Morgunblaðið - 19.04.2002, Blaðsíða 34

34 FÖSTUDAGUR 19. APRÍL 2002 MORGUNBLAÐIÐ
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
H
ALLDÓR Ásgrímsson
utanríkisráðherra
segir að sú ákvörðun
Bandaríkjamanna að
flytja yfirstjórn varn-
arliðsins á Íslandi frá Bandaríkjun-
um yfir hafið til Evrópu marki þátta-
skil í íslenskum öryggismálum og
megi því teljast mikil tíðindi. Sam-
hengi íslenskra öryggismála breyt-
ist við þessa ákvörðun en eftir eigi að
ganga frá því hver staða varnar-
stöðvarinnar í Keflavík verði innan
Evrópuherstjórnar Bandaríkja-
manna. Vera kunni að hún fái aukið
vægi. Þá liggur fyrir að herþotur
þær sem hér eru staðsettar munu
frá 1. október að telja koma frá flug-
sveitum í Skotlandi.
Líkt og fram kom í Morgun-
blaðinu í gær skýrði Donald Rums-
feld, varnarmálaráðherra Banda-
ríkjanna, frá því á miðvikudag að
ákveðið hefði verið að ráðast í mjög
róttækar breytingar á fyrirkomu-
lagi herstjórnar Bandaríkjanna. Ný
herstjórn, Norðurherstjórnin, mun
frá 1. október annast varnir Banda-
ríkjanna, Kanada, Mexíkó og hluta
Karíbahafs. Ákvörðun þessi hefur
það m.a. í för með sér að yfirstjórn
varnarliðsins á Íslandi, sem heyrir
nú undir svonefnda Sameinaða her-
stjórn Bandaríkjanna („Joint Forc-
es Command“), flyst frá Norfolk í
Virginíu-ríki í Bandaríkjunum til
Evrópuherstjórnar Bandaríkjanna.
Höfuðstöðvar hennar eru tvískiptar
og er þær að finna í Stuttgart í
Þýskalandi og í Mons í Belgíu.
„Sú ákvörðun Bandaríkjamanna
að endurskipuleggja allt sitt her-
stjórnarkerfi með sérstöku tilliti til
heimavarna hlýtur að teljast stór og
mikilvæg. Það á einnig við um þann
lið ákvörðunar þeirra, sem lýtur að
myndun Norðurherstjórnarinnar
nýju og þeirrar tilfærslu, sem felst í
því að Evrópa öll verður nú undir
sömu herstjórninni,“ segir utanrík-
isráðherra.
Má í samhengi íslenskra öryggis-
mála tala um að þessi ákvörðun
Bandaríkjamanna valdi þáttaskil-
um?
„Já, hún gerir það. Íslensk stjórn-
völd hafa fyrir sitt leyti talið að rétt
væri að Atlantshafið yrði hluti af
Norðurherstjórninni nýju. Þessu
sjónarmiði komum við á framfæri
við Bandaríkjamenn. Þeir vilja hins
vegar að Norðurherstjórnin annist
eingöngu varnir sjálfra Bandaríkj-
anna. Hins vegar er ófrágengið
hvernig háttað verður stjórn Atl-
antshafsherstjórnar Atlantshafs-
bandalagsins,“ (ACCLANT).
Í Morgunblaðinu í dag er eftirfar-
andi haft eftir þér: „Ef þessi verður
niðurstaðan þá þýðir þetta miklar
breytingar á okkar stöðu.“ Er sem
sagt einhver vafi á því að þessi verði
niðurstaðan?
„Bandaríkjamönnum er kunnugt
um áhyggjur okkar. Breytingin á
herstjórnarfyrirkomulaginu hefur
hins vegar verið kynnt fyrir okkur
sem ákvörðun og nú hefur varnar-
málaráðherrann bandaríski greint
frá henni. Þá er yfirstjórn ACCL-
ANT undanskilin en hún skiptir máli
í þessu viðfangi.“
Þetta er með öðrum orðum alfarið
bandarísk ákvörðun,
sem tekur til banda-
rískrar herstjórnar?
„Þetta er bandarísk
herstjórn og banda-
rísk ákvörðun en því
er ekki að neita að ég
hafði vonast eftir því
að niðurstaða Banda-
ríkjamanna yrði önn-
ur.“
Þú hafðir sem sagt
vonast til þess að varn-
arliðið á Íslandi yrði
undir hinni nýju Norð-
urherstjórn?
„Já“.
Breytir þetta ekki
samhengi íslenskra ör-
yggismála að því marki sem þau
hafa hingað til tengst beinlínis meg-
inlandi Bandaríkjanna?
„Jú, þetta breytir því samhengi.
Að vísu þarf að hafa í huga að her-
stjórn Bandaríkjamanna í Stuttgart
í Þýskalandi og Mons í Belgíu er vit-
anlega bandarísk stjórnstöð en ekki
evrópsk. Þar er yfirmaður Joseph
Ralston en ég átti m.a. viðræður við
hann um breytingar á yfirstjórn
varnarliðsins í febrúarmánuði.“
Er hætt við því að rödd Íslend-
inga innan þessarar risastóru her-
stjórnar sem Evrópuherstjórnin
óneitanlega er verði ekki sérlega
sterk eða eftir henni verði ekki tek-
ið?
„Það á eftir að skipuleggja nánar
hvernig ákvörðun Bandaríkjamanna
verður útfærð hvað Keflavíkurstöð-
ina varðar. Hugsanlegt er að hún fái
aukið vægi innan þessa skipulags
sem Evrópuherstjórnin er en eins
og áður sagði á eftir að ganga frá
þeim þætti málsins.“
Hefur ákvörðun Bandaríkja-
manna áhrif á þær óformlegu við-
ræður og þreifingar, sem fram hafa
farið um fram
varnarsamnin
lands og B
anna og hern
búnað hér á la
„Nei. Við m
verið sagt að
ekki. Joseph
gerir sér m
grein fyrir
Keflavíkurstö
ar. Hann þek
vel til á Íslan
höfum átt m
samskipti vi
Hann þekkir
anir og áhe
lenskra stjór
sviði öryggis-
armála hvað varðar lágm
búnað á Íslandi.“
Og þær skoðanir og áhe
óbreyttar?
„Já, þær eru óbreyttar
hálfu.“
Er hreyfing komin á
stjórnvalda á Íslandi og í B
unum um fyrirkomulag va
landi og framkvæmd tvíhli
ingsins?
„Nei. Þreifingar hafa fa
um þessi mál á undanförnum
Þær hafa ekki skilað niðurs
Getur verið að sú ákvö
færa yfirstjórn varnarliðsin
ópu hafi áhrif á þann veg a
búnaður, sem hér verður, v
um á annað borð viðhaldið
„evrópsku samhengi“ ef sv
orði komast? Mun hinga
vopnabúnaður frá Evróp
Bandaríkjanna eftir að yfi
flytur yfir hafið?
„Fyrir liggur að sú á
Bandaríkjamanna að bre
stjórnarkerfi sínu hefur í för
að orrustuflugsveitin, sem
verður á Íslandi, verður hlu
Halldór Ásgrímsson utanríkisráðherra um flutni
„Þáttas
íslensku
yggismá
Herþotur frá Skotlandi kom
hugsanlegt er að Keflavíkurs
Halldór Ásgrímsson utanríkisráðh
Ásgeir Sverrisson hvaða þýðingu s
manna að flytja yfirstjórn varnarlið
til Evrópu hefur fyrir Íslendinga
Halldór
Ásgrímsson
Orrustuþota af gerðinni F-15. Sú breyting verður á að slíkar vélar munu koma ti
GAGNKVÆMIR HAGSMUNIR OG
SKYLDUR Í VARNARSAMSTARFI
Ákvörðun Bandaríkjamanna um aðfæra yfirstjórn varnarliðsins áKeflavíkurflugvelli frá Banda-
ríkjunum til Evrópuherstjórnar sinnar
ýfir þann lygna sjó, sem segja má að
varnarsamstarf Íslands og Bandaríkj-
anna hafi siglt undanfarin ár. Hins veg-
ar er of snemmt að segja til um hvort
eingöngu er um að ræða gárur á yfir-
borðinu eða verulegan og langvarandi
öldugang.
Í ýtarlegri fréttaskýringu Ásgeirs
Sverrissonar, fréttastjóra erlendra
frétta á Morgunblaðinu, um stöðu varn-
armálanna í blaðinu í gær kemur fram
að við þennan tilflutning breytist sá
strengur milli íslenzkra og bandarískra
stjórnvalda, sem legið hefur um Atl-
antshafsherstjórn NATO og Sameinuðu
herstjórnina (JFC) í Norfolk í Banda-
ríkjunum. „Breyting verður því á hefð-
bundnu samhengi íslenskra öryggis- og
varnarmála við meginland Norður-Am-
eríku. Því má halda fram að sérstaða Ís-
lands verði ekki sú sama og áður þótt
tengslin gagnvart Bandaríkjunum hald-
ist vitanlega í gegnum Evrópuher-
stjórnina. Ef til vill má orða það svo að
rödd Íslands muni tæpast hljóma af
sama þunga innan Evrópuherstjórnar-
innar og innan JFC með þeim einföldu
rökum að undirstjórnir hinnar fyrr-
nefndu eru fjölmargar en hinnar síðar-
nefndu fáar. Alltjent er ljóst að boðleið-
ir verða aðrar og við nýtt fólk verður að
eiga fyrir íslensk stjórnvöld,“ segir í
grein Ásgeirs.
Ljóst er að íslenzk stjórnvöld hefðu
kosið að staða Keflavíkurstöðvarinnar
yrði önnur og hún heyrði undir hina
nýju Norðurherstjórn Bandaríkjanna.
Annars vegar hafa menn áhyggjur af
hinu nána og sérstaka tvíhliða sambandi
Íslands og Bandaríkjanna í varnarmál-
um og hins vegar af tengslum Norður-
Ameríku og Vestur-Evrópu innan Atl-
antshafsbandalagsins eins og ráða má af
ummælum Halldórs Ásgrímssonar ut-
anríkisráðherra í Morgunblaðinu í dag.
Bandaríkin hafa ekki tekið tillit til
þessara sjónarmiða Íslands við breyt-
ingar á herstjórnarkerfi sínu en í máli
utanríkisráðherra kemur fram að eftir
sé að útfæra stöðu Keflavíkurstöðvar-
innar innan Evrópuherstjórnarinnar og
útilokar hann ekki að hún geti fengið
þar aukið vægi. Þá kemur fram hjá ut-
anríkisráðherra að eitt af því, sem fylgi
því að heyra undir Evrópuherstjórnina
sé að orrustuþoturnar sem staðsettar
eru á Keflavíkurflugvelli muni framveg-
is koma frá Skotlandi en ekki frá Banda-
ríkjunum.
Alltof snemmt er að fullyrða að eitt-
hvað í þessum breytingum hafi ein-
hverja úrslitaþýðingu fyrir varnarsam-
starf Íslands og Bandaríkjanna. Í
umfjöllun Morgunblaðsins í gær kemur
hins vegar fram að enn á ný eru á kreiki
innan bandaríska stjórnkerfisins hug-
myndir um að draga mjög verulega úr
varnarviðbúnaði á Íslandi og í raun að
svipta landið trúverðugum loftvörnum
með því að færa orrustuþoturnar af
landi brott og nota þær þar sem banda-
ríski flugherinn telur sig hafa brýnni
þörf fyrir þær. Í umfjöllun Morgun-
blaðsins í gær kemur skýrt fram að
vestra, einkum innan varnarmálaráðu-
neytisins, gera menn lítið úr því hættu-
mati íslenzkra ráðamanna, sem þeir
byggja á þá afstöðu sína að ekki megi
draga úr varnarviðbúnaði í Keflavík
frekar en þegar er orðið. Viðmælendur
blaðsins telja sumir hverjir hættumat
Íslendinga gamaldags og í anda kalda
stríðsins og að það taki ekki mið af
breyttum aðstæðum í alþjóðamálum.
Þessi sjónarmið bera vott um full-
komið skilningsleysi á íslenzkum hags-
munum og á gagnkvæmum skyldum Ís-
lands og Bandaríkjanna samkvæmt
varnarsamningnum frá 1951. Bandarík-
in hafa tekið að sér að tryggja landvarn-
ir Íslands. Varnarviðbúnaðurinn er háð-
ur samþykki beggja aðila og þar af
leiðandi sameiginlegu mati þeirra á
varnarþörfinni. Sjálfstætt ríki hlýtur að
vilja halda uppi trúverðugum vörnum. Í
engu vestrænu ríki hefur mönnum dott-
ið í hug að leggja niður loftvarnir þótt
ógnin af Sovétríkjunum og fylgiríkjum
þeirra heyri sögunni til. Raunar hefur
komið í ljós að ekki er hægt að afskrifa
rússneska loftherinn og umsvif hans á
Norður-Atlantshafi eins og fyrirhugað-
ar flugheræfingar Rússa sl. haust
sýndu. Þá hafa hryðjuverkin í Banda-
ríkjunum 11. september síðastliðinn
gert þörfina fyrir virkar og trúverðugar
varnir augljósari. Þau sýndu að margt
það, sem mönnum kann að virðast fjar-
lægt og fráleitt, getur orðið að ógnvæn-
legum veruleika eins og hendi sé veifað.
Varnarsamstarfið hefur byggzt á
gagnkvæmum hagsmunum og skyldum.
Bandaríkin hafa tryggt varnir Íslands
og sú aðstaða, sem Ísland hefur látið í
té, hefur stuðlað að því að tryggja varn-
ir Atlantshafsbandalagsins í heild og
ekki sízt Bandaríkjanna. Hernaðarlegt
mikilvægi Íslands hefur minnkað eftir
lok kalda stríðsins en það getur með
skömmum fyrirvara aukizt á nýjan leik,
t.d. vegna óróa í Rússlandi eða vegna
þess að Bandaríkin þyrftu að flytja mik-
inn liðsafla og birgðir yfir Atlantshafið
vegna hernaðaraðgerða í stríði sínu
gegn hryðjuverkum víða um heim.
Viðræður Íslands og Bandaríkjanna
um endurskoðun varnarviðbúnaðar í
Keflavík hafa frestazt um ár, m.a. vegna
stjórnarskipta í Bandaríkjunum og
hryðjuverkanna sl. haust, en gera má
ráð fyrir að þær hefjist innan tíðar. Þar
má gera ráð fyrir að Bandaríkin setji
a.m.k. fram kröfu um enn frekari sparn-
að og hagræðingu í Keflavíkurstöðinni
og að Ísland axli stærri hluta kostnaðar
en hingað til.
Það væri ekki rétt af íslenzkum
stjórnvöldum að fara fram á algera
kyrrstöðu í varnarviðbúnaði á Keflavík-
urflugvelli í þessum viðræðum. Þótt
ekki sé hægt að una við annað en að loft-
vörnum verði áfram viðhaldið liggur
fyrir að varnirnar í Keflavík taka ekki
nema að litlu leyti mið af nýjum hættum
í hinu alþjóðlega umhverfi, ekki sízt
ógninni af hryðjuverkum.
Morgunblaðið hefur áður lagt til að í
viðræðunum við Bandaríkjamenn taki
íslenzk stjórnvöld upp að gerðar verði
breytingar á samsetningu og búnaði
varnarliðsins, sem geri ráð fyrir hætt-
unni á hryðjuverkum og viðbrögðum við
henni. Hins vegar er blaðið þeirrar
skoðunar að Íslendingar geti ekki ætl-
azt til að Bandaríkin og önnur banda-
lagsríki okkar standi straum af öllum
kostnaði við varnir landsins.
Ef Bandaríkin þurfa að auka viðbún-
að sinn og kostnað á einhverjum sviðum,
getum við þurft að létta af þeim kostn-
aði á öðrum sviðum, t.d. hvað varðar
rekstur flugbrauta í Keflavík og leitar-
og björgunarstörf fyrir varnarliðið. Við
getum sömuleiðis þurft að efla löggæzlu
okkar, landamæraeftirlit og annan við-
búnað vegna hugsanlegra hryðjuverka.
Við þurfum ekki síður en Bandaríkin að
hafa í huga að varnarsamstarfið byggist
á gagnkvæmum hagsmunum og skyld-
um.