Morgunblaðið - 06.09.2002, Blaðsíða 24

ERLENT
24 FÖSTUDAGUR 6. SEPTEMBER 2002 MORGUNBLAÐIÐ
EFTIR því sem bandarísk stjórn-
völd beita Rússa meiri þrýstingi
um að hætta við viðskiptasamn-
inga við Íran, Írak og Norður-
Kóreu virðast samskipti Rúss-
landsstjórnar við löndin sem
George W. Bush Bandaríkjaforseti
vill kalla „öxul hins illa“ verða nán-
ari.
Rússar áforma að gera 40 millj-
arða dollara viðskiptasamning við
Írak og selja fleiri kjarnaofna til
Írans, og eru auk þess að vinna að
því að tengja rússnesku Síb-
eríujárnbrautina við járnbrautir í
Norður-Kóreu.
Í hvert sinn sem Rússar gera
sér dælt við þessi ríki eru banda-
rískir ráðamenn ekki seinir að
benda á, að það geti reynzt dýrt að
tapa velvilja Bandaríkjamanna. Að
þeirra sögn gætu góð samskipti við
Bandaríkin skilað Rússlandi mun
meiru, einnig í fjárhagslegu tilliti,
en hvaðeina sem Íran, Írak eða
Norður-Kórea geta boðið upp á.
Margir sem til þekkja velta því
fyrir sér, hvort pólitískar ástæður
liggi á bak við samstarf Rússlands
við þessi þrjú ríki, sem gangi út á
að erta Bandaríkin og koma Rúss-
landi í þá stöðu að keppa um áhrif
í heiminum.
Enn ein ástæðan kann að vera
fremur fjárhagslegs eðlis en póli-
tísks. Vladimír Pútín Rússlands-
forseti er að byggja upp nýjar
áherzlur í utanríkisstefnunni, þar
sem „vöðvar eru óhikað hnyklaðir“
en sem eiga sér þó þegar allt kem-
ur til alls efnahagslegan tilgang.
Eiginhagsmunastefna að
bandarískri fyrirmynd
„Það er orðið ljóst í Rússlandi,
að Bandaríkin hugsa fyrst og
fremst um eigin efnahagslegu og
pólitísku hagsmuni. Og Rússland
tekur sér þetta einfaldlega til fyr-
irmyndar og er farið að framfylgja
samskonar stefnu,“ segir Alexand-
er A. Konovalov, yfirmaður póli-
tísku rannsókna- og ráðgjafar-
stofnunarinnar Institute for
Strategic Assessment í Moskvu.
„Rússland hefur lengi átt í nán-
um samskiptum við þessi þrjú ríki.
... Og það væri beinlínis heimsku-
legt ef rússnesk stjórnvöld ákvæðu
allt í einu að skera á öll viðskipta-
tengsl við þessi lönd, eingöngu í
friðþægingarskyni við Bandaríkja-
stjórn,“ segir Konovalov. „Rúss-
land hefur ekki efni á að gefa svo
dýrmæta gjöf.“
Rússneskir stjórnmálaskýrendur
benda á reynslu grannríkisins
Úkraínu, sem fyrir bandarískan
þrýsting hætti við 45 milljóna doll-
ara samning um sölu á túrbínum í
kjarnorkuver í Íran fyrir fjórum
árum. Rússar hlupu í skarðið og
kjarnorkuverið, sem er í Bushehr
á vesturströnd Írans, er nú nærri
fullbyggt. Rússar hafa gert drög
að samningi um að selja Írönum
sex kjarnakljúfa á næstu árum,
þvert á kröftugan þrýsting af hálfu
Bandaríkjamanna.
Reynsla Úkraínumanna
„Rússar muna það vel, hvernig
Úkraínumenn ákváðu að hætta við
þátttöku í Bushehr-verkefninu í
skiptum fyrir bandarísk loforð um
fjárfestingar í Úkraínu,“ segir
Anton Khlopkov, sérfræðingur við
stofnunina Center for Policy Stud-
ies í Moskvu. „Bandaríkjamenn
stóðu aldrei við loforðin og nú iðr-
ast Úkraínumenn þess illilega að
hafa látið þessi viðskipti sér úr
greipum ganga. Nú er Úkraína að
reyna að bæta aftur tengslin við
Íran,“ segir Khlopkov. „Það segir
sig sjálft að Rússland kærir sig
ekki um að lenda í þessari að-
stöðu.“
Rússland er stærsta viðskipta-
land Íraks. Næstmest viðskipti
eiga Írakar við Egypta og Frakka.
Einn talsmanna Hvíta hússins
reyndi að gera lítið úr þeirri hættu
sem þessi viðskiptatengsl Rússa
við lönd í „öxli hins illa“ sköpuðu
fyrir samskipti Rússa og Banda-
ríkjamanna. Sagði talsmaðurinn að
þótt bandarísk stjórnvöld hafi
skýrt komið til skila mótbárum
sínum við sölu á rússneskri kjarn-
orkutækni til Írans sjái þau ekki
að samningarnir við Írak geti skil-
að neinu sem máli skipti né heldur
að nokkuð rangt sé við járnbraut-
arlagningaráformin milli Rúss-
lands og Norður-Kóreu.
Reyndar eru rússneskir stjórn-
málaskýrendur einnig tortryggnir
í garð viðskiptasamninganna við
Írak. „Menn grunar sterklega að
Saddam Hussein hafi ekki í hyggju
að borga Rússum neitt. Allt þetta
tal um 40 milljarða dollara er inn-
antómt,“ segir Konovalov. „Þetta
er ekkert annað en íraskt áróð-
ursbragð.“ Írakar skulda Rússum
enn sjö milljarða dollara vegna
viðskipta á sovéttímanum, sem
svarar til um tólf milljarða dala að
núvirði eða um 1100 milljarða
króna.
Flestir rússneskir sérfræðingar
eru á einu máli um að samstarf
Rússlands við Íran, Írak og Norð-
ur-Kóreu erti en ógni ekki sam-
bandinu við Bandaríkin.
Tillitssemi við Bandaríkin
hefur skilað Pútín litlu
Síðastliðna tólf mánuði hefur
Pútín forseti gert Bandaríkjunum
þýðingarmiklar tilslakanir; leyft
bandarískum hermönnum að koma
sér upp bækistöðvum í fyrrverandi
Sovétlýðveldum í Mið-Asíu meðan
á herförinni gegn talibanastjórn-
inni í Afganistan stóð; látið af
harðri mótstöðu Rússa við ákvörð-
un Bandaríkjastjórnar um að
brjóta gagneldflaugasáttmálann
frá 1972 og þróa eigið eldflauga-
varnarkerfi; og loks linast í and-
stöðunni við stækkun Atlantshafs-
bandalagsins.
Þessi tillitssama stefna í garð
Bandaríkjanna – sem hefur valdið
mörgum áhrifamönnum í her,
leyniþjónustu og utanríkisþjónust-
unni gremju – virðist fram að
þessu hafa skilað Pútín litlu.
Bandaríkin hafa boðið fátt í stað-
inn, en Pútín vonast til að stjórn-
völd í Washington muni þegar á
þarf að halda styðja inngöngu
Rússlands í Heimsviðskiptastofn-
unina og önnur skref í þá átt að
binda Rússland betur inn í kerfi
heimsviðskipta.
En þótt Pútín hafi sýnt vilja til
tilslakana að því er varðar kjarn-
orkuvopnasamninga sem á árum
áður voru ósnertanlegir, þá hefur
hann ekki séð ástæðu til að beygja
sig fyrir bandarískum þrýstingi
varðandi viðskipti við lönd sem
Bandaríkjamenn vilja einangra.
Þrátt fyrir að reynsla Rússa af
viðskiptum við stjórn Saddams
Husseins í Írak sé slæm óttast
Rússar að verði honum steypt af
stóli muni bandarísk og brezk fyr-
irtæki hrifsa til sín viðskiptin með
íraska olíu og gas og ýta rúss-
neskum aðilum frá. Rússar líta
gjarnan svo á, að ástæðan að baki
því hve Bush Bandaríkjaforseti er
staðráðinn í að steypa Hussein sé
að ná ráðstöfunarvaldinu yfir olíu-
og gasiðnaðinum í Írak í hendur
bandarískra fyrirtækja. „Það er
óvíst hvort Rússum tekst að halda
stöðu sinni sem stærsti viðskipta-
aðili Íraks ef stjórnarskipti verða í
landinu,“ segir Khlopkov.
Rússar erta
Banda-
ríkjamenn
Togstreita vegna viðskipta-
tengsla Rússa við ríkin sem
mynda „öxul hins illa“
Moskvu. Los Angeles Times.
AP
Ígor Ívanov (t.v.), utanríkisráðherra Rússlands, fagnar gesti sínum og starfsbróður, Naji Sabri frá Írak (t.h.), í
byrjun mánaðarins. Írakar skulda Rússum milljarða dollara og vilja Rússar því reyna að tryggja hagsmuni sína.
’ Menn grunarsterklega að Sadd-
am Hussein hafi
ekki í hyggju að
borga Rússum
neitt. ‘