Morgunblaðið - 31.05.2002, Blaðsíða 32

LISTIR
32 FÖSTUDAGUR 31. MAÍ 2002 MORGUNBLAÐIÐ
RÚSSNESKT sveitabrúðkaup með
tilheyrandi siðvenjum, gleðskap og
fjöri var það sem Ígor Stravinskíj
vildi fanga í eigin músík. Hugmyndin
að slíku brúðkaupsverki varð til með-
an hann var að semja sitt frægasta
verk, Vorblótið, árið 1912. Tvö ár liðu
þar til hugmyndin fór að taka á sig
ákveðinn svip. Stravinskíj var ný-
fluttur með fjölskyldu sína frá Rúss-
landi til Sviss, en ákvað að gera sér
ferð heim til Rússlands aftur til að
sækja sér efnivið í verkið. Í Kiev varð
hann sér út um 10 binda safn rúss-
neskra alþýðukvæða í samantekt
Kirejevskíjs, og sótti í bókasafn föður
síns fleiri bækur með ýmsu efni sem
tengdist rússneskri alþýðumenningu,
sérstaklega brúðkaupssiðum og
brúðkaupskvæðum. Safn Kirejevsk-
íjs var merkilegt fyrir það að hann
hafði á sínum tíma beðið skáldjöfur-
inn Púshkin að sýna sér safn hans af
alþýðukvæðum. Púshkin sendi hon-
um kvæðin og skrifaði línu með: Sum
kvæðin eru eftir sjálfan mig, – sérðu
muninn? Kirejevskíj sá engan mun,
og tók öll kvæðin í safn sitt. Þetta
þótti Stravinskíj skemmtilegt og
þótti gaman að tilhugsuninni um að ef
til vill ætti sjálfur Púshkin nokkrar
línur í kvæðunum sem hann valdi í
verk sitt.
Stravinskíj valdi sér kvæði og texta
í Brúðkaupið úr þessum gömlu
kvæðasöfnum, en raðaði textanum
saman eftir eigin höfði, – tók bút héð-
an og annan þaðan eftir því sem hon-
um þótti fara best. Stravinskíj lét
C.F. Ramuz þýða textann yfir á
frönsku áður en verkið var frumflutt í
París 1923.
Frá meydómsmissi
til hjónasængur
Stravinskíj skipti Brúðkaupinu í
tvo hluta. Í fyrri hlutanum er sagt frá
aðdraganda brúðkaupsins í þeim
helgisiðum er brúðurin grætur mey-
dóm sinn og mæður brúðar og brúð-
guma gráta missi barna sinna og vinir
brúðar og brúðguma fara með bænir
og ákalla helga menn, Damien, Lúka
og Kosmos, til að biðja brúðhjónun-
um blessunar. Í seinni hlutanum hef-
ur gleðin hins vegar tekið völdin.
Brúðkaupsveislan er í algleymingi og
góðglaðir veislugestir skemmta sér
og dansa, en þættinum lýkur með því
að brúðhjónunum er fylgt til hjóna-
sængur. Allt þetta sagði Stravinskíj
eiga að lýsa dæmigerðu rússnesku
bændabrúðkaupi á fyrstu árum
nítjándu aldar.
Persónur verksins eru þónokkrar,
brúður og brúðgumi að sjálfsögðu,
foreldrar, hjúskaparmiðlarinn, svara-
maðurinn, brúðarmeyjar og vinir og
vandamenn. Stravinskíj lætur þó
engum einum söngvara eitt hlutverk
eftir og hver persóna verksins getur
verið túlkuð af fleiri en einum söngv-
ara.
Stravinskíj leit á Brúðkaupið sem
kantötu, og lagði strax mikla áherslu
á hlutverk einsöngvaranna fjögurra,
sóprans, mezzósóprans, tenórs og
bassa, og kórsins. Það tók hann hins
vegar lengri tíma að ákveða hljóð-
færaskipanina með söngvurunum, en
á endanum varð úr að það yrðu fjögur
píanó og slagverk með sílófóni, pák-
um, trommum og sneriltrommum,
bassatrommu, tambúrínu, þríhorni,
málmgjöllum og fleiri hljóðfærum.
Fjögur píanó hafa burði á við heila
sinfóníuhljómsveit og slagverk að
auki gefur verkinu bæði lit og dýpt.
Stravinskíj gekk ekkert sérlega vel
að komast af stað með tónlistina
sjálfa eftir að hann var búinn að velja
textana. Aðstæður hans í Sviss voru
ekki ákjósanlegar, fjölskyldan var
mikið á ferð milli staða og þorpa. Á
einum stað fékk hann inni í timbur-
geymslu þar sem átti að vera nýtt pí-
anó. Þar var hins vegar svo kalt að
hann þurfti að sitja pelsklæddur með
teppi yfir sér við tónsmíðarnar, og pí-
anóið var orðið ónýtt af kulda og
sagga. Ekki bætti úr skák að hænsni
áttu greiða leið inn í húsnæðið. Þann-
ig gekk á ýmsu til ársins 1917, þegar
fjölskyldan settist að í Villa Bornand í
bænum Morges. Þá komst skriður á
verkið. Stravinskíj útbjó háaloftið í
húsinu sem vinnuherbergi; þar hafði
hann píanó og fleiri hljóðfæri og sat
löngum stundum. Ramuz var þá tek-
inn til við að þýða textann, og í end-
urminningum Stravinskíjs segir hann
frá því að ómurinn úr píanói tónskáld-
ins og slagverkshljóðfærunum sem
hann var að máta við verkið hafi dög-
um saman legið yfir litlu torgi utan
við húsið. Þar sátu nokkrar konur við
prjónaskap og undu sér vel í aftan-
blíðu sumarsins, en þegar einhver
gekk hjá sögðu þær til nánari útskýr-
ingar: „Það er rússneski herramað-
urinn sem lætur svona!“ og héldu
áfram að prjóna. Meðan verkið var í
smíðum kom vinur Stravinskíjs í
heimsókn, landi hans, dansfrömuður-
inn Sergei Dhiagilev í hinum fræga
flokki Ballets Russes. Stravinskíj
spilaði fyrir vin sinn það sem komið
var af verkinu, og það skipti engum
togum að Dhiaghilev brast í grát og
sagði að þetta verk yrði örugglega
fegursta verk sem dansflokkur hans
myndi nokkurn tíma dansa, ekkert
annað verk væri svo ekta rússneskt.
Stravinskíj var svo hrærður af sjálfs-
prottinni hrifningu og ákafa Dhiagh-
ilevs, að hann ákvað að tileinka hon-
um verkið.
Vonbrigði með upp-
færslu Dhiaghilevs
Þegar grunnur Brúðkaupsins var
klár lagði Stravinskíj verkið til hliðar;
hann var ekki viss í sinni sök um
hljóðfærasamsetninguna og íhugaði
meðal annars að skrifa verkið út fyrir
risastóra sinfóníuhljómsveit og
symbalomleikara. Það var ekki fyrr
en 1921 að hann ákvað endanlega
hljóðfæraskipan; vann að því næsta
ár að skrifa verkið út og lauk því end-
anlega í apríl 1923, rúmum áratug
eftir að hugmyndin að því kviknaði.
Þegar kom að því að setja verkið upp
vildi Dhiaghilev að um alvöru svið-
setningu yrði að ræða, með dönsur-
um og leikurum, búningum og sviðs-
mynd, og á það féllst Stravinskíj. Þeir
höfðu oft unnið saman áður með góð-
um árangri. Í endurminningum sín-
um segir Stravinskíj þó að hann hafi
orðið fyrir miklum vonbrigðum með
uppfærslu Dhiaghilevs, þótt honum
hefði þótt sjálf kóreógrafían ein sú
besta sem gerð hafði verið við verk
hans. Um hana hafði Bronislava Nij-
inska séð.
Þremur árum seinna var Brúð-
kaupið sett upp í London með þátt-
töku Ballets Russes, en fékk blendna
dóma. Þá var það sem rithöfundurinn
H.G. Wells tók sér penna í hönd og
skrifaði skorinorða grein þar sem
hann lýsti hrifningu sinni á þessu
merka verki Stravinskíjs. Sex ólíkar
dansuppfærslur hafa verið gerðar að
Brúðkaupinu, en í dag er það oftar
flutt án dans, í tónleikaformi, eins og
gert er á Listahátíð.
Einsöngvarar á tónleikum
Listahátíðar í Háskólabíói kl. 20.00 í
kvöld eru Sonia Visentin sópran,
Marina De Liso kontraalt, Garðar
Thor Cortes tenór og Bergþór Páls-
son bassi. Píanóleikarar eru Anna
Guðný Guðmundsdóttir, Edda Er-
lendsdóttir, Patrick Trentini og Stef-
ano Chicco. Slagverksleikarar eru
Guido Facchin, Cinzia Honnorat,
Dimitri Fiorin, Pétur Grétarsson,
Eggert Pálsson og Steef van Oost-
erhout.
Kór Langholtskirkju syngur, og
hefur æft verkið undir stjórn Jóns
Stefánssonar, en stjórnandi á tónleik-
unum er Maurizio Dini Ciacci, list-
rænn stjórnandi tónlistarhátíðarinn-
ar í Trento á Ítalíu. Verkefnið er
unnið í samvinnu Listahátíðar og há-
tíðarinnar í Trento og síðar á árinu
fer hluti íslensku flytjendanna til Ítal-
íu og tekur þátt í samskonar upp-
færslu verksins þar. Á fyrri hluta tón-
leikanna í kvöld verða flutt nokkur
styttri verk; Búrleskusvíta og Til
heiðurs Rameau eftir Germaine
Tailleferre; Lítil gleðilest eftirAzio
Corghi og Dauði harðstjóra eftir Dar-
ius Milhaud.
Morgunblaðið/Golli
Maurizio Dini Ciacci stjórnar æfingu á Brúðkaupinu eftir Ígor Stravinskíj. Tónleikarnir verða í Háskólabíói í kvöld kl. 20.
„Það er rússneski herramað-
urinn sem lætur svona!“
Brúðkaupið eftir Ígor Stravinskíj heyrist í
fyrsta sinn á Íslandi á Listahátíðartón-
leikum í Háskólabíói í kvöld kl. 20. Berg-
þóra Jónsdóttir segir frá verkinu og Bjarni
Benedikt Björnsson spjallar við Maurizio
Dini Ciacci sem stjórnar mun flutningi.
begga@mbl.is
ÍTALSKI hljómsveitarstjórinn
Maurizio Dini Ciacci mun stjórna
ítölskum og íslenskum flytjendum á
tónleikunum í Háskólabíói í kvöld.
Morgunblaðið hitti Ciacci á kaffi-
húsi í miðborginni og ræddi við
hann um listina og blómstrandi
samvinnu milli Evrópulanda, sem
hann styður eindregið.
Ítalir og Íslendingar
vinna vel saman
„Góð vinkona mín, Edda Erlends-
dóttir píanóleikari, er helsti tengi-
liður minn við Ísland,“ svarar Ci-
acci þegar samband hans við Ísland
er nefnt. „Hún og eiginmaður henn-
ar hafa komið á listahátíðina sem
ég stýri í Trento á Ítalíu og haldið
tónleika. Fyrir ári hitti ég Þórunni
Sigurðardóttur, stjórnanda
Listahátíðar, í fyrsta skipti, og eftir
það fóru hjólin að snúast. Ég trúi á
kraftaverkin þegar verkefni af
þessu tagi eru annars vegar. Þar á
ég við, að hátíðirnar í Reykjavík og
í Trento skyldu hafa náð að mynda
þau skemmtilegu tengsl, sem sjá
má á tónleikunum hér á landi í
kvöld, og svo á Ítalíu í nóvember.“
Þess má geta, að verkefni af
þessu tagi eru tíð á Trento-
hátíðinni, líkt og hér heima, „enda
er nauðsynlegt fyrir smærri hátíð-
ir, eins og okkar, að rækta samband
við aðra listamenn á breiðum
grundvelli og leyfa listinni að
blómsta. Annars einangrumst við
og verðum ósýnileg. Allt samstarf
opnar fyrir nýjar leiðir og lifandi
listastarf.“
Forvitnileg viðfangsefni
Ciacci er listrænn stjórnandi
fyrrnefndrar listahátíðar í Trento.
„Við höfum einsett okkur að bjóða
upp á fjölbreytt og forvitnileg við-
fangsefni, eitthvað sem bæði flytj-
endur og áhorfendur gætu þrosk-
ast af. Hátíðin sérhæfir sig í
nútímatónlist og 20. aldar tónlist,
en eins og allir vita er þar um auð-
ugan garð að gresja. Afleiðingin er
sú, að fjölbreytnin er tryggð.“
Verkin sem eru á efnisskrá í
kvöld renna inn í umræðuna. „Dag-
skrá kvöldsins er krefjandi fyrir
okkur flytjendur, en um leið af-
skaplega skemmtileg. Leiðin sem
við fórum í verkefnavali var að
finna verk sem hæfðu samsetningu
hópsins. Brúðkaupið eftir Strav-
insky gaf tóninn um efniviðinn,
fjóra píanóleikara, sex slagverks-
leikara, einsöngvara og kór. Út-
koman einkennist af fjölbreytni,
þökk sé mismunandi efnistökum
tónskáldanna. Ég hafði lengi leitað
leiða til að flytja Brúðkaupið og er
mjög þakklátur og hamingjusamur
yfir að það skuli hafa tekist með
þessum skemmtilega hætti. Sam-
starf milli þjóða er kjörið í
tengslum við flutning verksins,
ekki síst vegna þess hvernig Strav-
insky vefur saman þræði ólíkar
menningar.“
Blómstrandi samstarf
„Ég hef fundið fyrir mjög já-
kvæðum anda og gefandi krafti á
æfingunum,“ segir Ciacci þegar tal-
ið berst að samvinnunni á vett-
vangi. „Ég vona að þetta sé fyrsta
skrefið á milli mín og Íslendinga á
þessu sviði, enda Evrópusamstarf
af þessu tagi dæmi um það jákvæð-
asta sem komið hefur í kjölfar svo-
nefndrar alþjóðavæðingar,“ segir
Ciacci og hlær. „Þættir úr menn-
ingu Ítala blandast þeirri íslensku
svo að úr verður forvitnileg blanda.
Ég er vanur ferðalögum og að
stjórna erlendum flytjendum, en
hér er á ferðinni enn sterkari
blöndun vegna þeirra ítölsku lista-
manna sem komu með mér hingað
til lands.“
Að hafa tímann fyrir sér
„Það er vonlaust að ana út í verk-
efni af þessu tagi,“ segir Ciacci, og
lýkur um leið lofsorði á skipuleggj-
endur Listahátíðar í Reykjavík fyr-
ir rösklega framgöngu. „Hættan á
klúðri eykst um leið og lausir endar
eru látnir óáreittir. Til þess að list-
rænt samstarf ali af sér sannfær-
andi afurð og fullnægi kröfum lista-
mannanna, bæði fjárhagslega,
æfingalega og persónulega, þarf að
hafa tímann fyrir sér. Allt hefur
gengið að óskum að þessu sinni,
enda finnst mér Íslendingar svo ró-
legir í tíðinni og öruggir í störfum
sínum, að ekki væri von á öðru. Og
til að kóróna allt er veðrið svona
yndislegt!“ segir Maurizio Dini Ci-
acci að lokum, áður en hann drífur
sig í Háskólabíó á næstsíðustu æf-
inguna.
Blómstrandi samstarf í tónlistinni
Morgunblaðið/Ásdís
Maurizio Dini Ciacci
hljómsveitarstjóri.
bjarniben@mbl.is