Morgunblaðið - 31.05.2002, Blaðsíða 54

UMRÆÐAN
54 FÖSTUDAGUR 31. MAÍ 2002 MORGUNBLAÐIÐ
SMÁRALIND SÍMI 565-9730
LAUGAVEGI S ÍMI 562-9730
KRINGLUNNI S ÍMI 568-0800
AKUREYRI S ÍMI 462-7800
TAYLORS
STAKIR JAKKAR
MED 25%
AFSLÆTT I
STAKAR BUXUR
FRÁ 3990,-
SKYRTUR
FRÁ 1990,-
BINDI
FRÁ 1490,-
JAKKAFÖT
FRÁ12.990,-
SJÓMANNADAGURINN Á SUNNUDAG
FYRIR 20 árum
hófu konur í Reykjavík
og Akureyri glaðbeitt-
ar kosningabaráttu í
sveitarstjórnakosning-
um. Það var árið 1982.
Tilefnið var að vekja at-
hygli á bágri fé-
lagslegri og efnahags-
legri stöðu kvenna.
Þetta var hugsuð sem
tímabundin aðgerð og
hún lukkaðist. Tvær
konur frá Kvennafram-
boðinu í Reykjavík
tóku sæti í borgar-
stjórn og konur urðu
leiðandi afl í bæjar-
stjórn Akureyrar. Rödd kvenna á
þeirra eigin forsendum heyrðist í
valdastofnunum karlveldisins og
þótti það nokkrum tíðindum sæta.
Við konur, sem að þessu ævintýri
stóðum, vorum fullar bjartsýni og
vonar um að okkur hefði tekist að
brjóta blað í réttindabaráttu ís-
lenskra kvenna. Kvenlæg gildi og
samfélagsleg þróun, sem tækju mið
af reynslu og sjónarhorni kvenna
yrðu viðurkennd í verki í pólitíkinni.
Nýafstaðin kosningabarátta ber
þess merki að slíkar hugmyndir voru
draumsýn ein. Það heyrði til hreinna
undantekninga að minnst væri á
stöðu kvenna í öllum þeim skrifum,
viðtölum, „kastljósum“ og auglýsing-
um, sem flæddu yfir okkur kjósend-
ur í fjölmiðlunum. Einhver myndi
kannski segja að það væri einmitt
merki um að kvenfrelsisbarátta ní-
unda áratugarins hafi skilað árangri,
nú væri markinu náð, enginn munur
væri lengur á stöðu kvenna og karla
á Íslandi. Öll vitum við þó að svo er
ekki og þarf aðeins að leiða hugann
að kynbundnu launamisrétti. Annað
dæmi um veika stöðu kvenna er vax-
andi klámvæðing og kynferðisof-
beldi sem hvort tveggja beinist að
konum.
Ofanritaðar hugleiðingar voru þó
ekki tilefni þess að ég skrifa þetta
greinarkorn. Kornið sem fyllti mæl-
inn var sú orðræða sem fylgdi í kjöl-
far kosninganna, þegar rætt var við
tvo foringja í sigurvímu, þ.e. for-
mann Samfylkingarinnar og borgar-
stjóra Reykjavíkur. Hugtakanotkun
þeirra þar sem formaðurinn líkti
borgarstjóra við fallbyssu (Stóru
Bertu), sem gripið væri til þegar
tryggja þyrfti sigur, og þakkir borg-
arstjóra til „fótgönguliðanna“ voru í
svo hrópandi ósamræmi við viðhorf-
in og gildismatið sem lagt var til
grundvallar kvenna- og
jafnréttisbaráttu ní-
unda áratugarins. Þeir
sem tóku sér þessi hug-
tök í munn voru að telja
okkur trú um að þau
séu forgöngumenn í
baráttu fyrir kvenfrelsi
og jafnrétti. Hugtök
eins og Stóra Berta og
fótgönguliðar vísar að
sjálfsögðu til herfor-
ingja, hernaðar og
stríðs. Hugtakanotkun
af þessu tagi endur-
speglar að mínu mati
ekki aðeins valdhroka
þeirra sem taka þau sér
í munn, þau sýna viðhorf sem jaðra
við mannfyrirlitningu. Þegar haft er
í huga:
 Hve kvenfrelsisbarátta á enn á
brattann að sækja,
 að það var formaður stjórnmála-
flokks sem segist byggja á jöfn-
uði en líkti mikilsvirtri sam-
flokkskonu sinni við Stóru Bertu,
fallbyssuna, sem hann grípur til
þegar í harðbakkann slær til að
berja á óvinunum og
 að það var sú hin sama kona sem
notaði hugtakið fótgönguliðar um
þá sem unnu dyggilega að því að
tryggja málstað, sem þeir trúa á,
sigur,
þá verður spurningin um hvert
stefnir afar knýjandi.
Lítur þessi flokksforingi á sig sem
„yfirgeneral“, sem hefur yfir að ráða
herafla í formi flokkssystur, sem
stendur sig vel í karlmiðuðu pólitík-
inni og hann notar til að tryggja eigið
vald? Lítur borgarstjóri á sig sem
herforingja sem teflir fram fót-
gönguliði sínu til orustu? Samþykkj-
um við svona viðhorf hjá pólitískum
forystumönnum? Er ekki kominn
tími til að endurvekja kvenfrelsisum-
ræðuna og læra af reynslunni?
,,Stóra Berta“
og ,,fótgöngu-
liðarnir“
Guðrún Jónsdóttir
Kosningar
Er ekki kominn tími til
að endurvekja kven-
frelsisumræðuna, spyr
Guðrún Jónsdóttir, og
læra af reynslunni?
Höfundur er fyrrverandi borg-
arfulltr. Kvennaframboðsins.
HÚSNÆÐISVANDINN í
Reykjavík kom nokkuð til tals í kosn-
ingabaráttunni og höfðu stjórnarand-
staðan og Morgunblaðið þar frum-
kvæði. Meirihlutamenn vísuðu
einkum á ríkið og vissulega hefur það
skyldur við stefnumótun, en forræðið
er þó hjá sveitarfélögunum og þau
geta ekki vikið sér undan því. Morg-
unblaðið birti 24. 5. sl leiðara undir
fyrirsögninni Á götunni og segir þar
að 635 manns séu án húsnæðis í
Reykjavík og bætir við: „Það hlýtur
að vera eðlileg og sanngjörn krafa til
borgaryfirvalda í Reykjavík og bæj-
arstjórna í nálægum sveitarfélögum
að þessi vandi verði úr sögunni á
skömmum tíma. Það verður að vera
forgangsverkefni.“ Undir þetta ættu
allir að taka í samstöðu og án flokka-
drátta eins og Morgunblaðið bendir á.
Í blaði norsku leigjendasamtak-
anna Hus&hjem 1. hefti 2002 birtist
grein um íslenska leigumarkaðinn og
lýsir honum býsna kunnuglega. Um
höfund veit ég ekki en
hér á eftir fer greinin í
þýðingu undirritaðs:
„Íslenska leiguum-
hverfið er líklega eitt
það frumstæðasta á
Vesturlöndum. Hús-
næðispólitíkin gerir ein-
göngu ráð fyrir lánum
til einstaklinga til að
kaupa eigin íbúð og
þessi ríkislán eru auk
þess niðurgreidd. Þeim
sem getur ekki eða vill
ekki kaupa íbúð er vísað
á lítinn óskráðan leigu-
markað þar sem gilda
frumstæð lög. Það eru
alvarlegir gallar á ís-
lenskum leigumarkaði og leigan er
há. Margar íbúðanna voru ekki
byggðar sem íbúðir. Skrifstofuhús,
bílskúrar og kjallarapláss eru leigð
háu verði. margir leigjendur líða
mjög önn fyrir ástandið og það birtist
í heilsuleysi og öðrum
alvarlegum vanda sem
á rætur að rekja til hús-
næðisástandsins. Að
sögn íslensku Leigj-
endasamtakanna er
ekki fátítt að fólk sofi í
bílum og sumir á göt-
unni. Ísland hefur einna
hæsta sjálfsmorðstíðni
á Norðurlöndum og
telja Leigjendasamtök-
in að erfiðleikar í hús-
næðismálum eigi þar
stóran þátt.
Gölluð húsaleigulög
Íslensku Leigjenda-
samtökin voru stofnuð
10. ágúst 1978 í Reykjavík af litlum
hópi leigjenda sem töldu sig greiða
okurleigu. Með þessu vildu þeir hefja
baráttu fyrir meiri réttindum. Engin
húsaleigulög voru þá í gildi á Íslandi
og ekki önnur lög sem leigjendur gátu
beitt fyrir sig. Leigusalar gátu því
gert hvað sem þeim sýndist og
óhlýðni leigjanda gat kostað hann
uppsögn án annarrar ástæðu, geð-
þóttahækkun leigu eða útburð með
handafli o.s.frv. Samtökin opnuðu
litla skrifstofu við miðbæ Reykjavík-
ur, sem brátt fylltist af fólki í leit að
hjálp. Allt hjálparstarfið er unnið án
launa. Samtökin hafa lengi fengið op-
inberan styrk til að greiða leigu, síma
og þess háttar, en nú hefur styrkur-
inn verið afnuminn, þrátt fyrir að um
4 þúsund erindi hafi borist árlega.
Samtökin veita einnig ókeypis lög-
fræðiaðstoð lögmanns sem einnig
vinnur kauplaust.
Ósk um alþjóðlega hjálp
Fyrsta krafa Leigjendasamtak-
anna var um setningu húsaleigulaga
sem komu ári eftir stofnun þeirra. Ár-
ið 1983 stofnuðu samtökin Húsnæðis-
samvinnufélagið Búseta, að fyrir-
mynd hins sænska HSB. Búseti hefur
byggt nokkur hundruð íbúðir, en hef-
ur átt í erfiðleikum með fjármögnun
því ríkislánin hafa eingöngu miðast
við einstaklinga. Leigjendum á Ís-
landi finnst þeir njóta lítils skilnings
og áhuga á kröfum sínum og hafa því
beðið um alþjóðlega hjálp tilað ýta við
íslenskum valdhöfum. Í fyrra sneri
Alþjóðasamband leigjenda (IUT) sér
til íslenskra valdamanna vegna HIV
smitaðs manns sem búið hafði á göt-
unni í 6 ár. IUT taldi þetta brot gegn
mörgum alþjóðlegum lögum og
reglum sem Ísland hafði skuldbundið
sig tilað framfylgja.“
Svo mörg eru þau orð og öll sönn.
Ég skal bæta því við að væri um dýr
að ræða myndi meðferð fólksins vera
lögbrot.
Frumstæður leigu-
markaður á Íslandi
Jón
Kjartansson
Höfundur er formaður
Leigjendasamtakanna og kennir
sig við Pálmolt.
Húsnæði
Leigjendum finnst
þeir njóta lítils skilnings,
segir Jón Kjartansson,
og áhuga á kröfum
sínum og hafa því beðið
um alþjóðlega hjálp
til að ýta við íslenskum
valdhöfum.
LÍKLEGT er að
þorskeldi muni verð-
fella villtan íslenskan
þorsk þegar til lengd-
ar lætur. Þannig hefur
það verið með flestar
aðrar tegundir fisks.
Ef Íslendingar ætla
að hasla sér völl á sviði
fiskeldis er mikilvægt
að standa vel að mál-
um, undirbúa rann-
sóknir, þolprófa um-
hverfið, þjálfa eftir-
litsmenn, fara varlega
og síst af öllu rasa um
ráð fram. Nákvæm-
lega þetta hefur skort á við fram-
kvæmdir og útgáfu leyfa til laxeld-
is. Hið opinbera hefur hunsað
varúðarráðstafanir, komið í veg
fyrir vandaðan undirbúning, um-
hverfisstaðla, fagmennsku og sam-
ráð við hagsmunaaðila.
Veiðimálastjóri,
ólíkt Fiskistofustjóra,
hefur nánast einhliða
rétt til að veita leyfi til
laxeldis með framandi
eldisstofnun ef ráð-
herrar óska eftir að
leyfi verði veitt.
Nýlega var haldin á
Reyðarfirði ráðstefn-
an „Þorskeldi á Ís-
landi, stefnumörkun
og upplýsingabanki“.
Meðal framsögu-
manna var Þórður Ás-
geirsson, forstjóri
Fiskistofu. Hann benti
réttilega á nauðsyn þess að standa
faglega að undirbúningi, en hér á
landi „skorti reglur, fjármuni,
mannskap og sérfræðiþekkingu til
að sinna málefninu“.
Í erindi sínu á Reyðarfirði benti
Þórður einnig á að viðamiklar regl-
ur giltu í löndum Evrópusam-
bandsins um eldisafurðir. Ekki
verður séð að keppinautar, m.a.
Skotar og Írar, samþykki að hleypa
íslenskum eldislaxi inn á markaðs-
svæði Evrópulanda á meðan fram-
leiðendur þurfa ekki að taka mið af
stöðlum, prófunum og viðurkennd-
um reglum.
Loksins fagleg vinnubrögð?
Orri Vigfússon
Fiskeldi
Ef Íslendingar ætla að
hasla sér völl á sviði
fiskeldis, segir Orri
Vígfússon, er mikilvægt
að standa vel að málum.
Höfundur er formaður NASF,
verndarsjóðs villtra laxastofna.