Morgunblaðið - 18.04.2002, Blaðsíða 44

UMRÆÐAN
44 FIMMTUDAGUR 18. APRÍL 2002 MORGUNBLAÐIÐ
FRAM er komin
skaðabótakrafa á
hendur Seltjarnar-
nesbæ vegna meintra
brota á lögum um
framkvæmd útboða.
Krafan hljóðar upp á
litlar 585 milljónir
króna. Meirihluti bæj-
arstórnar undir for-
ystu Sjálfstæðis-
flokksins hefur
markvisst reynt að
halda þessu máli
leyndu, m.a. með því
að bóka kröfuna í
fundargerð bæjar-
stjórnar, sem „erindi“
frá Jóni Steinari
Gunnlaugssyni hrl. vegna ÁHÁ-
verktaka. Af vinnubrögðum meiri-
hlutans sést að ekki stendur til að
upplýsa bæjarbúa um skaðabóta-
kröfuna, þrátt fyrir þá staðreynd að
nái hún fram að ganga mun hún
hafa gífurleg áhrif á framtíð Sel-
tjarnarnesbæjar.
Helmingur ársfjárlaga
bæjarins
Rétt er að setja fjárhæð kröfunn-
ar í tölulegt samhengi við fjármál
bæjarins. Seltjarnarnesbær hefur
um einn milljarð í tekjur á ári. Af
þeim fara um 500 milljónir í skóla-
og fræðslumál, 400 milljónir í annan
rekstur og þá er aðeins um 100
milljónir eftir til fjárfestinga. 585
milljóna króna skaðabótakrafa
samsvarar því ríflega helmingi fjár-
lagaramma bæjarins. Skaðabóta-
krafa upp á 6 milljónir er áhyggju-
efni, 60 milljónir er verulegt vanda-
mál, og það er varla
hægt að hugsa þá
hugsun til enda hverj-
ar afleiðingar tæplega
600 milljóna króna
kröfu verða.
Fjárhæðin sem um
ræðir er hærri en sú
sem varið er til
fræðslumála á ári. Það
er því ljóst að fram-
komin krafa setur
rekstrargrundvöll
bæjarfélagsins í veru-
lega hættu nái hún
fram að ganga.
Lög um útboð
brotin?
Skaðabótakrafan er fram komin
vegna meintra ólögmætra vinnu-
bragða við útboð á Hrólfskálamel.
Brot á lögum um framkvæmd út-
boða leiðir til bótaábyrgðar. Sé út-
boð lýst ógilt skal miða bótafjárhæð
við kostnað við undirbúning og
þátttöku í útboðinu. Slíkar fjárhæð-
ir nema oft mörgum milljónum
króna. Það gefur þó augaleið að 585
millj. króna skaðabótakrafa byggist
ekki á því einu að ekki hafi verið
staðið rétt að framkvæmd útboðs-
ins. Markmið laganna um fram-
kvæmd útboða er að skapa jafnræði
milli aðila og að tryggja að hug-
myndir tilboðsgjafa séu ekki með
ólögmætum hætti nýttar af öðrum.
Fagleg vinnubrögð vantar.
Meirihlutinn þarf hvíld!
Meirihlutinn hefur löngum haldið
því fram að Seltjarnarnesbær sé
best rekna sveitarfélag landsins. Er
þessi fullyrðing rétt? Rekstur sveit-
arfélaga er orðinn flókinn, skyldur
sveitarfélaga hafa aukist mjög und-
anfarin ár með nýjum verkefnum
og lagalegur rammi orðinn mun yf-
irgripsmeiri og flóknari. Það er
mikil ábyrgð fólgin í því að taka
ákvarðanir, sem binda sveitarfélag-
ið og verða þær eðlilega að byggj-
ast á þeim lagaramma sem um þær
gilda. Séu fagleg vinnubrögð ekki í
hávegum höfð kunna afleiðingar að
verða mjög íþyngjandi fyrir bæj-
arfélagið. Sjálfsgagnrýni meirihlut-
ans eftir 40 ára valdatíð er engin og
sú staðreynd hefur leitt af sér
vinnubrögð sem kunna að kosta
bæjarfélagið himinháar skaðabóta-
kröfur. Við Seltirningar hljótum að
vona að svo fari ekki, en ljóst má þó
vera að mjög klaufalega hefur verið
haldið á málum hér og málum bæj-
arfélagsins stefnt í mikla tvísýnu
hjá meirihlutanum, sem nú virðist
óneitanlega þurfa á hvíld að halda.
Andspænis 585 millj-
óna skaðabótakröfu
Guðrún Helga
Brynleifsdóttir
Höfundur skipar 1. sæti Neslistans
á Seltjarnarnesi í komandi
sveitarstjórnarkosningum.
Seltjarnarnes
Framkomin skaðabóta-
krafa, segir Guðrún
Helga Brynleifsdóttir,
setur rekstrargrundvöll
Seltjarnarnesbæjar í
verulega hættu.
SÍÐASTLIÐIÐ
haust birti undirritaður
blaðagrein undir þess-
ari sömu fyrirsögn en
beltið og axlaböndin
vísa annars vegar í
verðtryggingu fjár-
magns og hins vegar í
breytilega vexti. Það er
ekki á hverjum degi að
Valgerður Sverrisdóttir
bankamálaráðherra
tekur undir með undir-
rituðum um vaxtakjörin
á Íslandi en þó gerðust
þau undur og stórmerki
við umræður á Alþingi
fyrir fáeinum dögum og
í viðtölum í kjölfarið að
ráðherra lét svo lítið að gera einmitt
þetta. Hún kvaðst myndu beina því til
Seðlabankans að taka fyrir tvítrygg-
ingu fjármagnsins að þessu leyti.
Ekki útlistaði ráðherrann afstöðu
sína ítarlega en af þessu tilefni er
ástæða til að efna til frekari umræðu
um mikilvægi þess að sporna gegn
vaxtaokri og setja skorður við valdi
lánastofnana.
Vaxtabyrði mikilvægari
en verðtrygging
Um langt árabil hefur farið fram
umræða um verðtryggingu fjár-
magns og telja ýmsir það vera allra
meina bót að afnema verðtrygg-
inguna. Fyrir þessu hef ég aldrei haft
sannfæringu. Það sem öllu máli skipt-
ir er hverja raunvexti lánin bera.
Hvernig raunvextirnir eru saman-
settir skiptir hins vegar minna máli,
hvort það eru háir nafnvextir á óverð-
tryggðum lánum eða lágir nafnvextir
á verðtryggðum lánum gildir einu
þegar að skuldadögum kemur. Það
sem þá skiptir máli er hvað lántak-
andinn þarf að greiða, hver vaxta-
byrði hans er. Og staðreyndin er sú,
hvort sem okkur líkar betur eða verr,
að lánin sem bera
hæstu raunvextina eru
þegar á heildina er litið
án verðtryggingar.
Ef við lítum á vaxta-
kjör láns til 6 ára með
sjálfskuldarábyrgð eins
og þau eru nú kemur í
ljós að þeir eru um
17,30% á óverðtryggðu
láni en um 12,25% á
verðtryggðu láni. Miðað
við 5% verðbólgu eru
raunvextir verðtryggða
og óverðtryggða láns-
ins þeir sömu. Gangi
hins vegar verðbólgu-
spá Seðlabanka Íslands
eftir um 3% verðbólgu
innan ársins þá eru raunvextir óverð-
tryggða lánsins allt að 2% hærri og
væri eins konar þóknun lánveitanda
fyrir að taka á sig verðlagsáhættuna.
Þetta þýðir að fyrir þá sem vilja beita
sér gegn háum fjármagnskostnaði á
slagurinn ekki að snúast um verð-
trygginguna sem slíka heldur á að
beina kröftunum að því að létta klyfj-
ar okurlánastefnunnar með öðrum
hætti. Engum á að þurfa að koma á
óvart að lán sem bera verðtryggingu
skuli bera lægri vexti en hin sem enga
slíka tryggingu hafa. Lánveitandinn
getur lifað í þeirri vissu að lánið rýrn-
ar ekki þrátt fyrir verðbólgu og getur
hann af þeim sökum leyft sér að bjóða
lægri vexti. Í þeim ríkjum þar sem
verðtrygging er ekki við lýði tryggja
lánveitendur sig með breytilegum
vöxtum. Ef verðbólga eykst hefur
lánveitandinn heimild til þess að
hækka vextina. Ef hins vegar dregur
úr verðbólgu eru vextirnir lækkaðir.
Ráðherra seint á ferli
Þetta nægir íslenskum fjármagns-
eigendum ekki. Þeir vilja geta haldið
uppi um sig buxunum bæði með belti
og axlaböndum. Þeir heimta verð-
tryggingu auk breytilegra vaxta.
Verðtryggingin þýðir eins og áður
segir að eign fjármagnseigandans
rýrnar aldrei hver sem verðbólgan
verður. Þá áhættu tekur lántakand-
inn hins vegar á sínar herðar. En í of-
análag heimtar lánveitandinn síðan
breytilega vexti. Hann vill geta
ákveðið einhliða og samkvæmt eigin
geðþótta hve mikið hann skammtar
sjálfum sér úr vasa lántakandans
hverju sinni. Þetta er ósiðlegt.
Á þetta hef ég áður bent og reynd-
ar boðað lagafrumvarp sem kæmi til
með að reisa við þessu skorður. Undir
þessa hugsun hefur viðskiptaráð-
herra nú tekið og er það fagnaðarefni.
En því miður bregst ráðherrann við
tveimur til þremur árum of seint þar
sem vextir hafa farið hækkandi allan
þann tíma. Það væri hins vegar óráð-
legt að festa nafnvexti verðtryggðra
lána á þessum tímapunkti þegar allt
bendir til að þeir fari lækkandi.
Reyndar tel ég eðlilegt að þær reglur
sem settar yrðu um vaxtakjör væru á
þann veg að nafnvexti verðtryggðs
láns mætti ekki hækka á lánstíman-
um, en lánveitanda yrði að vera heim-
ilt að lækka þá ef því væri að skipta.
Fjármagnseigendur
með belti og axlabönd
Ögmundur
Jónasson
Fjármál
Það er ekki á
hverjum degi, segir
Ögmundur Jónasson,
að bankamálaráðherra
tekur undir með und-
irrituðum um vaxta-
kjörin á Íslandi.
Höfundur er alþingismaður
og form. BSRB.
Í MORGUNBLAÐINU 28. febr-
úar s.l. birtist ritstjórnargrein undir
fyrirsögninni „Barnaníðingar í
hjálparstarfi“. Lagt var út af nýleg-
um fréttum frá Afríku þess efnis að
hjálparstarfsmenn á vegum Samein-
uðu þjóðanna hefðu nýtt aðstöðu
sína til þess að misnota
börn kynferðislega. Í
ritstjórnargreininni
segir m.a.:
,,Mannlegu eðli virð-
ast engin takmörk
sett. Það nær upp í
efstu hæðir en þar sem
lægst fer setur að
manni hroll. Fréttir
um að hjálparstarfs-
menn í Vestur-Afríku-
ríkjunum Gíneu, Líb-
eríu og Sierra Leone
hafi neytt börn til að
hafa við sig kynferðis-
leg mök og sagt að þau
fengju ekki mat að
öðrum kosti sýna
hversu viðbjóðslegt
framferði getur brotizt fram hjá
mannfólkinu. Flóttamannahjálp
Sameinuðu þjóðanna og samtökin
Barnahjálp í Bretlandi hafa verið að
rannsaka þetta mál og segja að 40
stofnanir og óháð samtök séu bendl-
uð við víðtæka misnotkun barna. ...
Nefnt er að tæplega 70 starfsmenn
á vegum stofnananna séu viðriðnir
málið.“
Já, illt er til að vita og ekki nema
von að mönnum bregði við. Samein-
uðu þjóðirnar og starfsmenn þeirra
hafa ætíð verið upphafnir á einhvers
konar stall í hugum manna sem
ímynd hins góða, andstæða þess
sem þeim er teflt fram gegn. Þegar
svo þessir menn, fulltrúar Samein-
uðu þjóðanna, falla af stalli eru það
fréttir, miklar og hryggilegar frétt-
ir.
Ein er sú ,,hjálparstofnun“ sem
illræmd er í Afríku af sömu glæpum
og starfsmenn Sameinuðu þjóðanna
eru nú orðnir uppvísir að. Sú ,,hjálp-
arstofnun“ er kaþólska kirkjan.
Fjölmargir prestar, þjónar kaþ-
ólsku kirkjunnar, hafa áratugum
saman misnotað kynferðislega börn
og unglinga af báðum kynjum vítt
og breitt um hina svörtu heimsálfu.
Af og til kemst upp um slík mál í
hinum ýmsu löndum Afríku, en lítið
sem ekkert er aðhafst. Málin eru
þögguð niður og yfirstjórn kirkj-
unnar flytur hlutaðeigandi prest í
mesta lagi um set til annars safn-
aðar. Málið er ,,leyst“ innan kaþ-
ólsku kirkjunnar og lögregluyfir-
völdum viðkomandi lands ekki
blandað í málið, hvað þá heldur að
það fái löglega dómsmeðferð. Ör-
sjaldan er minnst á þessi mál í fjöl-
miðlum á Vesturlöndum, þau eru
ekki fréttnæm. Þetta hefur alltaf
verið svona.
Meðal presta kaþólsku kirkjunn-
ar í öllum löndum er að finna barna-
níðinga og kynvillinga. ,,Skírlífis“ er
krafist af prestum kaþólsku kirkj-
unnar og hef ég heyrt þá tilgátu að
þar megi leita skýringar á því
hversu margir kynvillingar veljast
þar til prestsstarfa. Það sýnir sig
svo einnig að oft fer saman kynvilla
og ,,paedophilia“ eða kynferðisleg
misnotkun barna. Oft virðist sem
fjölmargir kaþólskir prestar telji
altarisdrengi vera til þess að full-
nægja kynferðislegum þörfum
þeirra.
Hin kynferðislega misnotkun fjöl-
margra kaþólskra presta á börnum
er alls ekki einskorðuð við Afríku. Á
síðustu árum hafa fjölmörg slík til-
vik komist í hámæli og orðið frétta-
efni víða á Vesturlöndum. Hér í
Kanada hafa fjölmargir kaþólskir
prestar verið sóttir til
saka á síðustu árum
fyrir kynferðislega
misnotkun barna, eink-
um barna af indíána-
og eskimóaættum.
Eins og í Afríku reyndi
kaþólska kirkjan lengi
vel að ,,leysa“ málin
innan kirkjunnar og
halda lögmætum kan-
adískum yfirvöldum
frá málunum, en þar
kom að það gekk ekki
lengur. Síðan hafa
margir kaþólskir
prestar verið dæmdir
frá æru og kalli og gert
að greiða fórnarlömb-
um sínum miskabætur.
Bandaríska fréttatímaritið News-
week fjallar hinn 25. febrúar s.l. ýt-
arlega um kynvillta kaþólska presta
og barnaníðinga í Bandaríkjunum. Í
Boston einni hefur nýlega komist
upp um 80 kaþólska presta sem mis-
notað hafa börn kynferðislega.
Erkibiskupsdæmið í Boston hefur
fallist á að greiða til bráðabirgða,
þar til málin verða útkljáð fyrir
dómstólum, milli 20 og 30 milljónir
dollara (2.000-3.000 milljónir króna)
í bætur vegna kynferðislegrar mis-
notkunar nærri 200 barna í sex
sóknum á síðustu 30 árum.
Kaþólskur prestur, John Geog-
han, hefur nú verið sviptur embætti
sínu og á yfir höfði sér 84 lögsóknir
fyrir kynferðislega misnotkun
barna. Þá eru ótalin 100 tilvik sem
dómssátt hefur náðst um og erki-
biskupsdæmið hefur greitt bætur
fyrir að upphæð um 15 milljónir
dollara (1.500 milljón krónur). Kaþ-
ólsku kirkjunni var kunnugt um
þessa iðju prestsins en það eina sem
gert var í málum hans áratugum
saman var að flytja hann milli sókna
innan erkibiskupsdæmisins í Bost-
on.
En Boston er ekki einsdæmi í
Bandaríkjunum. Samkvæmt News-
week kemst því sem næst daglega
upp um fleiri og fleiri kaþólska
presta sem misnota börn um gjörv-
öll Bandaríkin. Í Connecticut var
fyrrum kaþólskur prestur, Charles
Many, fundinn sekur af alríkisdóm-
stóli í febrúar s.l. fyrir kynferðislega
misnotkun altarisdrengs og gert að
greiða 850 þúsund dollara (85 millj-
ónir króna) í skaðabætur til fórn-
arlambsins.
Almenningsálitið í Bandaríkjun-
um hefur loksins risið upp, fordæmt
þetta framferði og krafist opinberra
rannsókna. Erkibiskupsdæmin í
Philadelphia, Los Angeles og St.
Louis hafa loks séð sitt óvænna,
tekið að reka brotlega presta og
gefa yfirvöldum nöfn þeirra. Bisk-
upsdæmið í Manchester, New
Hampshire, gaf ákæruvaldinu upp
nöfn 14 presta sem sakaðir voru um
kynferðislega misnotkun á börnum
og einn þeirra presta var enn í
starfi. Það er hins vegar hætt við að
ofangreind tilvik séu ekki nema
toppurinn á ísjakanum og að synda-
registur kaþólskra presta í Banda-
ríkjunum verði orðið býsna langt
áður en yfir lýkur.
Þegar þjónar kaþólsku kirkjunn-
ar, prestarnir, haga sér svona í einu
háþróaðasta landi heims, Bandaríkj-
unum, hvernig má þá ímynda sér að
þeir hagi sér í hinni svörtu Afríku
þar sem löggæsla er yfirleitt í mol-
um og þeir þurfa ekki að óttast
íhlutun yfirvalda? Hefur kaþólska
kirkjan fallið af stalli eða hefur hún
aldrei verið á neinum slíkum í aug-
um heimsins? Illt er til að vita.
Illt er
til að vita
Grétar H.
Óskarsson
Höfundur er fv. flugmálastjóri
Namibíu, Montréal, Kanada.
Ímynd
Hefur kaþólska kirkjan
fallið af stalli, spyr
Grétar H. Óskarsson,
eða hefur hún aldrei
verið á neinum slíkum
í augum heimsins?