Morgunblaðið - 18.04.2002, Blaðsíða 33

LISTIR
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 18. APRÍL 2002 33
Bíldshöfða
HLÁLEGAR ÁSTIR kom fyrst út
1968 svo að hún er með eldri bókum
Kundera. Aftur á móti hefur hún
löngum verið með vinsælustu bókum
hans.
Það kemur ekki á óvart því að bók-
in er hreinn skemmtilestur í ágætri
þýðingu Friðriks Rafns-
sonar sem gert hefur ís-
lenskum lesendum þann
greiða að færa þeim Kun-
dera.
Þótt Hlálegar ástir sé
kölluð smásagnasafn er
bókin eins konar heild,
söguefni yfirleitt hið sama,
ástir og ýmislegt skoplegt
í því sambandi en stutt er í
alvöruna.
Kundera er það einkar
lagið að draga fram hið
vandræðalega í fari fólks,
tilviljanir sem geta skipt
miklu máli og jafnframt sýna þjóðfé-
lagið í gagnrýnu ljósi. Í Hlálegum ást-
um er það Tékkóslóvakía kommún-
ismans sem hann beinir spjótum að.
Fyrsta sagan, Enginn mun hlæja,
greinir frá raunum háskólakennara
sem í fljótfærni sinni er næstum því
búinn að leggja líf sitt í rúst. Með því
að hirða ekki um að skila umsögn um
fræðilega ritgerð sem honum er ekki
að skapi, telur raunar fánýta, kallar
hann yfir sig atburði sem skekja til-
veru hans. Inn í þessa sögu, eins og
aðrar, berst ástin með ófyrirsjáanleg-
um afleiðingum. Sögumanni er örlítil
huggun í því að saga hans er ekki
harmleikur heldur gamanleikur, en
spyrja má hver sé afstaða lesandans.
Kundera gefur jafnan lesandanum
tækifæri til að draga sína ályktun.
Sagan Ráðstefnan er vel til þess
fallin að rugla lesandann eins og fleiri
sögur þar sem Havel læknir er í stóru
hlutverki.
Þessi saga er gegnumsýrð af kyn-
lífi og kynlífshugsunum en í smásög-
um sínum gætir Kundera hófsemi.
Hann skrifar oftar um skynjanir en
gjörðir, hið ósagða leikur stórt hlut-
verk.
Havel læknir er eins og dauðinn,
tekur allt. Að þessu er vikið oftar en
einu sinni. En af hverju tekur hann
ekki Elísabetu sem sýnir honum
áhuga? „Það er eflaust,“ sagði Havel,
„vegna þess að hún sýnir löngun sína
svo hreint og beint að það er einna lík-
ast skipun. Þú segir að ég sé eins og
dauðinn gagnvart konum. En dauðinn
er ekkert hrifinn af því að hlýða skip-
unum.“
Náskyld þessu er löngunin til að
niðurlægja sem víða kemur fram.
Með niðurlægingunni vex löngun
söguhetjanna og stundum er hún
beinlínis nauðsynleg. Dæmi eru sög-
urnar Ferðaleikur og Eðvarð og Guð.
Í fyrrnefndu sögunni
gefur ósæmilegt orð-
bragð tilfinningunum
vængi og kveikir nauð-
synlegan losta. Í hinni
síðarnefndu er það
hefndin sem verður afl-
vaki milli ungs manns
og eldri konu.
Eðvarð og Guð er
hnyttinn samfélags-
spegill eins og Enginn
mun hlæja. En söguefn-
ið er fyrst og fremst
ástin eða þörfin fyrir
ástina hversu vonlaus
sem hún getur verið.
Eðvarð verður reynslunni ríkari
því að málin taka óvænta stefnu.
Hann þarf að vísu að afneita sjálfum
sér en hvað gerir það til þegar fram-
tíðin er tryggð. Jafnvel depurðin yfir
því að Guð sé ekki til verður sætt-
anleg.
Ein líflegasta sagan er Gullepli ei-
lífrar löngunar. Söguhetjan segir frá
Marteini sem getur ýmislegt sem hún
getur ekki: „Til dæmis farið á fjörur
við hvaða konu sem er úti á hvaða
götu sem er“.
Söguhetjan nýtur góðs af þessum
hæfileikum Marteins en gerir sér
grein fyrir að hann gerir sér áleitnina
að æfingu í snilld og lítur svo á að hún
hafi tilgang í sjálfu sér og oft sé
ástæðulaust að ganga lengra.
Í sögunni segir frá broslegri ferð
tveggja félaga þar sem snilld annars
þeirra við að fara á fjörur við konur er
í hámarki. En einmitt þegar leikurinn
á að hefjast fyrir alvöru virðist
ástæðulaust að ganga lengra.
Kundera er umhugað um þver-
sagnir ástarinnar og lífsins yfirleitt.
Gullepli löngunarinnar eru raunveru-
leg hjá honum og auka á lystisemdir
tilverunnar.
Vandræðalegt
ástalíf
BÆKUR
Þýdd skáldsaga
Smásögur eftir Milan Kundera. Friðrik
Rafnsson þýddi. Oddi prentaði. Mál og
menning 2002 – 203 síður.
HLÁLEGAR ÁSTIR
Milan Kundera
Jóhann Hjálmarsson
LEIKHÓPURINN Skjall-
bandalagið hefur undanfarnar
vikur unnið að tökum á stuttum
gamanatriðum fyrir Skjá einn,
undir stjórn Reynis Lyngdal kvik-
myndagerðarmanns og Maríu
Reyndal.
Í lok ágúst mun Skjall-
bandalagið svo frumsýna Beyglur
með öllu, nýtt leikverk byggt á
spunavinnu hópsins, en hann
skipa fjórar leikkonur ásamt leik-
stjóranum Maríu Reyndal, hönn-
uðinum Snorra Frey Hilmarssyni
og Ástu Hafþórsdóttur leikgerva-
höfundi. Leikkonurnar eru Elma
Lísa Gunnarsdóttir, Arndís Egils-
dóttir, Jóhanna Jónas og Þrúður
Vilhjálmsdóttir. Hópurinn hefur
hist vikulega undanfarið ár og
spunnið ýmsar sögur sem mynda
undirstöðu leiksýningarinnar sem
framundan er.
„Þetta eru stutt grínatriði úr
daglegu lífi kvenna, svolítið í
anda Smack the Pony-þáttanna
bresku sem hafa verið í sjónvarp-
inu,“ segir María.
Sjónvarpsatriðin verða á dag-
skrá í sumar og hefjast útsend-
ingar í júní.
María segir að leiksýningin og
sjónvarpsgrínið séu sitthvor hlut-
urinn þótt sprottin séu úr sama
jarðvegi. „Við höfum verið að æfa
undanfarið ár með sýninguna í
huga, en hún verður byggð á
spuna leikhópsins. Mig hefur allt-
af langað til að vinna svona en
aldrei haft tækifæri til þess fyrr
en núna,“ segir María, sem hefur
leikstýrt ýmsum leiksýningum á
undanförnum árum. „Við fengum
styrk frá menntamálaráðuneytinu
í vetur til að setja upp sýninguna
og fórum á fullt um miðjan mars
með æfingar. Leiksýningin verður
byggð upp á sögum fjögurra
kvenna þar sem leikkonurnar
bregða sér í ýmis hlutverk við að
segja sögurnar. Ég legg sérstaka
áherslu á að við erum ekki að búa
til hádramatíska sýningu um krís-
ur kvenna. Við reynum heldur að
finna kómísku hliðarnar á þeim,“
segir María Reyndal.
Morgunblaðið/Jim Smart
Leikhópurinn Skjallbandalagið.
Grín úr lífi kvenna
BRAHMS samditvo lagaflokka,
sem bera heitið Liebeslieder, op. 52
og Neue Liebeslieder op. 65. Sem
ungur maður vann Brahms fyrir sér
með því að útsetja og leika alls kon-
ar skemmtitónlist, m.a. með Alster
Pavilion, lítilli hljómsveit, sem faðir
hans lék í og má kenna það, að
Brahms hafði aldrei neina fordóma
gagnvart svonefndri léttri tónlist og
kunni þá list að leika „alla zinga-
rese“ með tilheyrandi „rubato“, sem
fiðluleikarinn Edvard Hoffmann
(Reményi) mun hafa kennt honum á
tónleikaferðum þeirra.
Tónleikarnir hófust á Ungversk-
um dansi nr. 1 sem leikinn var fjór-
hent og átti þessi forleikur góða
samleið með Ástarljóðunum, er nutu
sín í skemmtilegri sviðsuppsetningu
kórsins. Söngur kórsins var mjög
vel mótaður og stemmningsríkur og
lestur Margrétar Vilhjálmsdóttur á
ástarljóðum átti vel við, þó nokkuð
hafi farið um karlpeninginn meðal
tónleikagesta þegar hún las upp sér-
lega fáránleg ástar- og bónorðsbréf,
rituð um aldamótin og í eyrum okk-
ar karlagreyjanna glumdi við hæðn-
ishlátur kvennanna. Af þessu var
samt góð skemmtan, er náði drama-
tískum hápunkti í lestri smásögunn-
ar Bréf í stað rósa eftir ritsnilling-
inn Stefan Zweig. Það má segja, að
allt verkið hafi verið sérlega vel
flutt, bæði píanóleikur og söngur
kórsins og einsöngsatriðin voru fal-
lega framfærð, þó ljóst væri, að
sönglega væru söngkonurnar
skammt komnar í raddlistinni. Sér-
lega vill undirritaður merkja við nr
10, sem er fallegur kanón í yfirsjö-
und. Þá var eitt af frægari lögum
þessa lagaflokks, nr. 11 og einnig
12, mjög vel flutt. Fínleikinn
blómstraði í nr. 13, 14 og 15, og
treginn í nr. 16, svo nokkuð sé sér-
staklega tiltekið. Sigrún Eðvalds-
dóttir lék fjögur lög, Rómönsu eftir
Sibelíus, Intermezzo eftir Atla
Heimi Sveinsson, Ungverskan dans
nr. 5 eftir Brahms og Söng Ástu eft-
ir Þórarin Guðmundsson, sem hún
auðvitað lék með miklum bravúr og
tilþrifum.
P.S. Smá skot til þeirra er hönn-
uðu efnisskrá. Þrátt fyrir að hönn-
unin kunni að þykja sniðug, er hún
ekki tónleikavæn, eða 88 sm langur
renningur sem þvældist fyrir, svo að
ýmsar upplýsingar voru vandfundn-
ar, nema með miklu skrjáfi. Þrátt
fyrir þetta raus er rétt að árétta það
enn frekar, að Vox feminae, undir
stjórn Margrétar Pálmadóttur, söng
af glæsibrag og miklu öryggi og
annað innslag setti skemmtilegan
heildarsvip á tónleikana, með þeim
dramatíska hápunkti, sem smásag-
an eftir Stefan Zweig var og mót-
tekin af tónleikagestum í athyglis-
djúpri þögn.
Ástarsöngvar
og bónorðsbréf
TÓNLIST
Ýmir
Vox feminae, undir stjórn Margrétar J.
Pálmadóttur, flutti Ástarljóð op. 52 eftir
Johannes Brahms. Píanóleikarar voru
Arnhildur Valgarðsdóttir og Ástríður Har-
aldsdóttir, fiðluleikari; Sigrún Eðvalds-
dóttir, einsöngvarar; Guðrún Árný Guð-
mundsdóttir og Guðný Jónsdóttir, lesari;
Margrét Vilhjálmsdóttir, er las ljóð og úr
gömlum bónorðsbréfum og einnig smá-
söguna Bréf í stað rósa eftir Stefan
Zweig, í þýðingu Þórarins Guðnasonar.
KÓRTÓNLEIKAR
Jón Ásgeirsson
SÖGURNAR um Bangsímon eða
Winnie the Pooh eins og hann heitir
á frummálinu eru einkennilega lítt
fallnar til leiks á leiksviði. Söguþráð-
ur er lítill og atburðarásin snýst um
veigalitla atburði í daglegu lífi
bangsans og vina hans í skóginum.
Engu að síður hafa þessar persónur
átt greiða leið að hjörtum barna í
nokkrar kynslóðir og kannski ein-
mitt vegna þess að persónurnar með
sín skrýtilegheit eru svo elskulegar
og auðskildar að börnin hrífast af
þeim sjálfum en ekki því sem þær
taka sér fyrir hendur.
Lykillinn að vel heppnaðri leik-
sýningu á þessu efni er því fólgin í
því að leggja sérstaka alúð við per-
sónusköpunina og samskiptin þeirra
á milli en gera ekki þau reginmistök
að reyna að lappa upp á atburðaleys-
ið með skrölti og hamagangi. Leik-
hópurinn Búkolla hefur fundið réttu
leiðina að þessu viðkvæma efni undir
skilningsríkri stjórn leikstjórans.
Persónurnar eru hver með sín sér-
stöku einkenni vel uppteiknuð; Eyr-
naslapur er niðurdreginn eins og
vera ber, Kaninka skynsöm og ráða-
góð, Gríslingur skelfingu lostinn yfir
öllu sem fyrir ber, Tígri kátur og for-
vitinn eins og kettlingi sæmir og
Bangsímon hægur og elskulegur
eins og honum er einum lagið. Allt er
þetta á sínum stað og gjört í gull-
fallegri umgjörð Gunnhildar Ingólfs-
dóttur þar sem á litla sviðinu í Ljós-
vetningabúð er skapaður raunveru-
legur skógur sem ilmar af birki og
greni.
Vissulega hefði verið upplyfting að
tónlist í sýningunni þó kannski megi
líta á það sem stílhugmynd leikstjór-
ans að persónurnar raula frum-
samda texta hans við einhvers konar
lagleysur. Áheyrilegur undirleikur
af einhverju tagi hefði þó verið til
bóta.
Falleg sýning og vel unnin af öll-
um sem að koma.
Vinirnir
í skóg-
inum
LEIKLIST
Búkolla í Aðaldal
Eftir sögum A.A. Milne í leikgerð Peters
Snickars. Þýðendur: Sigríður Karlsdóttir
og Hanna Lára Gunnarsdóttir. Leikstjóri:
Oddur Bjarni Þorkelsson. Ljósvetn-
ingabúð 7. apríl.
BANGSÍMON
Hávar Sigurjónsson