Morgunblaðið - 26.05.2002, Blaðsíða 26

26 SUNNUDAGUR 26. MAÍ 2002 MORGUNBLAÐIÐ
V
ILJUM við að börn okkar
eigi kost á tónlistarnámi í
grunnskóla? Ætli flestir
myndu ekki svara þessari
spurningu játandi. Spurn-
ingin er hins vegar ekki
marktæk, því vilji okkar um
þetta skiptir engu. Það er einfaldlega skylda
grunnskólanna samkvæmt lögum að sinna
kennslu í tónmennt í átta ár, tvo tíma á viku.
Aldrei hefur það vafist fyrir bókaþjóðinni
að það væri spurning um hvort kenna ætti
börnum bókmenntir, og bókmenntakennslu
er vel sinnt. Tónlistin er hins vegar afskipt í
skólanum og réttindi barna brotin.
Í grein á Höfuðborgarsíðu Morgunblaðsins
5. apríl síðastliðinn eru málefni tónmennta-
kennslu til umfjöllunar og rætt við Óskar Ís-
feld, formann SAMFOKS, og Gerði G. Ósk-
arsdóttur, fræðslustjóra í Reykjavík. Þar
segir Óskar að tónmenntakennsla sé víða lítil
í grunnskólum og dæmi séu um að heilu ár-
gangarnir hafi ekki
fengið tilskilda tón-
menntakennslu. Þó er
tónmennt skyldunáms-
grein í 1.–8. bekk.
Í dag er skólastjórum
í sjálfsvald sett hvernig
kennsla í tónmennt er
útfærð í þeirra skólum. Þeir geta þó ekki vik-
ist undan því að tónmennt sé kennd. Ábyrgð
þeirra er mikil.
Í fyrrnefndu viðtali segir Gerður G. Ósk-
arsdóttir, fræðslustjóri í Reykjavík, að land-
lægur skortur á tónmenntakennurum sé or-
sök þess að tónmennt sé illa sinnt í skólum,
og að mjög fáir nemendur í Kennaraháskól-
anum velji sér tónmennt sem valgrein. Þessi
orð tel ég mikla einföldun á rótum vanda-
málsins.
Það er ekki eingöngu Kennaraháskóli Ís-
lands sem útskrifar tónmenntakennara. Það
gerir Tónlistarskólinn í Reykjavík einnig. Ég
tel líklegt að fleiri tónmenntakennarar hafi
hlotið sína menntun þar en í Kennaraháskól-
anum. Tónmenntakennarar eru ekkert sér-
staklega fáir og skortur á þeim er fráleitt
landlægur eins og haft er eftir fræðslustjóra.
Vandamálið er hins vegar það, að það er
skortur á tónmenntakennurum sem vilja
vinna í grunnskólunum. Tónmenntakennarar
tolla ekki í starfi. Ástæður þess eru marg-
víslegar, en eina tel ég þó vega þyngst; – að-
búnað þeirra í kennslunni. Þar er ábyrgð
fræðsluyfirvalda ekki minni en skólastjórn-
enda.
Tónmenntakennari í fullu starfi er að
kenna um og yfir hundrað börnum á dag. Í
hverjum tíma koma ný andlit, ný nöfn í stof-
una til hans. Það er undantekning ef almenn-
ur kennari fylgir bekk sínum í tónmennt og
aðstoðar tónmenntakennarann. Í síðustu
kjarasamningum var fellt niður ákvæði um
afslátt á kennsluskyldu til handa tón-
menntakennurum vegna þessa mikla álags;
þeir kenna því sama stundafjölda og almenn-
ir kennarar. Á tímum einstaklingsmiðaðrar
kennslu verður það æ erfiðara að sinna börn-
um í hópstarfi. Í tónmenntinni er hópstarf
grundvöllur kennslunnar; – samvinna, sam-
spil, samsöngur. Það er nauðsynlegt að tón-
menntakennarinn hafi viðráðanlega bekkj-
arstærð. Þess eru dæmi að í skóla komi
aðeins hálfur bekkur í einu í tónmennt með-
an hinn helmingurinn er áfram hjá umsjón-
arkennara. Slíkt fyrirkomulag er til fyr-
irmyndar, báðir kennarar og börnin njóta
góðs af.
Aðbúnaður til tónmenntakennslu ígrunnskólum hefur til langs tímaverið lélegur, þótt vissulega hafimargt breyst á betri veg með bygg-
ingarframkvæmdum við einsetningu grunn-
skóla. En hús eru ekki allt. Tónmennt hefur
jafnvel verið kennd á sviði inn af íþrótta- og
samkomusal skóla, þar sem einungis svið-
stjöld skilja að tónmennta- og íþrótta-
kennslu. Hljóðfæri, hljómflutningstæki og
annar búnaður fyrir nemendur og kennara
þarf að vera til staðar, og hafa tónmennta-
kennarar árum saman kvartað undan því hve
þeim þáttum sé illa sinnt. Námsefni í tón-
mennt er fábrotið, og dæmi eru um tón-
menntakennara sem semja öll sín kennslu-
gögn sjálfir.
Það segir sig sjálft að við þessar kring-
umstæður er ekki fýsilegt að starfa. Með
fyrrnefndri umfjöllun í Morgunblaðinu fylgdi
tafla yfir fjölda tónmenntatíma í hverri viku í
hverjum grunnskóla borgarinnar. Þar kemur
í ljós að aðeins tveir af fjörutíu grunnskólum
borgarinnar bjóða nemendum sínum tvo tón-
menntatíma í viku alveg upp í áttunda bekk.
Sumir skólar bjóða upp á tvo tíma á viku fyr-
ir yngri nemendur en einn fyrir eldri nem-
endur. Reyndar dregur almennt verulega úr
tónmenntakennslu á gagnfræðastiginu, ein-
ungis fimmtán af fjörutíu skólum bjóða upp á
tónmennt í 7. bekk og fjórir í 8. bekk. Þetta
er einkennilegt, – jafnvel skammarlegt í ljósi
þess að einmitt á unglingsárum eykst áhugi
krakka á tónlist til muna. Tveir tímar á viku
eru grundvöllur þess að lágmarksárangur
náist. Tónlistarnám krefst stöðugar þjálfunar
og endurtekninga, eigi það að skila árangri.
Launamál tónlistarkennara hafa verið í
brennidepli síðustu misseri, einkum þeirra
sem kenna við tónlistarskólana. Til langs
tíma þótti tónmenntakennurum eftirsókn-
arverðara að kenna við tónlistarskóla að
námi loknu. Það má segja að tónlistarskól-
arnir séu „verndað“ umhverfi. Færri nem-
endur eru í hóptímum, aðstæður betri, meira
úrval alls kyns hljóðfæra og aðbúnaður yf-
irleitt góður. Í grunnskólunum voru launin
lægri og aðbúnaðurinn langtum verri. Í dag
hafa launakjörin breyst og tónmenntakenn-
arinn fær hærri laun fyrir kennslu í grunn-
skóla en í tónlistarskóla. Það segir sína dap-
urlegu sögu um stöðu tónlistarskólakennara
þrátt fyrir nýgerða kjarasamninga. Samt
sem áður kjósa mjög margir tónmenntakenn-
arar enn að kenna frekar í tónlistarskóla, þar
sem aðbúnaður er betri, en í grunnskóla þar
sem launin eru þó hærri. Það hlýtur að skilj-
ast sem svo að góð laun séu mikilvæg, en
langt frá því að vera allt.
Þeir nýútskrifuðu tónmenntakennararsem fullir eldmóðs og bjartsýniganga í björg grunnskólanna erugripnir fegins hendi. Og meir en það.
Þeir eru oftar en ekki í meir en fullri
kennslu. Auk þess er þeim ætlað að stjórna
kórum, sjá um skemmtiatriði og uppákomur
á tyllidögum og vera á ýmsan hátt tónlistar-
legir ráðunautar skólans. Þegar einsetning
grunnskóla komst á voru dæmi um það að
tónmenntastofur væru teknar undir almenna
kennslu og tónmenntakennarinn settur á
„vergang“ þar sem hann þurfti að flakka
milli kennslustofa. Slíkur „farandkennari“
hefur augljóslega ekki píanó, hljóðfæri, græj-
ur, geisladiska og því um líkt með sér á slíku
flandri. Kennari sem sinnir 500 börnum einu
sinni í viku, og öðrum tónlistarstörfum með,
jafnvel þótt aðstæður sem séu betri en þær
ofangreindu, mun ekki endast lengi í starfi.
Það gefur augaleið.
Það er eitthvað öfugsnúið í þessu. Það má
byrja á því að segja að það þurfi að lágmarki
tvo tónmenntakennara í fullt starf í með-
alstórum skóla. Tónmenntastofur þurfa að
vera tvær svo að tryggt sé að hvert barn fái
notið tónmenntakennslu öll þau átta ár sem
skólanum er skylt að kenna fagið, og í tvo
tíma á viku, eins og krafa er um í aðalnáms-
skrá. Það er sárt að það skuli í raun vera
undir skólastjórunum komið hve miklum
tíma er eytt í þessa námsgrein af stunda-
skrám skólanna. Það er tómt mál að tala um
að árangur geti nokkurn tíma náðst í list-
kennslu við aðstæður þar sem slíkar ákvarð-
anir eru komnar undir velvilja einstaklinga í
skólastjórastétt. Það er ekkert annað en mis-
rétti og brot á réttindum skólabarna.
Grundvallarskilyrði er að aðstæðurtónmenntakennara í grunnskólumbreytist. Þar vilja tónmenntakenn-arar augljóslega ekki vera við nú-
verandi kosti. Grunnskólinn ber fræðslu-
skyldu gagnvart börnum og í
tónmenntakennslunni er sú skylda ekki upp-
fyllt nema í undantekningartilfellum.
Allt þetta hlýtur að vekja þær spurningar
sem brýnastar eru. Hvert er eiginlega mark-
miðið með tónlistarkennslu í grunnskól-
anum? Hvernig ætlar skólinn að ná þeim
markmiðum?
Ef fram fer sem horfir blasir við tómt tón-
listarhús; – það verða ekki til þeir menntuðu
hlustendur sem þangað ættu að sækja. Ef
fram fer sem horfir verða engin ættjarðarlög
á 17. júní, – það vantar fólk menntað í söng-
arfi þjóðarinnar. Ef fram fer sem horfir
verða hvorki hrafnagaldrar né bjarkir; – það
vantar fólk sem hefur fengið örvun til tónlist-
arsköpunar. Ef fram fer sem horfir verða
hvorki til maístjörnur né fuglakvæði; það
vantar börn sem hafa lært ljóð á íslenskri
tungu gegnum tónlist sem þau sjálf hafa bor-
ið á höndum sér.
Er það þannig framtíð sem við óskum okk-
ur?
Tónlistarnám í tómarúmi
Morgunblaðið/Kristinn
GRUNDVALLARSKILYRÐI er að aðstæður tónmenntakennara í grunnskólum breytist. Þar vilja tón-
menntakennarar augljóslega ekki vera við núverandi kosti. Grunnskólinn ber fræðsluskyldu gagnvart
börnum og í tónmenntakennslunni er sú skylda ekki uppfyllt nema í undantekningartilfellum.
AF LISTUM
Eftir Bergþóru
Jónsdóttur
begga@mbl.is
ÉG HEF staðið í svolitlu búða-rápi undanfarið og við þáiðju hefur ákveðin gerð afkonum vakið athygli mína.
Þessar konur hafa reyndar orðið á
vegi mínum öðru hvoru hér í San
Francisco í vetur og þá aðallega í
búðum og á veitingastöðum í hádeg-
inu. Þær eru hressar og glaðar, yf-
irleitt fjórar eða fimm saman, tala
hátt, hlæja mikið, versla mikið – að-
allega merkjavöru – borða salöt,
drekka hvítvín og kosmópólitan
kokkteila. Þær eru flestar með svip-
að fas og líka takta, sjái maður einn
svona hóp er líklegt að hann sé mjög
líkur þeim næsta. Þessi lýsing hljóm-
ar vafalaust kunnuglega í eyrum
sjónvarpsáhorfenda, enda eru vin-
konurnar í Beðmálum í borginni
erkidæmi um svona kvennahóp.
Hvort þær eru fyrirmynd slíkra
kvennahópa er hins vegar erfiðara að
segja til um, því allt eins líklegt er að
slíkir kvennahópar séu fyrirmynd
þeirra. Í Bandaríkjunum er mikið
lagt upp úr því að sjónvarpsefni sé
raunsætt og trúverðugt og er
skemmtiefni þar ekki undanskilið.
Að sjálfsögðu er raunveruleikinn
ýktur, teygður og togaður, en yf-
irleitt þykir nauðsynlegt að í miðri
flugeldasýningunni leynist sann-
leikskorn. Þannig sprettur skemmti-
efni oftast upp úr raunverulegum
jarðvegi.
Þegar hópur eins og konurnar sem
sýndar eru í Sex and the City, sem
áður voru kannski helst til fámennur
pæjuhópur í New York, verður svo
að viðteknu sjónvarpsefni og hinn
flippaði lífsstíll þeirra er stafaður út
vikulega fyrir stóran hluta banda-
rískra kvenna þá gerist eitthvað. Þá
gerist það að ungar konur um allt
land vilja vera eins og þær og verða
eins og þær. Samkvæmt bandarísk-
um kvennablöðum hafa konur hér í
landi tekið sér lífsstíll Carrie og vin-
kvenna hennar svo rækilega sér til
fyrirmyndar, að það er algjör happ-
drættisvinningur fyrir seljendur
vöru og þjónustu að fá að koma við
sögu í þáttunum.
Að sjálfsögðu var það ekki tilviljun
að umræddir þættir hittu svona
rækilega í mark, jarðvegurinn var
greinilega fyrir hendi. Samt sem áð-
ur er alveg magnað að sjá boðskap
sjónvarpsmenningarinnar breiða úr
sér á þennan hátt og er ekki laust við
að það setji að manni hroll. En fyrst
að sjónvarpsefni er á annað borð
svona áhrifaríkt er náttúrulega hið
besta mál að fyrirmyndirnar skuli
vera jafn hressar og skemmtilegar,
líflegar og sjálfstæðar. Þá er óhjá-
kvæmilegt að velta því fyrir sér hvort
allar þær konur, sem drekka núna
ekkert annað en kosmópólitan, væru
á einhvern hátt öðruvísi og höguðu
lífi sínu á annan hátt ef aðrir og ann-
arskonar sjónvarpsþættir væru vin-
sælastir.
Í búðarápinu heyrir maður „frasa“
sem eru eins og orðréttir úr Beð-
málum í borginni, konur eru með
svipaðan talanda, sömu svipbrigði og
látbragð. Eins sér maður stelpur
sem eru alveg eins og Phoebie, Rac-
hel eða Monica í Vinum. Í framhaldi
af þessu hef ég reynt að sjá út stráka
sem eru eins og Joey, Chandler eða
Ross í Vinum, en lítið séð af þeim.
Ekki heldur menn sem eru eins og
Frasier eða Niles bróðir hans.
Kannski er ég bara ekki á réttu stöð-
unum.
Annars virðast Bandaríkjamenn
vel gera sér grein fyrir því hvað þeir
eru hugfangnir af sjónvarpinu og
hvað sjónvarpsefni er stór hluti af
reynsluheimi þeirra. Skrýtla í San
Francisco Chronicle í dag sýnir til
dæmis tvær kjölturakkatíkur sem
hittast á gangi og segir önnur við
hina ,,Vá ég hitti svo sætan gæja í
gær, hann er alveg eins og Eddi í
Frasier!“ Eins eru Bandaríkjamenn
afar stoltir af poppmenningu sinni og
hika ekki við að láta lífið leika eftir
listinni þegar hún er annars vegar.
Má nefna óskarverðlaunamyndina
Rocky sem dæmi, en eitt frægasta
atriði hennar er þegar Rocky er byrj-
aður að koma sér í form fyrir stóra
boxið og hleypur um alla Fíladelfíu í
dagrenningu, endar svo á því að
skeiða upp tröppurnar á listasafninu
þar sem hann trónir yfir borginni
með hnefana steytta upp í loft. Nú
stendur höggmynd af Rocky í sömu
sporum á þessum tröppum og gestir
listasafnsins í Fíladelfíu bera box-
arann augum þegar þeir ganga inn í
safnið.
Ég stóð mig að því í dag þegar ég
var að kaupa skó að hugsa með mér
að aðstæður mínar væru alveg eins
og í sjónvarpsþætti. Við hliðina á mér
var kona á svipuðum aldri, líka ein,
og við duttum í djúpar samræður um
skó, hönnun þeirra, snið, liti, merki,
hvað væri flott og hvað ekki. Á með-
an við töluðum um skóna fannst mér
ég ekki vera að tala við ókunnuga
manneskju. Mér fannst ég vera að
tala við Rachel eða Carrie, enda var
konan svipuð týpa. Eflaust hefur
henni líka þótt ég svipuð týpa og þær
og líklega var ég það, svona rétt á
meðan ég talaði um skóna. Þannig er
nokkuð athyglisverð aukaverkun af
hinni gríðarlega útbreiddu sjón-
varpsmenningu að ókunnugt fólk
getur tala saman eins og bestu vin-
konur, að minnsta kosti um þá hluti
sem rúmast innan umfjöllunarefnis
þáttanna. Þannig verður sjónvarps-
efnið að eins konar menningarlegum
samnefnara rétt eins og það að hafa
búið í sama hverfi eða gengið í sama
gagnfræðaskóla, nema að hverfið
samanstendur af hinum vestræna
heimi eins og hann leggur sig og
námsefnið er af allt öðrum toga.
Birna Anna
á sunnudegi
Kosmópólitan-
fyrirmyndir
Morgunblaðið/Ásdís