Morgunblaðið - 04.07.2002, Síða 37

MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 4. JÚLÍ 2002 37
stóru sjúkrahúsanna að koma þar
að. Lögin um almannavarnir eru frá
árinu 1962 að stofninum til og munu
tillögurnar vera fyrsta skrefið í
heildarendurskoðun á almanna-
varnakerfinu.
Skýrt verði hver
stjórnar aðgerðum
Ekki mun mikill kostnaður vera
fylgjandi starfsemi almannavarna-
ráðs. Greitt er fyrir setu í ráðinu og
mun kostnaður vegna ráðsins nema
um einni milljón árlega, samkvæmt
heimildum Morgunblaðsins. Rökin
fyrir því að ráðið verði fellt niður
munu einkum vera að stytta boð-
leiðir og skýra og einfalda stjórnun
aðgerða. Einn aðili, ríkislögreglu-
stjóri, beri ábyrgð á almannavörn-
um, hann hafi einnig boðvald yfir
lögreglustjórum sem fara með
stjórnun almannavarna í héraði.
Stjórnstöð ríkislögreglustjóra í
Skógarhlíð, þar sem fjarskiptamið-
stöð lögreglunnar og Neyðarlínan
eru nú til húsa, verði samhæfing-
arstjórnstöð og þar verði þær
ákvarðanir sem vettvangsstjórn fer
eftir teknar.
Á liðnum mánuðum og árum hef-
ur ýmislegt komið upp á við skipu-
lagningu leitar og björgunar á Ís-
landi sem menn telja sýna að það
þurfi að skýra og stytta boðleiðir.
Það hafi leitt til að ráðuneytis-
stjóranefndin var skipuð. Verkefni
nefndarinnar eru að fara yfir fyr-
irkomulag leitar og björgunar og
hugmyndir um nýja sameiginlega
stjórnstöð í Skógarhlíð. Sú nefnd
hefur ekki lokið störfum en vonir
standa til að miðstöðin taki til starfa
strax á næsta ári.
Opnað verði fyrir sameiningu
almannavarnanefnda
Í þessu sambandi mun einnig
vera í skoðun hvernig megi opna
betur fyrir sameiningu almanna-
varnanefnda. Almannavarnanefnd-
ir starfa í hverju lögsagnarumdæmi
og víðsvegar um landið hafa al-
mannavarnanefndir nokkurra
sveitarfélaga, sem hafa sama sýslu-
mann, verið sameinaðar í eina. Ár-
angur af því mun hafa verið góður.
Á höfuðborgarsvæðinu, þar sem
þrír lögreglustjórar eru starfandi,
hefur ekki tekist að sameina al-
mannavarnanefndir. Lögreglu-
stjóri fer með stjórn almannavarna,
hver í sínu umdæmi. Verði ein al-
mannavarnanefnd stofnuð fyrir
höfuðborgarsvæðið allt þarf að
skoða hver fari með stjórn og
ábyrgð á verkefnum þeirrar nefnd-
ar. Ekki mun þó vera upp á ten-
ingnum að almannavarnanefndir
heyri beint undir ríkislögreglu-
stjóra.
Hugmyndum á borð við þessar
mun oft hafa verið varpað fram áð-
ur, m.a. í tengslum við stofnun emb-
ættis ríkislögreglustjóra og breyt-
ingar á lögreglulögum sem tóku
gildi 1997. Tillögurnar tengjast
einnig gerð fjárlaga fyrir næsta ár
og þeim sparnaðarkröfum sem sett
eru á öll ráðuneyti. Ríkisstjórnin
mun væntanlega fjalla um tillögurn-
ar fyrir afgreiðslu fjárlaga í haust.
Þessar ákveðnu hugmyndir hafa
verið í skoðun í ráðuneytinu frá því í
maí sl. Þær hafa verið kynntar fyrir
framkvæmdastjóra Almannavarna
ríkisins, formanni almannavarna-
ráðs, ríkislögreglustjóra og starfs-
mönnum Almannavarna.
ngi lægri
rða ráðnir
ra.
gt niður
í för með
erður lagt
g hlutverk
glustjóra.
gum stýrir
varna og
darskipu-
landinu“.
æmdum á
ndir ríkis-
fjarskipti
g upplýs-
ælingar á
viðvörun-
almenn-
manna og
msjón með
annavarna
ndsins og
sins, söfn-
ra, skipu-
flutningi
irstjórn á
stoð ríkis-
almanna-
áðið fylgj-
hugunum
eldgosum,
njóflóðum,
vá. Einnig
st með og
m miða að
kams- eða
túruham-
Morgun-
að starf-
æri einnig
a. Í al-
ti, lögum
andhelgis-
ríkislög-
málastjóri
ir aðilar
þegar al-
mur upp.
rir því að
essu tagi
starf allra
eglustjóri
nn og lög-
umdæmi
ngi. Ráðið
óni einnig
menn og
ðum er að
uðsynlegt
ngarstarf-
áð hefur
slökkvilið,
a, Rauða
órnendur
ng yfirstjórnar
tjóra
öryggi,
ðir og
muni
ðið/Sverrir
rhús.
nina@mbl.is
FYRIR réttu ári rituðu undirrit-
aðir grein í Morgunblaðið, þar
sem fjallað var um hvort það væri
áhættunnar virði að taka erlend
lán samanborið við fjármögnun í
íslenskum krónum. Í athuguninni
var gert ráð fyrir að tekið væri 10
ára langtímalán. Lánið er greitt í
lok lánstímans en vextir greiddir
árlega. Og nýtt lán tekið til 10
ára. Innlenda lánið er verðtryggt
og erlenda lánið í sömu hlutföllum
og gengisvog Seðlabankans. Er-
lenda lánið ber þriggja mánaða
peningamarkaðsvexti. Mikils titr-
ings gætti í íslensku
atvinnulífi vegna
gengisfalls krónunn-
ar og þurftu forráða-
menn fyrirtækja að
gera grein fyrir því
hvort réttlætanlegt
væri að taka erlend
lán til að fjármagna
rekstur og fjárfest-
ingar. Athugun okkar
leiddi í ljós að eðlilegt
væri að halda áfram
að miða langtímafjár-
mögnun íslenskra
fyrirtækja við erlend-
ar myntir. Reynsla
síðasta áratugar
bendir ekki til þess
að gengi krónunnar
falli um vaxtamun
milli Íslands og
helstu viðskiptalanda
á hverju ári, þótt ekki
megi útiloka miklar
gengissveiflur yfir
styttra tímabil. Það
var jafnframt okkar
niðurstaða að ákvarð-
anir íslenskra fyrir-
tækja um erlendar
lántökur vegna fjár-
festinga hafi verið
rétt stefna síðasta
áratug. Umrædd at-
hugun leiddi einnig í
ljós að fjármagns-
kostnaður var 1-3%
lægri á ári með er-
lendri fjármögnun samanborið við
innlenda. Á móti þessu hagræði
er tekin gjaldeyrisáhætta, sem er
talsvert meiri en verð-
bólguáhætta krónunnar. Þau fyr-
irtæki sem ekki vilja taka gjald-
eyrisáhættu í langtímafjár-
mögnun þurfa að taka verðbólgu-
áhættu, þar sem gera má ráð
fyrir að gengislækkun krónunnar
valdi aukinni verðbólgu og hærri
fjármagnskostnaði. Íslensk fyrir-
tæki eiga því ekkert öruggt skjól
þegar velja skal lántökumynt.
Mikilvægasta niðurstaðan var þó
sú að verðbólga yrði áfram mikil
að gefnu óbreyttu gengi, og því
yrðu langtímavextir áfram háir
hér á landi. Þetta reyndist rétt
mat. Þannig var gert ráð fyrir að
verðbólga ykist að öðru óbreyttu
og hagræði af erlendri lántöku
ykist á nýjan leik. Það er því fróð-
legt að horfa til baka og athuga
hvernig gengi krónunnar, verð-
bólga og vaxtamunur hefur
þróast síðustu 12 mánuði. Er það
enn áhættunar virði að taka er-
lend lán?
Gengi krónunnar
og vaxtamunur
Gengi krónunnar náði sögulegu
lágmarki í nóvember 2001, en síð-
an hefur gengið styrkst mikið.
Fyrirtæki hafa endurheimt geng-
istap eftir gjörningaveður síðasta
árs. Meginskýringin á styrkingu
krónunnar er hjöðnun verðbólgu
og mikill viðsnúningur í utan-
til einföldunar. Samkvæmt mynd-
inni hefur uppsafnað hagræði
aukist á þessu ári. Og miðað við
gefnar forsendur mun hagræðið
aukast fram til ársins 2005.
Út úr myndinni má jafnframt
lesa afar mikilvæga staðreynd,
sem er staðfest í okkar athugun.
Helstu áhrifavaldar krónunnar –
vextir, verðbólga og hagvöxtur –
mynda ákveðið mynstur fyrir
gengið þegar horft er yfir lengra
tímabil. Erlendur fjármagns-
kostnaður ríkur upp á árunum
1992-1994 og á sama tíma eru
innlendir vextir háir. Eftir að
böndum er komið á verðbólgu og
hagkerfið leyst úr fjötrum hafta,
kemur langt stöðugleikatímabil í
gengi krónunnar. Á þessum tíma
er verðbólga lág, vextir skaplegir
og hagvöxtur með því sem best
þekkist. Erlendi vaxtakostnaður-
inn tekur aftur mikinn kipp á ár-
unum 2000-2001, þegar viðskipta-
halli er orðinn óbærilegur, og
gengi krónunnar verður að aðlag-
ast breyttum efnahagsaðstæðum.
Innlendir vextir voru jafnframt
háir vegna aukinnar verðbólgu og
samdráttur varð í hagvexti. Það
er okkar mat að framundan sé
stöðugleikatímabil í gengi krón-
unnar, sem varað getur í 2-5 ár.
Lækkun verðbólgu, hóflegur
vaxtamunur og líklegur hagvöxt-
ur munu sjá til þess að gengi
krónunnar helst stöðugt eða
styrkist næstu ár. Gangi þetta
eftir eru íslensk fyrirtæki komin
fyrir vind og á lygnum sjó með
erlendar lántökur.
að réttlætanlegt sé að taka erlend
lán, á meðan vaxtamunurinn er til
lengdar meiri en gengismunurinn
(lækkun krónunnar). Þegar tekið
er tillit til þess, sem gerst hefur
síðustu 12 mánuði, kemur í ljós að
meðalvextir að teknu tilliti til
verðbólgu, af 10 ára láni í íslensk-
um krónum, hafa verið tæp 12%
(sjá mynd). Eins og fram hefur
komið hafa erlendir skammtíma-
vextir verið miklu lægri en ís-
lenskir langtímavextir. Gengis-
breytingar hafa þó oft gengið á
vaxtamuninn. Meðalvaxtakostn-
aður, að teknu tilliti til gengis-
breytinga, af 10 ára erlendu láni
hefur numið rúmum 8%. Sam-
kvæmt þessu hefur aftur dregið í
sundur með erlendri og innlendri
fjármögnun, frá athugun fyrra
árs, sem er í samræmi við okkar
spá á þeim tíma.
Þrátt fyrir þær hremmingar,
sem íslensk fyrirtæki máttu þola
árin 2000-2001, er meðalvaxta-
munurinn ávallt erlendum lánum
í hag sem nemur 1-3% og þar
yfir. Miðað við ofangreindar for-
sendur náði vaxtamunurinn og
gengishækkun krónunnar að
stórum hluta að rétta af geng-
istapið, sem íslensk fyrirtæki
urðu fyrir á umræddu tímabili.
Gengishækkun krónunnar og
vaxtamunur hefur því unnið upp
gengisáfall, sem á sér ekki hlið-
stæðu síðustu 12 ár – og það á að-
eins tveimur árum. Til þess að
geta nýtt sér hagræðið, þarf fjár-
hagur fyrirtækja að vera traust-
ur, svo mæta megi neikvæðum
áhrifum af hugsanlegri gengis-
lækkun krónunnar.
Niðurstöður
Þegar tillit hefur verið tekið til
vaxta, verðbólgu og gengismunar,
er niðurstaðan sú, að síðustu ár
hefur erlend fjármögnun haft
nokkra yfirburði yfir þá innlendu.
Vaxtamunur, eins og hann er skil-
greindur hér, er munurinn á
heildarvaxtakostnaði í innlendri
mynt og erlendri mynt. Á mynd-
inni er sýnd líkleg þróun fram til
ársins 2005. Tölur fyrir árið 2002
gera ráð fyrir að gengisvísitala
krónu verði óbreytt frá því sem
nú er. Fyrir árin 2003 til 2005 er
einnig gert ráð fyrir óbreyttu
gengi og að innlendir langtíma-
vextir verði að meðaltali 8,5% til
ársloka 2005. Í þessari athugun
er gert ráð fyrir að erlendir vext-
ir (gengisvog) hækki að jafnaði
um 0,5% á ári, en erlendir
skammtímavextir hafa ekki verið
lægri í 40 ár. Ekki er verið að spá
óbreyttu gengi krónunnar næstu
ár, þessar forsendur eru gerðar
ríkisviðskiptum. Jafnframt skiptir
miklu að fyrirtæki héldu ró sinni
og hófu erlendar lántökur að
nýju, þegar öldur tók að lægja á
gjaldeyrismarkaði. Það hefði ver-
ið, að okkar mati, mikið óráð að
greiða upp erlend lán þegar verð
erlendra gjaldmiðla var í hámarki
og innlendur vaxtakostnaður
mjög hár.
Gengislækkun krónunnar leiðir
til aukinnar verðbólgu með
ákveðinni töf. Aukin verðbólga
veldur því síðan að nafnvextir eru
hærri hér á landi en ella. Misjöfn
vaxtaþróun á Íslandi
og í útlöndum leiddi
til þess að munur á
innlendum og er-
lendum skammtíma-
vöxtum hefur ekki
verið meiri um langt
árabil. Fyrirsjáan-
legt er að vaxtamun-
urinn muni minnka,
þar sem Seðlabank-
inn boðar frekari
lækkun stýrivaxta
og vextir stefna upp
á við í viðskiptalönd-
unum. Í athugun
okkar frá fyrra ári
var því spáð að vext-
ir myndu lækka hér
á landi og að gengi
krónunnar myndi
ekki falla ítrekað um
vaxtamuninn. Þetta
gekk eftir, þó svo að
tregðu hafi gætt í
lækkun langtíma-
vaxta, sem er okkar
viðmiðun fyrir inn-
lendan fjármagns-
kostnað.
Verðbólga og
innlendir vextir
Verðbólga hefur
lækkað mikið síð-
asta árið en er samt
nokkru hærri en í
helstu samkeppnis-
löndum. Meginskýr-
ingin á hjöðnun verðbólgu er
minni þensla í hagkerfinu og
styrking krónunnar. Einnig stuðl-
aði samkomulag aðila vinnumark-
aðarins um rauð strik að lækkun
verðbólgu. Síðast en ekki síst
virðast markaðsaðilar og fyrir-
tæki hafa trú á því nú að mark-
mið Seðlabankans um 2,5% verð-
bólgu náist fyrir árslok 2003.
Þessi tiltrú hefur slegið á verð-
bólguvæntingar og dregið úr
hraða verðbólgunnar. Þrátt fyrir
jákvæða verðbólguþróun, hafa
langtímavextir ekki lækkað í sam-
ræmi við snarpa lækkun skamm-
tímavaxta. Í ljósi þess að hag-
vöxtur hefur farið minnkandi og
viðskiptahalli snarsnúist til betri
vegar, ætti að skapast svigrúm til
lækkunar langtímavaxta. Takist
Seðlabankanum ekki að ná verð-
bólgumarkmiði sínu, má gera ráð
fyrir að langtímavextir haldist
áfram háir hér á landi, samanbor-
ið við vexti í útlöndum.
Erlend lántaka
– Áhættunnar virði?
Þessari spurningu svöruðum
við játandi fyrir ári. En hvernig
hefur erlendum lánum íslenskra
fyrirtækja reitt af síðasta árið?
Fjármagnskostnaður fyrirtækja
ræðst í fyrsta lagi af beinum vöxt-
um í erlendri mynt og krónum. Í
öðru lagi hefur gengismunur og
verðbólga áhrif til hækkunar eða
lækkunar á fjármagnskostnaði.
Það hefur verið okkar röksemd,
Erlendar lántökur
– íslensk fyrirtæki
á lygnum sjó?
Eftir að böndum er
komið á verðbólgu og
hagkerfið leyst úr
fjötrum hafta, segja
Arnar Jónsson og
Ísak S. Hauksson,
kemur langt
stöðugleikatímabil
í gengi krónunnar.
Ísak S.
Hauksson
Arnar
Jónsson
 
   
' $%%
 7  5+ 3 
$%%/
6  

 
&)   &+

 5!.'+
5!.'+
-- &)! (),!&! 5 ,!.'9+









=>>= =>>? =>>" =>>@ =>>A =>># =>>B =>>C =>>> ?%%% ?%%= ?%%? ?%%" ?%%@ ?%%A
-.!',!?%%A
Arnar Jónsson er MSc. í fjármálum.
Ísak S. Hauksson er PhD. í eðlis-
fræði. Þeir starfa við afleiðuviðskipti
og skuldastýringu hjá Landsbanka
Íslands hf.
Heimildir: OECD, Seðlabanki Íslands,
Þjóðhagsstofnun, Hagstofa Íslands. Skoð-
anir eru alfarið höfunda.
Gjaldeyrismál