingsréttur við önnur ríki færist líka til
Brussel og sjálfsákvörðunarréttur á
fleiri sviðum. Tilraunir þeirra sem
nálgast vilja Evrópusambandið hafa
því gengið út á að sannfæra okkur
um, annað tveggja, að sameiginlega
fiskveiðistefnan sé ekki eins slæm og
menn hafa talið eða að hægt sé að fá
frá henni undanþágu. Nýjasta útspil-
ið er að hugsanlega megi semja um
sértæka beitingu hennar að ein-
hverju leyti á íslenska hafsvæðinu.
Lítum nánar á þetta.
Sjávarútvegsstefna ESB
óaðgengileg
Er núverandi sameiginleg fisk-
veiðistefna Evrópusambandsins við-
unandi fyrir Íslendinga? Sumir reyna
að afgreiða málið með því að segja að
vegna þess að aðrar þjóðir hafi ekki
nýlega veiðireynslu á Íslandsmiðum
þá þurfum við engu að kvíða. Þessi
röksemdafærsla stenst ekki nánari
skoðun. Fyrir það fyrsta er umdeilt
hvaða ár yrðu lögð til grundvallar
mati á veiðireynslu. Viðsemjendur
okkar í Evrópusambandinu eru þjóð-
ir með langvarandi veiðireynslu á Ís-
landsmiðum og hún nær allt til þeirra
viðmiðunarára sem lögð hafa verið til
grundvallar aflareynslu
samkvæmt sameigin-
legu fiskveiðistefnunni
þ.e. árabilið 1973–78.
Þótt það fengist viður-
kennt að aðrar þjóðir
hefðu hverfandi veiði-
reynslu á Íslandsmið-
um og úthlutun kvóta
byggðist á því í byrjun
er ekki þar með sagt að
það stæði óbreytt um
aldur og ævi. Að sjálf-
sögðu munu hinir
hungruðu og stóru flot-
ar ríkja eins og Spánar,
Bretlands og Þýska-
lands renna hýrum aug-
um til veiðiheimilda á
hinum auðugu Íslandsmiðum nú sem
fyrr. Reynslan sýnir að slíkar kröfur
koma iðulega upp á borðið í tengslum
við lausn alls óskyldra deilumála.
Spánverjar kröfðust áframhaldandi
greiðslna Íslendinga í þróunarsjóði
sem áttu að vera tímabundnar þegar
upp komu óskyld mál sem leysa
þurfti. Dæmin um slík hrossakaup í
samskiptum innan Evrópusam-
bandsins eru óteljandi. Í þriðja lagi
kæmi til sögunnar, með aðild, leiðin
inn um bakdyrnar inn í landhelgina,
sbr. kvótahoppið svokallaða.
Lítum á seinni möguleikann, þ.e.
að það takist að fá fram undanþágur
eða sérstaka beitingu sameiginlegu
sjávarútvegsstefnunnar á Íslands-
miðum þannig að það verði viðun-
andi. Er ekki dómur reynslunnar þar
ólygnastur? Tvennt stendur óhagg-
að; hver einasti forystumaður Evr-
ópusambandsins sem spurður hefur
verið að því á umliðnum árum hvort
líklegt sé að Íslendingar fái varanleg-
ar undanþágur frá sameiginlegu
sjávarútvegsstefnunni hefur svarað
því neitandi. Hitt eru einfaldlega að-
ildarviðræður Norðmanna og tilraun-
ir þeirra 1994 til að fá undanþágur
fyrir norsk fiskimið. Niðurstaðan
varð sú eins og alkunnugt er að Norð-
menn fengu tímabundna aðlögun fyr-
ir hluta af sínu hafsvæði, (þrjú ár fyr-
ir norðan 62°) og búið. Nýleg reynsla
Möltubúa, sem fengu afdráttarlausa
synjun við óskum um að vera und-
anþegnir sameiginlegu sjávarútvegs-
stefnunni út að 25 mílna mörkum,
segir sömu sögu. Tilteknar fisk-
verndaraðgerðir sem Möltubúum
verða heimilar á svæðinu frá 12 og út
að 25 mílum (möskvastærð o.s.frv.)
verða að taka jafnt til allra Evrópu-
sambandsríkja, sem sagt engar
grundvallarundanþágur.
Það er því ekki stutt neinum rök-
um, hvorki í viðbrögðum Evrópusam-
bandsins né reynslu annarra, að lík-
legt sé að Íslendingar fengju neins
konar varanlega undanþágu eða
þannig sértæka beitingu sjávarút-
vegsstefnunnar á sínu hafsvæði að
það breytti miklu. Samanburður við
aðildarsamninga Finnlands og Sví-
þjóðar og landbúnað á heimskauta-
svæðum er að mínu mati langsóttur. Í
landbúnaðarpólitík Evrópusam-
bandsins voru ákveðin svæðahugtök
til staðar, t.d. Alpabúskapur, og
svæðishugtök eru vel þekkt í byggða-
styrkjakerfinu. Þessu ætti ekki að
blanda saman við þær staðreyndir
sem við okkur blasa hvað varðar sam-
eiginlegu sjávarútvegsstefnuna og
ákvæði Rómarsáttmálans.
Þau rök að stór hluti fiskstofna á
Íslandsmiðum sé „íslenskur“ og ekki
sameiginlegur með öðrum halda ekki
nema að litlu leyti. Eftir standa allir
deilistofnar og stofnar sem flakka um
stærri hafsvæði. Nægir þar að nefna
loðnuna, norsk-íslensku síldina, kol-
munna, karfa á Reykjaneshrygg,
rækju á Dornbanka, grálúðu, karfa
og margar fleiri tegundir sem eru
sameiginlegar íslensku og græn-
lensku lögsögunni, aðrar sem eru
bæði í íslensku og færeysku lögsög-
unni o.s.frv. Ótal álitamál kæmu upp
tengd því hvað ættu að teljast
„séríslenskir“ stofnar og hvað ekki.
Þó svo ólíklega vildi til að Íslendingar
næðu fram einhvers konar sértækri
beitingu sem þýddi meiri sjálfs-
ákvörðunarrétt innan okkar efna-
hagslögssögu gagnvart þeim tegund-
um sem eingöngu finnast þar, þá eru
nánast hverfandi líkur á því að stjórn
deilistofna og mikilla farstofna feng-
ist tekin út úr hinni sameiginlegu
fiskveiðistefnu. Slíkt myndu hinar
Evrópusambandsþjóðirnar eflaust
aldrei samþykkja enda ættu þær
beinna hagsmuna að gæta gagnvart
nýtingu viðkomandi stofna.
Sjálfstæður samningsréttur
Ef Íslendingar ganga í Evrópu-
sambandið þá glötum við sjálfstæð-
um samningsrétti og sjálfstæð rödd
okkar á sviði sjávarútvegs- og haf-
réttarmála verður að bakrödd í
Brussel. Sagan sýnir að sjálfstæði
okkar og samnings- og sjálfsákvörð-
unarréttur á þessu sviði hefur verið
okkur óendanlega dýrmætur. Í krafti
hans gátum við fært út landhelgina,
haft áhrif á þróun hafréttarins og
samið um hlutdeild okkar í ýmsum
sameiginlegum stofnum. Er einhver
trúaður á að okkur hefði gengið vel að
ná þó þeirri hlutdeild sem við höfum í
norsk-íslenska síldarstofninum ef við
hefðum þurft að sæta samningum
Evrópusambandsins við Norðmenn
og Rússa og síðan bítast þar um
okkar hlut? Sama mætti segja um
karfann á Reykjaneshrygg og fleiri
dæmi. Ósamið er enn um fjölmarga
gríðarlega mikilvæga stofna þar sem
viðsemjendurnir eru m.a. Evrópu-
sambandið. Hvernig litist mönnum á
að Evrópusambandið tæki að sér að
semja fyrir okkar hönd um heildar-
hlutdeild Evrópusambandsríkjanna í
kolmunna og síðan ættum við að
bítast við aðrar þjóðir innan Evr-
ópusambandsins um okkar sneið af
þeirri köku, eða túnfiskinn, smokk-
fiskinn og tegundir í miðsjávarrým-
inu þegar þar að kemur? Á komandi
árum og áratugum eiga þessu til við-
bótar eftir að skjóta upp kollinum
óleyst deilumál þar sem sjálfstæður
samningsrétttur og sjálfstæð hags-
munagæsla Íslendinga á án nokkurs
vafa eftir að reynast gríðarlega mik-
ilvæg.
Sjávarútvegur og hagstjórn
Sjávarútvegurinn sem ein helsta
undirstöðuatvinnugrein þjóðarinnar
og langmikilvægasti gjaldeyrisafl-
andinn á gríðarlega mikið undir því
hvernig til tekst með hagstjórn í
landinu, starfsskilyrði atvinnulífs og
gengisskráningu. Þróun undan-
genginna missera er dæmi um þetta í
hnotskurn. Sjávarútvegurinn þekkir
mæta vel miklar sveiflur í afkomu og
öllum starfsskilyrðum vegna
breyttra markaðsaðstæðna, mismun-
andi aflabragða og því um líku. Engin
atvinnugrein á meira undir því en
sjávarútvegurinn að til staðar séu í
landinu möguleikar til þess að bregð-
ast við sveiflum. Sjálfstæð peninga-
málastefna, vaxtaákvarðanir og sjálf-
stæð skráning gengis eru lykilatriði
til þess sé að unnt sé að jafna út
sveiflur, verjast fjöldaatvinnuleysi og
hruni útflutningsgreina eins og sjáv-
arútvegsins. Hvort tveggja er því
háskaleg einföldun, að aðild Íslands
að Evrópusambandinu sé mál sem
eingöngu varði sjávarútveginn, og
hitt að hagsmunir þeirrar greinar séu
eingöngu tengdir áhrifum sameigin-
legu fiskveiðistefnunnar.
SJÁVARÚTVEGURINN OG AÐ-
ILD AÐ EVRÓPUSAMBANDINU
Steingrímur J.
Sigfússon
Ef Íslendingar ganga í
Evrópusambandið, seg-
ir Steingrímur J. Sig-
fússon, glötum við sjálf-
stæðum samningsrétti
og sjálfstæð rödd okkar
á sviði sjávarútvegs- og
hafréttarmála verður að
bakrödd í Brussel.
Höfundur er formaður Vinstrihreyf-
ingarinnar – græns framboðs.