Morgunblaðið - 18.04.2002, Blaðsíða 43

UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 18. APRÍL 2002 43
ÞAÐ var í fréttunum
eitt kvöldið nú rétt fyr-
ir páska að ég heyrði,
að Landhelgisgæslan
fengi ekki undanþeg-
inn virðisaukaskatt af
nætursjónaukum sem
stórauka allt öryggi við
björgunarflug vegna
þess að Landhelgis-
gæslan og þyrlusveit
gæslunnar þá meðtal-
in, teljist ekki björgun-
arsveit.
Ég varð satt að
segja nærri orðlaus.
Mér komu í hug orð
Halldórs Laxness, þar
sem hann segir einhvers staðar á góð-
um stað, að það sé venja Íslendinga að
stunda orðhengilshátt, en þegar kom-
ið sé að kjarna málsins þá stingi menn
höfðinu í sandinn og enginn viti neitt.
Mér finnst þessi frétt minna ótrúlega
og má segja óþægilega mikið á þetta.
Auðvitað er Landhelgisgæslan og
þá þyrlusveitin sérstaklega björgun-
arsveit.
Hvað er þá björgunarsveit? Mætti
ég fá skilgreiningu á hugtakinu. Um
páskana opnaði maður varla svo blað
að ekki væri frétt um björgunarþyrlu
Landhelgisgæslunnar sem var á ferð
og flugi til þess að bjarga fólki og
fljúga með slasað fólk á sjúkrahús eða
þá að leita að fólki, enda heita þær
björgunarþyrlur.
Í fersku minni eru
hrikalegar aðstæður
við Snæfellsnes, þegar
vélbáturinn Svanborg
SH fórst þar með
þrem mönnum í byrj-
un desember sl. Þann-
ig eru aðstæður víða
hér við Íslandsstrend-
ur í hafátt og brimi, en
þyrlusveit á frá varn-
arliðinu á Keflavík
vann þarna afrek og
sigmaður þyrlunnar
alveg sérstaklega, þeg-
ar bjargað var einum
sjómanni við þessar
erfiðu og hættulegu aðstæður.
Það er fullyrt að ekki hefði verið
unnt að standa að þessari erfiðu
björgun á þyrlunni, í suðvestan
stormi yfir skipi sem lamdist við
klettana í stórsjó, nema af því að flug-
mennirnir voru með þessa fullkomnu
nætursjónauka, sem er algjör bylting
við björgunaraðgerðir að næturlagi.
Kostnaður við að búa báðar björg-
unarþyrlur Landhelgisgæslunnar,
TF-SIF og TF-LÍF, nætursjónauk-
um er um 36 milljónir króna, en í
Nætursjónaukasjóði Gæslunnar eru
nú um 22 milljónir.
Úr Björgunarsjóði Stýrimanna-
skólans hefur verið afhent ein milljón
króna til Nætursjónaukasjóðs Land-
helgisgæslunnar og verður það von-
andi upphaf að átaki til söfnunar þess-
ara tækja.
Björgunarsjóður Stýrimannaskól-
ans var stofnaður á Kynningardegi
skólans árið 1988 og var stofnfjárhæð
sjóðsins, kr. 100.000 sem voru sölu-
laun nemenda og þeir létu renna til
þessa málefnis. Síðan hafa fjölmargir
fórnfúsir aðilar lagt sjóðnum lið og
hann verið ávaxtaður á sem bestan
hátt. Síðastliðið ár afhenti sjóðurinn
kr. 13 milljónir til kaupa á nætursjón-
aukunum, en samtals hefur sjóðurinn
afhent síðan 1993, rúmlega 28,6 millj-
ónir króna til slysavarna- og öryggis-
mála (28.659.605 kr.) þar af til þyrlu-
sveitarinnar 27,2 milljónir króna.
Markmið Björgunarsjóðsins og
okkar allra á að vera, að hér á Íslandi
sé ætíð best búna björgunarþyrlan
við Norður-Atlantshaf og á það auð-
vitað bæði við toppþjálfaða áhöfn og
útbúnað. Við höfum þarna miklum
skyldum að gegna.
Nætursjónauka
handa þyrlusveit
Guðjón Ármann
Eyjólfsson
Landhelgisgæzla
Við höfum, segir
Guðjón Ármann
Eyjólfsson, miklum
skyldum að gegna.
Höfundur er skólameistari
Stýrimannaskólans í Reykjavík.
STUNDUM langar
stjórnmálamenn og
aðra minni spámenn að
gera þau fyrirtæki sem
þeir eru í forsvari fyrir
vellauðug veldi á Íslandi
og nota til þess peninga
okkar skattborgara.
Þessi fyrirtæki eru
minnisvarðar. Þau eru
oftar en ekki minnis-
varðar um hve illa fjár-
munum okkar skatt-
borgara hefur verið
varið.
Íslandssími varð
bjargvættur
Stærsta verkefni
borgarfyrirtækisins Línu.Net er að
leggja ljósleiðara í jörð. Það er í sjálfu
sér ekki merkilegt að leggja ljósleið-
ara í jörð. Kaplar hafa verið lagðir í
jörð og hengdir á staura í áratugi og á
síðari árum hefur fáum þótt mikið til
koma. Ljósleiðarinn er góð uppfinn-
ing, tæknin auðveldar samskipti og
magn samskipta sem getur farið um
kapalinn á sama tíma. Þessi tækni var
til dæmis grunnurinn að viðskipta-
hugmynd Íslandssíma á sínum tíma.
Forsvarsmenn hans
töldu sig geta sett fleiri
aðila en einn á hverja
línu og þannig boðið upp
á ódýrari símtöl. Ís-
landssími varð svo
bjargvættur Línu.Net.
Stóra „ríka“ hug-
myndin á bak við Línu.-
Net var gagnaflutning-
ur í gegnum
rafdreifikerfið í gegnum
innstungurnar á heimil-
unum okkar. Helga
Hjörvar og Alfreð Þor-
steinssyni bárust fréttir
frá Manchester þess
efnis að stórfyrirtækið
Nor.web, dótturfyrir-
tæki í eigu Northern Telecom, væri,
að þeirra eigin sögn, búið að þróa
þessa tækni og tilraunatengingar
hefðu verið settar upp í allmörgum
borgum. Um leið og Helga og Alfreð
bárust þessar fréttir til eyrna ákváðu
þeir að stofna Línu.Net og samningur
lá á borðinu við Nor.web. En Adam
var ekki lengi í Paradís og Northern
Telecom lokaði Nor.web vegna þess
að Nor.web var ekki nálægt tækni-
legum lausnum á vandamálum tengd-
um gagnaflutningum um rafdreifi-
kerfi og aðrar lausnir hagstæðari og
áhugaverðari að þeirra mati.
Pólitískur minnisvarði
á kostnað skattgreiðenda
Þar með hafði annar hluti af tveim-
ur í starfsemi Línu.Net fallið um sjálf-
an sig. Starfsemi Línu.Nets átti
nefnilega að standa saman af upp-
setningu burðarkerfis (ljósleiðara) í
fyrsta lagi og í öðru lagi af gagna-
flutningum um rafdreifikerfið þar
sem tekjurnar áttu að myndast og þar
sem þjónustan við borgarbúa átti að
kristallast. Lausnin, það er að segja
lausn Alfreðs, fólst í því að bæta við
nokkrum hundruðum milljóna króna í
Línu.Net enda pólitísk framtíð Al-
freðs að veði. Lausnin fólst í samningi
við Íslandssíma um lagningu ljósleið-
ara á höfuðborgarsvæðinu. Lína.Net
lagði leiðarann og sölumenn Íslands-
síma töltu sér á eftir gröfunum og
gerðu samninga við þau fyrirtæki
sem áttu lögheimili við viðkomandi
götu.
Þessi pólitíski minnisvarði Alfreðs
Þorsteinssonar hefur kostað Reyk-
víkinga yfir 1,7 milljarða króna og
virðist engan endi ætla að taka. Hvers
virði eru svo þessar „fjárfestingar“ R-
listans? Skýrr, einn fjárfestanna,
færði niður gengi Línu.Nets á milli
ára úr 6 á hlut niður í 3 á hlut. Þetta
þýðir að fjárfesting þeirra fer úr 205
milljónum króna í 101 milljón. Þessi
mikla og góða fjárfesting Alfreðs og
R-listans hefur að mati fjárfesta
skroppið saman um 50% og er vænt-
anlega varlega metið hjá stjórnend-
um Skýrr.
Þessi gjörningur minnir um margt
á fjárfestingar víða um kerfið þar sem
menn ætla sér að verða „ríkir“ með
einni undirskrift og vita ekki hvenær
á að hætta eða eru orðnir svo flæktir í
klúðrið að pólitísk framtíð þeirra velt-
ur á að halda óreiðunni áfram. Og
hverjir tapa? Við, skattgreiðendur!
Í „viðskiptum“
á kostnað borgarinnar!
Sólveig
Þórisdóttir
Höfundur er grafískur hönnuður.
Lína.Net
Þessi pólitíski
minnisvarði Alfreðs
Þorsteinssonar hefur
kostað Reykvíkinga yfir
1,7 milljarða, segir
Sólveig Þórisdóttir, og
virðist engan enda
ætla að taka.
ÍSLAND hefur um
áratugaskeið verið
eitt nánasta sam-
starfsríki Evrópusam-
bandsins. Árið 1972
var undirritaður um-
fangsmikill fríverslun-
arsamningur milli Ís-
lands og
Evrópubandalagsins
sem varð til þess að
liðka verulega fyrir
viðskiptum milli Ís-
lands og ríkja ESB.
Með samningnum um
hið evrópska efna-
hagsvæði (EES) frá
1994 varð Ísland svo
hluti af innri markaði
Evrópusambandsins og er því aðili
að innsta kjarna evrópskrar sam-
vinnu. Í gegnum EES-samninginn
hefur Ísland til að mynda verið
fullgildur aðili að samstarfi ESB á
sviði rannsókna, mennta og menn-
ingarmála og hefur íslenskum að-
ilum gengið býsna vel í því sam-
starfi. Í fyrra varð svo enn einn
áfanginn í farsælu samstarfi Ís-
lands og ESB þegar Ísland gerðist,
ásamt Noregi, aðili að svokölluðu
Schengen-samstarfi ESB um af-
nám landamæraeftirlits innan
svæðisins.
Fastanefnd ESB
fyrir Ísland
Staða Íslands í evrópsku sam-
starfi hefur verið töluvert til um-
ræðu í íslensku samfélagi mörg
undanfarin misseri og ár. Evrópu-
sambandið hefur enga skoðun á
þeirri umræðu enda alfarið um
málefni Íslendinga sjálfra að ræða,
en mikilvægt er að slík umræða,
sem önnur, byggist á réttum upp-
lýsingum. Framkvæmdastjórn
ESB heldur úti fastanefndum, sem
hafa réttarstöðu sendiráðs, í 120
ríkjum. Fastanefndin fyrir Ísland
og Noreg var sett á laggirnar árið
1987 og er staðsett í Osló, en bæði
sendiherrann dr. Gerhard Sabathil
og aðrir starfsmenn bera jafnar
skyldur gagnvart bæði Íslandi og
Noregi. Stöðu sérstaks upplýsinga-
fulltrúa fyrir Ísland var komið á
árið 1997. Meðal verkefna fasta-
nefndarinnar er að veita upplýs-
ingar um uppbyggingu, starfsemi
og stefnumál Evrópusambandsins.
Annað mikilvægt verkefni er að
miðla upplýsingum til höfuðstöðv-
anna í Brussel um afstöðu og hags-
muni Íslands í málum sem snerta
samstarf Íslands og ESB og um
stjórnmál og efna-
hagslíf á Íslandi – og
að liðka fyrir sam-
starfi Íslands og Evr-
ópusambandsins.
Fastanefnd ESB
rekur margvíslega
upplýsingaþjónustu á
íslensku. Skömmu fyr-
ir áramót var til að
mynda opnaður nýr
upplýsingavefur á
slóðinni http://
www.esb.is. Vefurinn
er þungamiðjan í upp-
lýsingaveitu Evrópu-
sambandsins á ís-
lensku. Þar er að finna
ítarlegar upplýsingar
um stofnanir og stefnumál ESB
auk nýjustu frétta af vettvangi
Evrópusambandsins. Þeim málum,
sem efst eru á baugi hverju sinni,
er gefinn sérstakur gaumur í sér-
dálki. Nú eru þar meðal annars
upplýsingar um upptöku evrunnar,
greining á sjávarútvegsstefnu
ESB, þýðing á nýrri réttindaskrá
ESB og yfirlit yfir Schengen-sam-
starfið. Jafnframt gefur fasta-
nefndin út fréttabréf á íslensku,
bæði á rafrænu- og í pappírsformi,
auk þess sem tilfallandi efni er gef-
ið út eftir tilefni hverju sinni.
Upplýsingaveita
ESB á íslensku
Eiríkur Bergmann
Einarsson
Höfundur er upplýsingafulltrúi hjá
fastanefnd framkvæmdastjórnar
ESB fyrir Ísland og Noreg.
ESB
Fastanefnd ESB, segir
Eiríkur Bergmann
Einarsson, rekur
margvíslega upplýs-
ingaþjónustu á íslensku.
Viðskiptabankar
högnuðust um 6,8 millj-
arða á síðasta ári eftir
framlög í afskriftar-
sjóði fyrir milljarða og
gjaldfærðu tapi vegna
lækkunar á hlutabréf-
um. Lækkun hluta-
bréfa má rekja til hárra
vaxta að einhverju
leyti, svo að því leyti
hefur skrattinn hitt
ömmu sína.
Vaxtakostnaður fyr-
irtækja hérlendis er
langtum hærri kostn-
aðarliður en almennt
erlendis. Skýring er að-
allega tvíþætt. Í fyrsta
lagi eru vextir mun
hærri hérlendis. Í öðru
lagi, sem vill oft gleym-
ast, er veltuhraði í
vöruveltu fyrirtækja
mun hægari hér, vegna
smæðar okkar mark-
aða. Ef vextir eru t.d.
18% hérlendis en 8%
erlendis í sambæri-
legum lánaflokki, er
munurinn 225%, eða
2,25. Sé veltuhraði lag-
ers í dæmigerðu fyrir-
tæki hérlendis þriðj-
ungi hægari en
almennt erlendis, þá
verður heildarmunur á fjármagns-
kostnaði 2,25x3 = 6,75, eða 675%.
Við þetta bætist svo lág eiginfjár-
staða íslenskra fyrirtækja sem gerir
þetta enn verra.
Það sem er fræðilega rétt úr virt-
um hagfræðibókum er auðvitað jafn
rétt hérlendis – en einungis þegar
búið er að „heimfæra“ eða laga um-
rædd fræði að þeim séríslensku að-
stæðum sem taka þarf tillit til. Sér-
íslenskar aðstæður eru: Lítill
veltuhraði smárra fyrirtækja – með
lága eiginfjárstöðu – á litlum við-
kvæmum mörkuðum. Þessar sérís-
lensku aðstæður gera það að verkum
að háir vextir hérlendis hafa langt-
um meiri áhrif á verð neysluvöru en
talið hefur verið.
Bankamenn eru ekki „bara í
bissness“, þeir hafa líka skyldur. Í
miklum hraða breytinga í viðskipta-
lífinu síðustu ár hefur viljað gleym-
ast að góð viðskipti eru gerð, þegar
saman fer að aðilar rækja skyldur
sínar samfara því að gera góð við-
skipti. Slík viðskipti eru farsælust til
lengri tíma litið. „Einnota bissnes-
menn“ eru þeir sem vaða um á skít-
ugum skónum, fara illa með aðra –
og enginn vill skipta við þá aftur.
Viðskiptasiðferði hefur farið
hningandi hérlendis með vaxandi
hörku og ósveigjanleika í viðskiptum
síðustu ár. Bankar eiga þar veru-
legan þátt. Háir vextir eiga auðvitað
líka þátt í vaxandi verðbólgu. Stjórn-
endur banka á Íslandi þurfa að end-
urmeta hverjar eru þessar sérís-
lensku aðstæður, sem hér er reynt
að minna á.
Ef takast á að vinna bug á verð-
bólgu, verða bankar líka að taka þátt
í því. Auðvitað þurfa bankar að hagn-
ast eðlilega – en það þurfa líka önnur
fyrirtæki – líka þau mörgu smáu fyr-
irtæki sem gegna mikilvægu hlut-
verki í íslensku viðskiptalífi. Það sem
einu sinni var sagt gildir enn: Rænið
ekki varpið, ef þið ætlið að nýta dún-
inn.
Rænið ekki varpið
Kristinn
Pétursson
Vextir
Háir vextir, segir Krist-
inn Pétursson, eiga auð-
vitað líka þátt í vaxandi
verðbólgu.
Höfundur er fiskverkandi.