Morgunblaðið - 31.05.2002, Blaðsíða 31

LISTIR
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 31. MAÍ 2002 31
Enn meiri
verðlækkun
Sprenghlægilegt verð!
Síðasti dagur
2. júní
& Bíldshöfða 16
Opið alla daga frá kl. 12-18
Bakhús inni í portinu
HEIMAR hrundu saman í eitt síð-
asta þriðjudagskvöld, í listrænni
merkingu, er New York strengja-
kvartettinn Kronos lék.
Kronosliðar eru orðnir frægir að
endemum fyrir þrotlausa nýjunga-
girni og umleitanir í sem víðastar átt-
ir; viðhorf sem hefur aflað þeim virð-
ingar, bæði í heimi sígildrar og
nýgildrar tónlistar (popp, dægurtón-
list). Þetta mátti t.d. glögglega sjá á
gestum kvöldsins, þar sem saman-
komnir voru hinir ýmsu fulltrúar frá
báðum þessum heimum, síðarnefndi
hópurinn þó ærið fjölmennari.
Þannig er að Kronoskvartetinn
hefur alla tíð átt góða, næstum eðli-
lega, samleið með rokkurum og dæg-
urtónlistarpælurum. Kemur þá helst
til pönkuð nálgun meðlima við störf
sín, veri það klæðnaður, efnisval eða
hreinlega spilamennskan sjálf. Mik-
ilvægi Kronos felst þó fyrst og fremst
í hinu galopna viðhorfi til sköpunar,
þar er tónlist tónlist, og því hafa
áhugamenn um tónlist, hvaðan svo
þeir koma, hrifist unnvörpum af
kvartettinum.
Þannig hafa Kronos leikið tónlist
eftir jafn ólíka höfunda og John Zorn,
Jimi Hendrix, Philip Glass, Gorecki
og Bo Diddley. Rokk, popp og argasta
jaðartónlist. Sígild tónlist, djass og
heimstónlist. Allt eru þetta aufúsu-
gestir hjá Kronos.
Þetta mátti og vel merkja af efnis-
skránni sem var fjölbreytt og víð.
Byrjað var á verki Júgóslavans
Vrebalov, Óendanleg Pannonia.
Margslungið nokk, með tilvísunum í
tónlist þá sem þrífst á umræddu
svæði. Hljóðfæraleikararnir fóru yfir
holt og hæðir í flutningi sínum og hafa
líkast til náð að snúa sér ágætlega í
gang. Hin þokkalegasta smíð. Næst á
dagskrá var lag eftir indverska kvik-
myndatónskáldið Rahul Dev Bur-
man, hvar kvartettinn studdist við
tablatrommur af segulbandi. Furðu-
leg tónsmíð – þá ekki á jákvæðan hátt
– sem skildi lítið eftir sig. Víxlsöngur
argentínska tangótónskáldsins Troilo
var litlu betri og maður stóð á kross-
götum efans í lokin: „Hvenær fer eitt-
hvað að gerast hjá þessum frábæra
kvartett?“ Djassgeggjunin rétti fjór-
byttuna af þegar laginu „Myself
When I Am Real“ eftir Charlie Ming-
us var veitt í Kronos-hræruna. Dul-
úðugt, sértækt og áleitið. Eyrun
sperrt upp á nýjan leik.
Síðasta verk fyrir hlé var eftir
Steve Reich, nafn sem tilraunaglaðir
rokkarar og raftónlistarmenn ættu að
kannast mæta vel við. Triple Quartet
byggist á – eins og nafnið gefur til
kynna – leik þriggja kvartetta sam-
tímis. Tveir kvartettanna voru leiknir
af bandi enn sá þriðji var „lifandi“.
Þetta var þungarokkslag kvöldsins,
mikill hamagangur og sargað til
hægri og vinstri af mikill elju og
ástríðu. Flott stykki sem glæddi vonir
gesta um að fútt yrði í seinni helmingi
tónleikanna. Sem kom svo á daginn.
Eins og lesa má var fyrri hluti tón-
leikann hálfringlandi; rennslið var
stirt og stemningin hálfskrýtin. Í hléi
heyrði ég fólk segja ótt og títt „Þetta
er allt í lagi svo sem“. Hins vegar var
engum blöðum um það að fletta að
spilamennskan var geirnegld. Óað-
finnanleg og örugg og greinilegt að
hér er á ferðinni sjóað fólk. Tónn
sveitarinnar var harður, næsta grófur
og skemmtilega í takt við dirfskulegt
og kæruleysislegt yfirbragð fjór-
menninganna.
Sígandi lukka er best, segir mál-
tækið. Fyrsta verkið eftir hlé var
þannig stórgott. Potassium er eftir
Michael Gordon, ein af aðalsprautum
framúrstefnuhópsins Bang on a Can.
Ef eitthvað var rokkað þetta kvöld-
ið þá var það þetta verk; minnti óneit-
anlega á tónsmíðar síðrokkara eins og
Godspeed you black emperor og hlið-
arverkefnis þeirrar sveitar, Silver
Mount Zion. Naumhyggjulegt og
drungalegt framan af en brotnaði síð-
an upp í endann á áhrifamikinn hátt.
Flott!
Terry Riley er annar sá listamaður
sem dægurtónlistarfólk ætti að
þekkja, en naumhyggjuleg verk hans
hafa haft mikil áhrif á sveim- og raf/
danstónlist nútímans. Verkið Sunrise
of the Planetary Dream Collector er
fyrsta verkið sem hann samdi fyrir
kvartettinn, eins og leiðtogi hópsins,
David Harrington upplýsti áheyrend-
ur um. Þess má geta að Harrington
kynnti ávallt á milli laga og var það
vel. Sunrise … er melódískt, fallegt
verk og undirbjó á vissan hátt jarð-
veginn fyrir það sem koma skyldi.
Og það var það sem flestir voru
búnir að bíða eftir, flutningur Kronos-
liða á tveimur lögum Sigur Rósar,
„Flugufrelsaranum“ og „Svefn-G-
Englar“, sem voru sérstaklega útsett
fyrir kvartettinn (lögin voru ranglega
titluð í efnisskrá).
Strengjatilbrigði við þessi fallegu
lög tókust í það heila vel. Sérstaklega
kom fyrra lagið vel út. „Svefn-G-
Englar“ var heldur holara á að hlýða
og felldi sig miður vel að útsetning-
unni. Náði ekki nægilega kraftinum
sem einkennir frumgerðina.
Það sem er þó kannski mest um
vert hér er að Kronos falaðist sér-
staklega eftir þessum lögum. Það var
því engin spurning um það að allir
meðlimir væru að leggja sig eftir
flutningnum af lífi og sál – eitthvað
sem skilaði sér til áheyrenda. Manni
varð því ósjálfrátt hugsað til hins
vafasama tiltækis Sinfóníuhljómsveit-
ar Íslands, er hún lagði sig eftir tón-
list Quarashi og Botnleðju. Eftir á að
hyggja feilspor, en verst var þó að
fylgjast með sumum sveitarmönnum,
hálfdottandi yfir hljóðfærunum sín-
um.
Kvartettinn lék svo tvö aukalög. Í
fyrra skiptið var það lag af nýútkomn-
um hljómdiski, Nuevo, þar sem er að
finna mexíkóska tónlist af alls kyns
tagi í túlkun Kronos. „Tabu“ eftir
Margaritu Lecuona er glettið og
gamansamt lag, hvar fjörið ræður
ríkjum. Í seinna laginu var svo farið í
yfirgírinn, og fólk fékk að heyra afar
skemmtilega útgáfu af laginu „Mis-
irlou Twist“ eftir konung brymgítars-
ins, Dick Dale.
Tónleikunum lauk því með glæsi-
brag en því er ekki að neita að þeir
voru dálítið stirðbusalegir framan af.
En að tæknirausi slepptu var það
sannarlega upplifun að sjá þennan
virta kvartett að störfum. Rómantísk
viðleitni meðlima við að umfaðma for-
dómalaust alla tónlist er sannarlega
aðdáunarverð, eitthvað sem er hik-
laust til umhugsunar öllum þeim sem
telja sig vera áhugasama um tónlist.
Krónísk útþrá
TÓNLIST
Borgarleikhúsið
Kronos Quartet flutti verk eftir Vrebalov,
Burman, Troilo, Mingus, Reich, Gordon,
Riley, Sigur Rós, Lecuona og Dale. Kvart-
ettinn skipa David Harrington (fiðla),
John Sherba (fiðla), Hank Dutt (víóla) og
Jennifer Culp (selló). Þriðjudagurinn 28.
maí 2002.
KAMMERTÓNLEIKAR
Arnar Eggert Thoroddsen
Morgunblaðið/Golli
„En að tæknirausi slepptu var það sannarlega upplifun að sjá þennan
virta kvartett að störfum,“ segir um tónleika Kronos-kvartettsins.
MARY Ellen Mark er trúlega
fremst meðal jafningja sem félagsleg-
ur ljósmyndari. Þetta mun vera í ann-
að sinn á tæpum tíu árum sem við
fáum að kynnast verkum hennar á
sama stað. En það er ekki mikið við
því að segja; verk hennar standa svo
sannarlega fyrir sínu, formrænt séð,
og þola því vissulega margfalda skoð-
un.
Sem skrásetjari nöturlegrar til-
veru, en jafnframt skoplegra port-
rettmynda í seinni tíð, byggir Mark á
löngum og traustum grunni sem kyn-
systur hennar lögðu snemma á öld-
inni sem leið. Ljósmyndarar á borð
við Doris Ulmann, Dorothea Lange,
Margaret Bourke-White, Lisette
Model, Helen Levitt og Diane Arbus
lögðu allar sitt af mörkum til að nálg-
ast bandarískt þjóðfélag með öðrum
hætti en við eigum að venjast úr kvik-
myndasmiðju Hollywood.
Það má því segja að þegar Mark fór
að taka sínar fyrstu mikilvægu mynd-
ir um miðjan sjöunda áratuginn hafi
hún verið að skrá sig inn í hefð sem
eftir á að hyggja er ótrúlega rík og
persónuleg. Hún er heldur ekki sú
síðasta í þessari merkilegu röð því
listamenn á borð við Donnu Ferrato
og Nan Goldin viðhalda hefð hinnar
samfélagslegu ljósmyndunar, en við
fengum einmitt að kynnast verkum
hinnar síðarnefndu fyrir fáeinum
misserum.
Myndir Mark af olnbogabörnum
bandarísks samfélags eru vissulega
nöturlegar, en þær eru aldrei ómann-
eskjulegar né illa teknar. Eflaust má
rekja árangurinn til vinnubragða
hennar, en hún leggur á sig að fylgja
eftir myndefni sínu, um langt skeið ef
því er að skipta. Nokkur dæmi eru á
sýningunni um fólk, ungviði og fjöl-
skyldur, sem Mark er farin að þekkja
af löngum kynnum sínum. Það gerir
henni jafnvel kleift að byggja upp
myndir sínar og hagræða, og ná
þannig fram skerpu sem eflaust væri
minni ef tökurnar væru fyrirvaralaus-
ar.
Þá er það merkileg krafa sem
Mark hefur sett sér að leggja fremur
áherslu á myndefnið en sjálfstján-
inguna. Það er vissulega erfitt að
greina þarna á milli og margir mundu
staðhæfa að myndir hennar segðu
fullt eins mikið um hana sjálfa og fólk-
ið sem myndavél hennar nemur.
Hins vegar viðheldur hún með
þessari kröfu spennunni og ferskleik-
anum í myndefninu og tökunni, sem
er forsenda þess að ljósmyndir henn-
ar haldi áfram að stuða, skekja og
vekja hina sálardofnu til vitundar um
raunir meðbræðra sinna.
En Mary Ellen Mark skilur ekki
eftir þessa mennsku sína þótt hún
snúi stundum linsunni að hinum fínu
og frægu. Með skopskyni og innsæi
bregður hún ljósi á eilítið innantóma
tilveru hinna ríku og heimsþekktu og
nær þá árangri sem er á sinn hátt
ekki síðri en þegar Lisette Model
fékk fyrirsætur sínar til að brosa að
sjálfum sér og afkáraskap sínum. En
ef til vill ættu lesendur að gleyma sem
fyrst þessum fátæklegu orðum og
drífa sig þess í stað á sýninguna á
Kjarvalsstöðum, því nú fer hver að
verða síðastur.
Mary Ellen Mark: Aryan Nations, Hayden Lake, Idaho, 1986.
Bandarískt
barkarflan
MYNDLIST
Kjarvalsstaðir
Til 2. júní. Opið daglega frá kl. 11–17.
LJÓSMYNDIR MARY ELLEN MARK
Halldór Björn Runólfsson
BANDARÍSKA ljóðskáldið Robert
Bly heimsækir Ísland á næstunni til
að taka þátt í málstofu, sem fram fer í
Vesturfarasetrinu á Hofsósi dagana
12.–17. júní.
Málstofan, sem orðin er árlegur
viðburður, er nú haldin í þriðja sinn.
Heiðurinn af skipulagningu hennar
eiga vestur-íslensku rithöfundarnir
Bill Holm og David Arnason og er
markmið þeirra m.a. að kynna fyrir
Bandaríkja- og Kanadamönnum Ís-
land og íslenskar bókmenntamenntir.
Robert Bly hefur sl. fjörutíu ár ver-
ið í hópi brautryðjenda í bandarískum
bókmenntum, bæði sem ritstjóri,
gagnrýnandi, þýðandi og ljóðskáld.
Bly mun fjalla um skandinavíska ljóð-
list sem og nýleg verk sín í málstof-
unni. Auk hans mun koma þar fram
Einar Már Guðmundsson rithöfund-
ur, sem beinir sjónum að íslenskum
nútímabókmenntum og þýðingum.
Robert Bly
á Hofsósi
Föstudagur 31. maí
Kl. 9–10.30
Oddi 106: Stjórnarráðið: Fyrir-
myndir og erlend samskipti –
Söguritun.
Oddi 101: Kynjasaga: Kvenleiki,
karlmennska og íslensk sam-
félagsþróun.
Oddi 102: Hnignunarkenningin í
sögu Íslendinga.
Oddi 206: Íslensk bókasaga: Fjöl-
miðlun menningar.
Kl. 10.45–12.15
Oddi 206: Heilbrigðissaga í 200 ár.
Oddi 101: Kynjasaga: Kvenleiki,
karlmennska og íslensk sam-
félagsþróun.
Oddi 201: Hnignunarkenningin í
sögu Íslendinga.
Oddi 106: Comparison and typo-
logies as research strategies in
history. Málstofa Knuts Kjeld-
stadlis.
Kl. 13.30–15
Oddi 206: Vísindi og tækni í sögu
Íslands um og eftir 1900.
Oddi 106: Tengslanet: Kenningar
og aðferðir.
Oddi 201: Trúin leysir og bindur:
Kristinn boðskapur og líf kvenna.
Kl. 15.15–16.45
Hátíðasalur: Jürgen Kocka: Hist-
ory of work in the West: App-
roaches, findings and open quest-
ions. Jon Sigurdsson Memorial
Lecture 2002.
Kl. 17–17.30
Oddi: Útgáfuteiti í tilefni af út-
komu Sagnfræðingatals.
Kl. 20–22
Þjóðmenningarhús: Móttaka: Þór-
unn Elín Pétursdóttir og Snorri
Örn Snorrason syngja og leika.
Íslenska söguþingið