Morgunblaðið - 25.05.2002, Blaðsíða 52

UMRÆÐAN
52 LAUGARDAGUR 25. MAÍ 2002 MORGUNBLAÐIÐ
TÍU af hundraði
allra innlagna á sjúkra-
hús í Bandaríkjunum
má rekja til ómarkviss-
rar lyfjanotkunar. Talið
er að röng lyfjanotkun
kosti bandaríska þjóð-
arbúið rúma 7 milljarða
dala á ári. Hér er ekki
verið að tala um notkun
ólöglegra vímuefna,
heldur lífsnauðsyn-
legra lyfja til lækninga
og linunar þjáninga.
Ekki er vitað með vissu
hvernig þessum málum
er háttað hérlendis, en
ætla má að staða þeirra
sé ekki miklu betri.
Lyfjafræðingar víða um heim hafa
um nokkurt skeið haft áhuga á að
stemma stigu við þessu vandamáli.
Árið 1990 kom út grein í tímariti
bandaríska lyfjafræðingafélagsins
(APhA) eftir prófessorana Charles
Hepler og Lindu Strand. Nefndu þau
greinina á ensku ,,Opportunities and
Responsibilities in Pharmaceutical
Care“. Í greininni var hugtakið
Pharmaceutical Care skilgreint í
fyrsta sinn. Hugtakið hefur verið ís-
lenskað og nefnist lyfjafræðileg
umsjá.
Lyfjafræðingar gera eitthvað
við vandamálinu
Samkvæmt upphafsmönnunum
Hepler og Strand felst í lyfjafræði-
legri umsjá skylda lyfjafræðings til
þess að hafa heildarsýn yfir hvern
einstakling sem leitar aðstoðar hans.
Þannig er ekki hægt að taka lyfja-
kort einstaklings og skoða það m.t.t.
milliverkana lyfjanna og kalla það
eitt og sér lyfjafræðilega umsjá. Til
þess að hægt sé að kalla ferlið lyfja-
fræðilega umsjá þarf lyfjafræðingur
í fyrsta lagi að taka lyfjasögu sjúk-
lings og fléttast þá sjúkrasaga óneit-
anlega þar inn í. Í öðru lagi þurfa
lyfjafræðingur og skjólstæðingur að
ræða saman og finna í sameiningu
hvar vandamál leynast, ef einhver
eru. Í þriðja lagi þarf lyfjafræðingur
að finna leið til að leysa vandann í
samráði við skjólstæðing og lækni
hans fylgja eftir úrlausninni. Lyfja-
fræðilega umsjá er ekki hægt að
vinna samtímis afgreiðslu lyfseðla,
heldur með sérstökum viðtölum milli
sjúklings og lyfjafræðings á stað þar
sem ekki er hætta á truflun.
Dr. Linda Strand heimsótti Ísland
í byrjun apríl sl. og gerði þá grein
fyrir rannsóknum sínum á sviði lyfja-
fræðilegrar umsjár. Hún hefur um
tólf ára tímabil lagt vinnu í að gera
hugtakið nothæft meðal lyfjafræð-
inga og gert það að raunveruleika í
fjölmörgum apótekum bæði í Banda-
ríkjunum og utan þeirra. Að auki hef-
ur hún ásamt samstarfsmönnum sín-
um við Peters Institute for
Pharmaceutical Care við Minnesota-
háskóla rannsakað
áhrif lyfjafræðilegrar
umsjár á heilbrigði
sjúklinga. Ekki verða
þessar rannsóknir tí-
undaðar hér, en hægt
er að segja að þær sýni
glögglega nauðsyn þess
að lyfjafræðingar séu
virkir heilbrigðisstarfs-
menn í umönnun sjúk-
linga sem þiggja lyfja-
meðferð.
Óvissa um hugtakið
Nokkur óvissa hefur
ríkt meðal lyfjafræð-
inga um hvað hugtakið
eiginlega þýðir. Sumir
hafa fyrir misskilning kallað ýmsa
hefðbundna þjónustu sem apótek
veita lyfjafræðilega umsjá. Að fylgja
afgreiðslu lyfseðils eftir með upplýs-
ingum er stundum ranglega talið
vera lyfjafræðileg umsjá. Einnig vil
ég benda á að skömmtun lyfja í öskj-
ur og tiltekt í lyfjaskápum er ekki
lyfjafræðileg umsjá, heldur hluti af
almennri lyfjaþjónustu. Það er hins
vegar eðlilegt að slík þjónusta leiði til
að lyfjafræðingur veiti einstaklingi
lyfjafræðilega umsjá. Þess eru dæmi
að við afgreiðslu lyfseðils í apóteki
uppgötvist mál sem þarf að skoða
nánar og getur apótekslyfjafræðing-
ur þá vísað sjúklingi til lyfjafræðings
sem sérhæfir sig í lyfjafræðilegri
umsjá.
Ný tækifæri fyrir neytendur
Lyfjafræðileg umsjá er þannig
nýtt starfssvið fyrir lyfjafræðinga
sem ekki má rugla saman við ýmsa
nýja og gagnlega þjónustu sem einn-
ig er á boðstólum í apótekum. Þó er
enn mikilvægara að benda á að með
tilkomu lyfjafræðilegrar umsjár á Ís-
landi gefst neytendum áður óþekkt
tækifæri á að nýta sér hæfni og þekk-
ingu lyfjafræðinga til að bæta heilsu
sína og fyrirbyggja sjúkdóma. Ein
lyfjabúðakeðja, Lyfja, hefur riðið á
vaðið og býður viðskiptavinum sínum
lyfjafræðilega umsjá og vona ég að
þessi þjónusta muni ryðja sér til
rúms á fleiri stöðum í heilbrigðis-
kerfinu í framtíðinni.
Lyfjafræðileg umsjá
– ný tækifæri
Anna Birna
Almarsdóttir
Lyf
Lyfjafræðilega umsjá er
ekki hægt að vinna sam-
tímis afgreiðslu lyfseðla,
segir Anna Birna
Almarsdóttir, heldur
með sérstökum við-
tölum milli sjúklings og
lyfjafræðings.
Höfundur er lyfjafræðingur.
MÁNUDAGINN 29.
apríl sl. varð ég þeirrar
ánægju aðnjótandi að
hlýða á hæfileikaríkan
hóp ungmenna flytja
dagskrá í kjallara Þjóð-
leikhússins. Þarna voru
á ferðinni vinningshaf-
ar úr Stóru upplestrar-
keppninni sem er þró-
unarverkefni í 7. bekk
grunnskólanna og hef-
ur nú náð að festast í
sessi um allt land.
Dagskráin var til-
einkuð aldarafmæli
Halldórs Laxness og
það sem meira var,
börnum í verkum
skáldsins. Ég get ekki látið hjá líða
að senda þakkir fyrir þessa stórkost-
legu kvöldstund og er satt að segja
hugsi yfir að ekki skuli fleiri fá að
njóta þessa flutnings. Hvert sæti var
skipað í Leikhúskjallaranum og þar
sátu saman tvær, þrjár og fjórar
kynslóðir sem nutu þess að hlusta og
fylgjast með unga fólkinu sem flutti
dagskrána af listfengi. Þarna var allt
til mikillar fyrirmyndar.
Veg og vanda dag-
skrárinnar báru þau
Baldur Sigurðsson og
Ingibjörg Einarsdóttir.
Þar eð ég vinn með
þessum aldurshópi
nemenda, er þarna
kom fram, veit ég að
mikil vinna lá að baki
þessarar ljúfu kvöld-
stundar. Val efnis hef-
ur tekið langan tíma,
því af miklu er að taka
og að æfa nemendur,
sem koma úr mörgum
skólum, jafnvel úr
mörgum sveitarfélög-
um, kostar mikið skipu-
lag. Vinna Baldurs og
Ingibjargar var mjög fagmannleg og
eiga þau mikinn heiður skilið. Efnið
höfðaði til allra aldurshópa og þar
sem ég hef nú ekki verið sérstakur
aðdáandi Laxness hafði þetta þau
áhrif að ég hef ákveðið að hefja lest-
ur skáldsagna hans. Börnin voru
mjög vel æfð, framsögnin frábær og
öll framkoma þeirra fumlaus og
sýndi að vel var staðið að öllum und-
irbúningi. Milli atriða léku ungir gít-
arleikarar og gaf sá flutningur
kvöldinu ljúfan blæ. Eftir hlé mynd-
aði kórsöngur barna ramma utan um
dagskrána og út í nóttina héldu gest-
ir undir miklum áhrifum frá ljóði
Laxness, Hjá lygnri móðu, sem bæði
var flutt í tali og tónum.
Dagskrá þessi, sem var mjög
metnaðarfull og nemendum og að-
standendum Stóru upplestrarkeppn-
innar í alla staði til mikils sóma, hefði
sómt sér vel á Listahátíð því hér var
um einstakan listviðburð að ræða.
Einstakur listviðburður
Hjördís
Guðbjörnsdóttir
Upplestur
Hér var,
segir Hjördís
Guðbjörnsdóttir,
um einstakan list-
viðburð að ræða.
Höfundur er skólastjóri
Engidalsskóla í Hafnarfirði.
MEIRA en ¾ af öll-
um stórum fyrirtækj-
um í USA fylgjast
með starfsmönnum
sínum með því að
skoða tölvupóst, inter-
net, símanotkun,
tölvuskrár eða með
myndavélum. 63% af
öllum þarlendum fyr-
irtækjum fylgjast með
internet-tengingum og
47% vista og skoða
tölvupóst starfsmanna.
Meira en fjórðungur
allra fyrirtækja, eða
27%, segja að þau hafi
sagt upp starfsmanni
vegna misnotkunar á
tölvupósti eða internet-tengingum
fyrirtækisins og 65% segjast hafa
þurft að grípa til einhver konar
áminninga fyrir sömu atriði. Það er
áætlað að starfsmenn eyði tvisvar
sinnum meiri tíma við að skauta á
netinu í vinnunni en þeir gera
heima sjá sér og vinsælustu síð-
urnar í vinnunni eru þær sömu og
fólk skoðar heima hjá sér; það eru
klámsíður, fjármálavefir, vefversl-
anir og spjallsíður.
Setja skýrar
reglur
gegn misnotkun
Það er kannski ekki
nema eðlilegt að þegar
hver maður er með
sjónvarp á borðinu hjá
sér freistist hann til
að horfa á það. Stað-
reyndin er nefnilega
sú að nútíma borðtölv-
ur hafa allt sem hægt
er að sækja í sjónvarp
og gott betur, svo það
er ósköp eðlilegt að
starfsmenn noti rólega
tíma til að skoða sig
aðeins um á netinu.
Vandamálið fyrir fyrirtækið sem
viðkomandi starfar hjá er að þetta
skapar geysileg vandamál varðandi
öryggi, svo ekki sé talað um tapaða
framleiðni. Þessi vandamál gera
það að verkum að nauðsynlegt er
að taka fast á málum og setja
starfsmönnum skýrar reglur um
hvað má og má ekki varðandi notk-
un á tölvubúnaði fyrirtækisins.
Yfirgripsmikið
en einfalt
Tilgangur starfsreglna fyrir
tölvunotkun starfsmanna er að
vernda fyrirtækið og starfsmenn
þess með því að koma í veg fyrir
óheimilan aðgang að tölvukerfum
fyrirtækis og óheimila notkun
tölvukerfa. Þessar starfsreglur
skilgreina ábyrgð og skyldur
starfsmanna sem tölvunotenda við
að verja vél og hugbúnaðarkerfi
fyrirtækisins gegn óheimilum að-
gangi, annaðhvort af ásetningi eða
gáleysi, gagnvart því að átt sé við
gögn eða vélbúnað eða gegn því að
hnýsast í gögn sem og dreifingu og
eyðingu upplýsinga. Hér að neðan
er listi með fáeinum atriðum sem
þarf að taka á:
 Óheimill aðgangur að
tölvukerfum.
 Val og varsla aðgangsorða.
 Vinnsla trúnaðarupplýsinga.
Dulkóðun.
 Hlutbundið öryggi.
 Brot á höfundarrétti.
 Áreitni, hótanir og mismunun.
 Óheimilar breytingar
á fyrirtækjatölvum.
 Eyðing gagna í eigu
fyrirtækisins.
 Einkanot af tölvubúnaði
fyrirtækisins.
 Aðgerðir við starfslok
hjá fyrirtækinu.
 Tölvupóstur – rafræn samskipti.
Misnotkun
tölvubúnað-
ar fyrirtækja
Guðjón V.
Valdimarsson