Morgunblaðið - 18.04.2002, Blaðsíða 54

MINNINGAR
54 FIMMTUDAGUR 18. APRÍL 2002 MORGUNBLAÐIÐ
✝ Hjördís Bjart-marsdóttir
fæddist á Sandi í
Aðaldal 1. maí 1941.
Hún lést á líknar-
deild Landspítalans
aðfaranótt laugar-
dagsins 13. apríl.
Foreldrar hennar
voru Bjartmar Guð-
mundsson, bóndi og
alþingismaður á
Sandi, f. 7.6. 1900,
d. 17.1. 1982, og
Hólmfríður Sigfús-
dóttir frá Múla í
sömu sveit, f. 25.7.
1911.
Systkini Hjördísar eru: Guð-
rún, f. 3.7. 1939, d. 13.9. 1988;
Bryndís Halldóra, f. 17.4. 1944;
Hólmfríður, f. 3.2. 1947; Guð-
mundur, f. 6.10. 1949; Hlaðgerð-
ur, f. 13.7. 1951; og Sigfús, f.
19.5. 1955.
Hinn 25.12. 1965 giftist Hjör-
dís eftirlifandi eiginmanni sín-
um, Þórði Jónassyni vélfræðingi,
f. 19.5. 1944. Börn Hjördísar og
Þórðar eru: 1) Þórunn, f. 8.11.
1966, hennar sonur er Andri Þór
Arnarson; 2) Hólmfríður, f. 8.11.
1966, maki hennar er Sigurjón
Kjartansson, f. 20.9. 1968, þeirra
synir eru Þórður Ingi, Kjartan
Logi og Egill Gauti; 3) Jónas, f.
24.1. 1970, maki hans er Helga
Gunnarsdóttir, f.
26.4. 1969; 4) Bjart-
mar, f. 25.9. 1979.
Hjördís tók lands-
próf frá Héraðs-
skólanum á Laug-
um í Þingeyjarsýslu
árið 1957 og próf
frá húsmæðraskól-
anum Ósk á Ísafirði
1959. Handavinnu-
kennarapróf frá
Kennaraskóla Ís-
lands 1961 og vefn-
aðarkennarapróf
frá sama skóla
1963. Lærði jurta-
litunarfræði hjá Matthildi Hall-
dórsdóttur í Garði í Aðaldal.
Kenndi við ýmsa skóla í Reykja-
vík 1963–4, Húsmæðraskólann á
Laugum í Þingeyjarsýslu
1964–5. Kenndi við Húsmæðra-
skólann á Hallormsstað 1971–3.
Árin 1974–87 kenndi hún við
Húsmæðraskólann á Akureyri
auk Lundaskóla og vann á
barnaheimilum. Hélt jurtalitun-
arnámskeið í Reykjavík og víð-
ar. Hún var handavinnuleiðbein-
andi á Hrafnistu í Reykjavík
árin 1988–1995 og síðan hjá Fé-
lagsþjónustunni í Bólstaðarhlíð
43 í Reykjavík.
Útför Hjördísar verður gerð
frá Bústaðakirkju í dag og hefst
athöfnin klukkan 15.00.
Elsku mamma mín er dáin, sigruð
af krabbameini. Þessi sterka, djúp-
vitra og blíða mamma, sem hafði allt-
af réttu svörin á reiðum höndum,
stýrði hlutunum af einskærri mildi og
var alltaf til staðar ef til hennar var
leitað. Hún var alla tíð sú sem stapp-
aði stálinu í mannskapinn ef eitthvað
bjátaði á og í lokataflinu við dauðann
hélt hún því áfram. Hún fyllti sálir
allra þeirra sem heimsóttu hana und-
ir það síðasta þeim mikla styrk og
hlýju sem hún átti aflögu og efldi
þannig mörg lítil, sorgmædd hjörtu,
sem slegin voru yfir þessum nýju
óvæntu fregnum, hjörtu vina og
vandamanna sem mættir voru til að
veita henni styrk.
Krabbameinið hafði einnig bankað
á dyrnar tíu árum áður og því var
mamma ekki að glíma við sjúkdóminn
í fyrsta skipti. Það sem var hins vegar
einkennandi fyrir lífssýn hennar og
persónuleika allan var það, að eftir
seinni sjúkdómsgreininguna leit hún
ekki á þessi síðustu tíu ár lífs síns sem
gálgafrest, heldur sem bónus á lífið,
aukagjöf að ofan. Bjartsýnismann-
eskjan mamma í hnotskurn, sem til-
kynnti mér kankvís að hennar hlut-
verk hérna niðri væri líklega búið og
væntanlega tæki annað við á nýjum
stað. Mamma, sem sagði mér einnig
að hún gæti dáið án eftirsjár því að
hún væri sátt við líf sitt, uppeldishlut-
verki hennar væri lokið, hún væri
stolt af börnum sínum og sæi ekki eft-
ir neinu. Á banabeði sínum kenndi
hún mér að ég ætti að lifa lífinu lifandi
og æðrulaus, hvergi betur meðtekið
en í návist dauðans, og mun ég reyna
að fylgja því eins vel og ég get.
Elsku mamma. Ég get ekki á nokk-
urn hátt gert 22 ára sambandi okkar
og hinum stóra, sérstæða persónu-
leika þínum skil í örfáum orðum á
prenti. Það er hins vegar í lagi, því þú
lifir í hjarta mér í milljónum orða og
mynda sem ég á fyrir mig einan og
get borið með mér hvert á land sem
er. Þér heppnaðist að vera yndisleg
móðir sem gafst mér besta veganesti
sem ég gat hugsað mér á þeirri leið
sem ég á eftir að ganga. Þótt kveðju-
stund sé nú runnin upp trúi ég því að
þú takir á móti mér að einhverjum
tíma liðnum á góðum og friðsælum
stað, þar sem þú flýgur núna um og
vakir yfir okkur hinum sem eftir
stöndum.
Þinn sonur,
Bjartmar.
Nú er vor. Ég sit við borðstofu-
gluggann heima og horfi út. Úti er
sina á túninu að koma undan snjó. Þó
sé ég fyrir mér hálfþurran flekk fyrir
löngu og tvær ljóshærðar unglings-
stúlkur, systur mínar, að snúa. Í
glugganum er ferðaútvarp og Hauk-
ur Morthens að syngja. Allt í einu
hendir önnur stúlkan frá sér hrífunni
og stekkur til hinnar. Haukur er far-
inn að syngja rokk og stelpurnar
dansa í flekknum. Ég sný mér við og
það er komið haust. Í borðstofunni er
lampaljós, á borðinu handsnúin
saumavél og við þar sitja systur mín-
ar, Guðrún og Hjördís, og eru að út-
búa sig að heiman. Þær brosa til mín.
Frammi í eldhúsi er mamma eitthvað
að dunda því annað slagið kalla þær
eftir aðstoð. Ég stend þarna full af öf-
und og aðdáun því saumaskapur er
galdur og tískuföt dásamleg. Og sem
ég hugsa þetta er ég lögð af stað út í
Tengur að taka upp net með Hjördísi
því pabbi er slæmur í mjöðminni. Það
er morgunsól, kríugarg og stelka-
söngur. Við ýtum bátnum á flot.
Hjördís tekur að sér að róa, en ég sit
á þóftunni og horfi á fjallahringinn af-
lagast við öldurnar á bátnum á speg-
ilsléttu vatninu. En þegar ég hef
dregið fyrsta netið lít ég á eldri syst-
ur mína sem horfir að því er virðist
skelfingu lostin á stóra spriklandi
hrúgu af bleikju. Síðan segir hún
vandræðalega: „Veistu það, Fía, ég
get ekki drepið silung.“
Nei, Hjördís gat ekki drepið silung
en var snillingur í handavinnu. Ég
man þegar hún kom heim úr litunar-
námi hjá Matthildi frænku í Garði,
hvað ég dáðist að þessu bandi sem
var litað úr jurtum og jafnvel keytu.
Svo man ég þegar hún dreif sig til
Ísafjarðar með strandferðaskipi til að
komast í húsmæðraskólann sem hún
vildi. Síðan fór hún í handavinnu-
kennaranám og loks í vefnaðarkenn-
aradeild Handíðaskólans. Það hafði
án efa áhrif á námsval mitt. En nú
ætla ég í minningarskrepp í Laugar á
ball í íþróttahúsinu Þróttó.
Ég er fimmtán ára og læðist með
veggjum. Ég finn mér sæti á bekk
upp við rimlana því allir eru að dansa
og varla býður nokkur svona smá-
stelpu í dans. En meðan ég sit þarna
feimnisleg, gengur þá ekki Hjördís í
salinn, smart og hress í hópi fólks úr
Vaglaskógi, en sest þó hjá mér. En
það stendur ekki lengi því óðara er
einhver gæi búinn að bjóða henni í
dans og þau vanga.
Þetta var Þórður. Í jólaveislunni
heima hjá honum og Dísu síðustu jól
tók ég myndir. Á myndunum standa
þau brosandi eins og alltaf í hópi
barna, tengdabarna og barnabarna.
Ég horfi á myndirnar og finnst þau
ótrúlega lítið hafa breyst síðan ég var
heimagangur hjá þeim í Grænugöt-
unni á Akureyri, þar sem vel mátti
borða af gólfunum, eftir því sem
pabbi sagði, af því þau voru svo hrein.
Svo man ég eftir kjallaranum í
Reykjavík og tvíburunum Þórunni og
Hólmfríði sem voru svo ólíkar að önn-
ur vakti alltaf þegar hin svaf. Það var
lítill friður til að borða kökuna sem
var alltaf skilin eftir handa barnapí-
unni. Loks sé ég fyrir mér húsið í
Kringlumýrinni þar sem ég kom svo
oft af því að þá stóð svo á að við Dísa
vorum einar úr okkar fjölskyldu sem
bjuggum fyrir norðan. Og ekki leidd-
ist sonum mínum við að leika sér við
þá Jónas og Bjartmar þegar þau
komu til okkar á sumrin.
Alpaþyrnirinn úr garðinum í
Kringlumýrinni sem Dísa bað mig að
geyma fer að koma upp hérna sunnan
undir veggnum. Ég klippi hann á
hverju hausti og bý til úr honum
vönd. Sá vöndur missir aldrei litinn
og mun framvegis minna mig á Dísu.
Þegar ég kom á Landspítalann
núna fyrir páska var ég búin að kvíða
fyrir alla leið að norðan. En mér létti
ótrúlega þegar ég kom. Þarna lá
Hjördís falleg og róleg að sjá eins og
alltaf. „Menn bregða bara við,“ sagði
hún brosandi. Og ég gleymdi öllu sem
ég ætlaði að segja. En það kom ekki
að sök. Hún sá um umræðurnar og
gerði mér ljósa stöðuna æðrulaus.
Hún sagðist hafa átt gott líf. Við
skröfuðum margt þessa daga en átt-
um þó margt ósagt. „Við hittumst aft-
ur einhvers staðar,“ sagði hún. Ekki
veit ég hvar, hugsa ég núna, en all-
tént í minninganna landi.
Í minninganna landi er himinninn svo heiður,
hæg er sunnangolan og liturinn er skær.
Þangað liggur vegurinn alltaf beinn og breiður,
þar búum við í fortíð, sem alltaf var í gær.
Þar geng ég oft í huganum og hugsa stundum
mikið
ef hentar mér að flýja þá stund, er skugga
á ber.
Því hvenær sem ég vil get ég í sólskininu setið
í sófanum með kaffi í stofunni hjá þér.
(Hólmfríður Bjartmarsdóttir á Sandi.)
Hólmfríður Bjartmarsdóttir
á Sandi.
Aðfaranótt 13. apríl sl. fékk Guð til
sín nýjan engil þegar tengdamóðir
mín, Hjördís Bjartmarsdóttir, kvaddi
þennan heim. Því miður kynntist ég
Hjördísi ekki fyrr en seint á hennar
lífsleið en þessi fáu ár eru mér dýr-
mæt í endurminningunni. Hún kom
fyrir sem skynsöm og góð kona sem
ekki fór mikið fyrir en á sinn hógværa
hátt var hún mér oft góður vegvísir
þegar á reyndi. Hún átti vanda til að
segja margt í fáum orðum.
Á þeim fáu vikum sem liðu milli
þess að hún greindist með sitt ban-
væna mein og þar til yfir lauk eyddi
hún dýrmætum stundum með sinni
nánustu fjölskyldu og það er lýsandi
fyrir styrk hennar hvað hún bjó okk-
ur vel undir það sem koma skyldi. Á
þessum síðustu vikum talaði hún um
að okkur væri ætlaður ákveðinn tími í
þessu lífi og við vorum sammála um
að tilviljanir væru kannski ekki alltaf
tilviljanir. Hún notaði síðustu daga
ævi sinnar í að tala opinskátt við sína
nánustu og miðla af visku sinni. Fyrir
það verðum við ávallt þakklát. Hún
óttaðist ekki dauðann og var þakklát
fyrir að geta talað við okkur öll „í
botn“, eins og hún sagði, áður en hún
kvaddi.
Ég tel mig heppinn að hafa kynnst
þessari merkilegu konu. Minning
hennar lifir og hún vakir yfir okkur.
Sigurjón Kjartansson.
Þær eru áleitnar þessa dagana,
minningar frá löngu glötuðum tíma,
minningabrot frá bernsku og æsku
norður við Skjálfanda.
Sólskinsdagur. Ég stend sunnan
við garð, pabbi við hlið mér, pallbíll í
hlaði. Stóru systur mínar tvær, sem
nú eru báðar horfnar, koma hlaup-
andi ásamt mömmu út úr Gamla-
Sandi, bjarthærðar og léttfættar með
splunkunýjar berjafötur í höndum,
önnur fatan blá, hin rauð. Mamma
lyftir þeim upp á pall bílsins og ég
horfi á eftir þeim suður veg á vit hins
óþekkta, í berjamó upp í heiði.
Skafrenningur. Ég, litla systir, á
milli þeirra tveggja hlaupandi suður
þennan sama veg leidd traustum
hlýjum höndum og fullkomlega örugg
þótt ég viti hvorki erindið né hvert
ferðinni er heitið.
Dísa, á leið sunnan úr Lind með
mjólkurbrúsa í hendi, hallar eilítið
undir flatt og sólin í gullnu hárinu
eins og geislabaugur. Dísa í eldhúsinu
að þvo upp, skúra gólf, baka, eða úti
við snúru að hengja upp þvott. „Nei,“
sagðirðu mér löngu síðar og brostir
út í annað. Þú hafðir ekkert sérstak-
lega gaman af heimilisstörfum og þú
hafðir heldur ekki verið sett í þessi
verk en þér blöskraði að sjá mömmu
vinna fram á allar nætur.
Stóru systur mínar tvær að tjútta
eða rokka á stofugólfinu við lög unga
fólksins í útvarpinu og borðstofu-
borðið komið út í horn. Báðar í svört-
um gallabuxum, „rokkbuxum“, og
skyrtum, sem hnýttar voru saman í
mittinu. Eða að búa sig á ball við
spegilinn á ganginum, stífuð „skjört“,
hringskorin pils, hælaháir skór, krull-
ur í ljósu hári svo fínar og fallegar að
mér virtist næstum sem Grace Kelly
og Marilyn Monroe hefðu stigið út úr
leikaramyndunum sem þær söfnuðu.
Svo skilur leiðir. Rúna og Dísa fara
að heiman í ýmsar áttir til náms og
sumarstarfa en koma heim í leyfum
með spennandi hluti. Föt af nýjustu
tísku, bækur og tímarit; angan frá
framandi veröld. Oftast saman og í
mínum huga óaðskiljanlegar. Svo
verða þáttaskil í ævi okkar allra þeg-
ar fjölskyldan flytur til Reykjavíkur,
en þær tvær eru enn fyrirmyndin
sem litla systur lítur upp til með að-
dáun og virðingu og kannski líka ör-
lítilli öfund.
En tíminn líður og aldursmunur
þurrkast út. Rúna verður Guðrún,
Dísa verður Hjördís. Hjördís lýkur
námi frá handavinnukennaraskólan-
um og vefnaðarkennaradeild. Fer til
starfa, trúlofar sig Þórði, þau gifta sig
og brosa til mín á brúðkaupsmynd-
inni svo ung og glæsileg. Þau koma
sér upp heimili, fyrst á Akureyri, svo í
Reykjavík, austur á Héraði, aftur á
Akureyri og loks í Reykjavík. En
hvar og hvernig sem Hjördís og
Þórður bjuggu; í þröngri kjallara-
íbúð, hálfbyggðu raðhúsi eða rúm-
góðu einbýli, réð snyrtimennska og
smekkvísi ávallt ríkjum, samheldni,
hlýja og gestrisni. Fyrir austan og
norðan stóð hús þeirra ávallt opið
flökkukindum að sunnan. Borð hlaðið
veitingum, uppbúin rúm eða flatsæng
á gólfi, allt eftir aðstæðum. Ilmandi
nýstrokinn rúmfatnaður og tími,
hvernig sem á stóð, til að setjast nið-
ur, spjalla, njóta stundarinnar og
jafnvel taka lagið við undirleik Þórð-
ar.
Hjördís var dagfarsprúð kona og
barst lítið á en föst fyrir ef þess
þurfti. Hún var ekki aðeins iðjusöm
og vandvirk húsmóðir og fær í sínu
fagi heldur báru verk hennar list-
rænu auga vitni. Hún var afbrags
uppalandi, stóð alla tíð sem klettur á
bak við og við hlið barna sinna og
maka og tók á hverjum vanda með
æðruleysi. Vandamál voru til að leysa
og áföll til að takast á við og læra af
en ekki fárast yfir, hvað þá kenna
öðrum um. Eftir að þau Þórður fluttu
til Reykjavíkur gerist Hjördís smátt
og smátt eins konar sameiningartákn
stórfjölskyldunnar og þrátt fyrir að
eiga sjálf við heilsubrest að stríða
stóð hún þéttast okkar allra systk-
inanna við hlið móður okkar þegar
hún missti heilsuna.
Hjördís greindist fyrst með
krabbamein fyrir tæpum tíu árum.
„Þá bað ég um tvennt,“ sagði hún mér
fyrir örfáum vikum, helsjúk: „Að fá
tíma til að ljúka uppeldi barnanna
minna eftir bestu getu og deyja með
reisn.“
Hún fékk þann tíma. Hún taldi
uppeldishlutverkið sitt helsta ævi-
starf. Því lauk hún með glæsibrag og
svo sannarlega dó hún með reisn.
Varla er hægt að deyja með meiri
reisn en vera veitandi í banalegunni.
Hún fékk þrjár vikur til að kveðja og
hún kvaddi okkur hvert af öðru, ótta-
laus og sátt. „Ég hefði viljað fá lengri
tíma,“ sagði hún, „en hafi mér aðeins
verið ætluð þessi rúm sextíu ár verð
ég að taka því. Tilgangurinn hlýtur að
vera einhver þótt ég skilji hann ekki.
Ekki trúi ég á tómar tilviljanir og
ekki þýðir að deila við skaparann.“
Þessi orð stóru systur vil ég gera
að mínum og þakka henni fyrir að
auðvelda mér eins og hægt er að taka
slíkum missi. Hafi hún kæra þökk
fyrir samfylgdina.
Bryndís Halldóra
Bjartmarsdóttir.
Haustið 1959 lágu leiðir okkar
saman þegar við hófum nám í handa-
vinnudeild Kennaraskólans.
Í erli hversdagsins, skini og skúr-
um lífsins, bundumst við vináttu-
böndum sem styrktust gegnum árin.
„Hvenær eigum við að hittast í kaffi?“
var vinsæl spurning. Þá hittumst við í
notalegu umhverfi heima hjá ein-
hverri okkar eða á kaffihúsi, ræddum
vítt og breitt um lífið og tilveruna.
Að deila gleði og sorg með vinum í
gagnkvæmu trausti og einlægni er
dýrmæt gjöf. Nú þegar Hjördís vin-
kona okkar hefur kvatt þökkum við
enn þessar samverustundir, þær lifa
og ylja í minningunni. Að njóta sam-
fylgdar Hjördísar Bjartmarsdóttur
var okkur vinkonum hennar lífslán og
styrkur. Á kveðjustund fylla þakk-
læti og söknuður hugann.
Hún var listrænn náttúruunnandi
og einstaklega hagvirk. Jurtalitunin
og myndvefnaðurinn bera þessum
eiginleikum gleggst vitni. Hjördís var
handavinnu- og vefnaðarkennari og
nutu nemendur ríkulegra hæfileika
hennar á þessum sviðum.
Á skilnaðarstund minnumst við
kærrar vinkonu með hlýhug og virð-
ingu. Aðstandendum Hjördísar vott-
um við dýpstu samúð.
Legg ég nú bæði líf og önd,
ljúfi Jesús, í þína hönd,
síðast þegar ég sofna fer
sitji Guðs englar yfir mér.
(Hallgrímur Pétursson.)
Herdís Heiðdal,
Dómhildur Sigurðardóttir.
Tvö
um
daga og nætur
tvö
í
blíðu og stríðu
tvö
fyrir löngu
orðin
eitt
Þá í vorblíðunni
högg
dauðakall
lífið sjálft í sundur
allt í sundur
nema
allt
sem er
í
birtu og myrkri
tvö
í
meðlæti og mótlæti
tvö
tvö saman
sem eitt
ávallt
eitt.
(Þorkell St. Ellertsson.)
HJÖRDÍS
BJARTMARSDÓTTIR