Morgunblaðið - 04.07.2002, Side 41

UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 4. JÚLÍ 2002 41
STARFSEMI ís-
lenskra fyrirtækja
þokast æ meir í átt að
alþjóðlegu starfsum-
hverfi og margur kann
að velta fyrir sér
hvernig alþjóðavæðing
fyrirtækja hefur farið
fram og hvernig ís-
lensk fyrirtæki hafa
spjarað sig. Fyrir-
tækjakaup hafa verið
skjótvirkasta leið ís-
lenskra fyrirtækja inn
á erlenda markaði.
Þessi leið er áhættu-
söm og erfið og nægir
flestum að hugsa til
þeirra erfiðleika sem
íslensk fyrirtæki hafa þurft að
glíma við þegar þau sameinast öðru
íslensku fyrirtæki. Þegar samruni
eru alþjóðlegur er enn meira í húfi
og skaðinn getur orðið enn meiri ef
illa tekst til.
Markaðsaðgangur
eða hagræðing
Í mastersritgerð, sem ég skrifaði
í samvinnu við kínverskan meðhöf-
und, fjölluðum við um yfirtökur ís-
lenskra fyrirtækja í Svíþjóð út frá
kenningum um menningarlega að-
lögun. Menningaárekstrar eru oft
nefndir til sem ein af orsökum þess
að það slitnar upp úr samstarfi fyr-
irtækja. Við komumst að því að þær
yfirlýsingar sem gjarnan er slegið
fram, um að 50%–80% allra sam-
runa séu dæmdir til að mistakast,
eiga ekki endilega við um þá tegund
fyrirtækjasamruna sem íslensku
fyrirtækin hafa valið sér. Íslensku
fyrirtækjakaupendurnir hafa kosið
að kaupa upp net samstarfsfyrir-
tækja og hafa þannig aðlagast
starfsvenjum og menningu dóttur-
fyrirtækjanna án þess að til sér-
stakra árekstra hafi komið. Keyptu
fyrirtækjunum er gefið mikið sjálf-
stæði og lítið hefur verið um það að
íslenskir starfsmenn eða stjórnend-
ur starfi í fyrirtækjunum. Þessi
stefna hefur reynst íslensku fyr-
irtækjunum vel þar sem þau hafa
öll verið að sækjast eftir markaðs-
aðgangi. Starfsmenn keypta fyrir-
tækisins þekkja viðskiptavini og
starfsvenjur heimalandsins og það
borgar sig ekki fyrir Íslendinga að
blanda sér of mikið í daglega starf-
semi. Breytingar hafa þá frekar
miðast að því að láta sænsku fyr-
irtækin, þ.e. ef fleiri en eitt fyr-
irtæki hafa verið keypt, sameinast á
heimamarkaðinum. Samþættingin
milli íslenskra og sænskra fyrir-
tækja hefur þar af leiðandi mest
lotið að því að fyrirtækin séu sett
undir sömu fjármálastjórn og
stefnumörkun.
Þegar fram líða stundir ná ís-
lensk fyrirtæki vonandi þeirri stærð
og styrk sem sum fyrirtæki ná-
grannaþjóða okkar geta státað af.
Það verður kannski
ekki fyrr en þá, og
jafnvel ekki fyrr en fer
að halla undan fæti á
iðnsviðunum (t.d. eins
og í bílaiðnaðinum og í
stáliðnaðinum), að við
förum að sjá Íslend-
inga taka frumkvæði í
alþjóðlegum fyrir-
tækjasamrunum sem
hefðu stórfelld hag-
ræðingaráform að leið-
arljósi. Hagræðingar-
samrunar af þessu tagi
myndu kalla á að fyr-
irtæki skæru upp allan
reksturinn, legðu niður
deildir, færðu fólk til
milli landa o.s.frv. Ef rekstrarhag-
ræðing er meginmarkmiðið með
uppkaupunum, en ekki markaðsað-
gangur eins og fyrirtækjakaup Ís-
lendinga í Svíþjóð eru dæmi um,
krefst það gríðarlegrar samþætt-
ingar á starfsvenjum og menningu
fyrirtækjanna sem eiga í hlut.
Hættan á menningartengdum
árekstrum er því augljóslega miklu
meiri við þessa tegund af samruna.
Oft hefur samruna fyrirtækja
verið líkt við hjónaband þar sem
tvær manneskjur gerast einn og
sami lögaðili með sameiginlegan
fjárhag. Með þessa samlíkingu að
leiðarljósi töldum við líklegt að fyr-
irtækjum gengi betur að samþætta
fyrirtækin menningarlega ef þau
þekktu hvert annað og hefðu haft
einhver samskipti fyrir giftinguna.
Við mælum með að fyrirtæki, sem
hyggja á að alþjóðavæðast, skoði
það net fyrirtækja sem þau þegar
eru hluti af og efli vinsamleg sam-
bönd við fyrirtækin innan þess.
Þetta ráð er hins vegar erfiðara í
framkvæmd ef fyrirtæki hafa hug á
að kaupa upp keppinaut.
Þrjár röksemdir eru fyrir því að
fyrirtæki stuðli að og efli kynni við
dótturfélög fyrir sameiningu. Kaup-
andi fær í fyrsta lagi dýpri þekk-
ingu á starfsvenjum og gildismati
keypta fyrirtækisins með því að
eiga samskipti við það heldur en ef
einhverskonar greining eða könnun
væri gerð skömmu áður en kaupin
ættu sér stað. Slíkar kannanir gefa
aðeins yfirborðslega mynd af menn-
ingu fyrirtækisins svo sem eins og
hvernig starfsmenn eru klæddir
o.s.frv. Slík greining gæti allt eins
stuðlað að fordómum og/eða rang-
hugmyndum um fyrirtækjamenn-
ingu hins keypta. Í öðru lagi má
nefna að fyrirtæki hafa tækifæri til
að efla og styrkja það sem kalla má
heilbrigð samskipti. Heilbrigð sam-
skipti einkennast m.a. af því að ein-
staklingar eru ekki stöðugt að
velkjast í vafa um af hverju þessi
eða hinn sagði hlutina. Til einföld-
unar má taka dæmi af því, að þegar
ég segi vini mínum brandara spáir
hann sjaldnast í það af hverju ég
sagði brandarann eða hvort ég
meinti eitthvað illt með honum.
Þegar ég segi annarri manneskju,
sem ég þekki lítið, sama brandara
kann hún að móðgast heiftarlega og
fyllast tortryggni í minn garð. Heil-
brigð samskipti geta þá minnkað
átök, ótta og óánægju starfsmanna
þegar samruni á sér stað. Í þriðja
lagi hefur það verið greint að fyr-
irtækjum, sem hafa átt í samruna
milli ólíkra menningarheima, hefur í
flestum tilfellum vegnað betur held-
ur en þegar lítill munur er talinn á
fyrirtækja- eða þjóðmenningu.
Þetta fyrirbæri hefur verið skýrt
með hugtaki sem kalla mætti
„menningarlega meðvitund“. Fyrir-
tæki undirbúa sig betur í þessu til-
felli þar sem þau reikna með menn-
ingartengdum átökum. Það að efla
tengsl og samskipti milli fyrirtækja,
áður en mögulegur samruni á sér
stað, er að okkar mati ákjósanleg
aðferð til að auka menningarlega
meðvitund og hefur gefist vel í þeim
tilfellum sem við skoðuðum.
Lokaorð
Frá árinu 1990 til 1998 voru eng-
ar fjárfestingar gerðar í Svíþjóð þar
til Bakkavör tók stökkið árið 1999
og keypti upp fyrirtæki sem var
þrisvar sinnum stærra. Landsteinar
og Össur fóru inn á sænska mark-
aðinn árið 2000 og í janúar síðast-
liðnum gerði Kaupþing slíkt hið
sama. Ljóst er að í þessu tilfelli, þar
sem íslensk fyrirtæki fara inn á
sænskan markað, hefur safnast upp
reynsla og þekking sem myndi, þ.e.
ef hún væri gerð aðgengileg með
einhverjum hætti, nýtast fyrirtækj-
um með svipuð útþensluáform í
huga.
Íslensk fyrirtækja-
kaup í Svíþjóð
Róbert Örvar
Ferdinandsson
Fyrirtækjasamruni
Þegar fram líða stundir
ná íslensk fyrirtæki
vonandi þeirri stærð og
styrk, segir Róbert
Örvar Ferdinandsson,
sem sum fyrirtæki
nágrannaþjóða okkar
geta státað af.
Höfundur er M.Sc. í alþjóðlegri
stjórnun frá Háskólanum í Gauta-
borg.
alltaf á föstudögum
KRINGLUNNI OG SMÁRALIND
ÚTSALAN
hefst í dagRyðfríar
Blómagrindur
y fríar
Blómagrindur
með hengi
Tilboðsverð
kr. 2.995
áður kr. 3,595
Klapparstíg 44
Sími 562 3614
Meðgöngufatnaður
meðgöngubelti - brjóstahöld
Þumalína, Skólavörðustíg 41