Morgunblaðið - 07.09.2002, Blaðsíða 35

MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 7. SEPTEMBER 2002 35
rs konar en
nst. Starf-
rá því á tím-
uggir notið
og Austur-
talsmenn
eptember,
ndur í hári
íkisstjórnir,
da þess.
stefnu sést
gar einnig
ð er, að
ld, varn-
ð hættuleg-
, að þeir
illits til
rafla, þau
nna gegn
ð.
illi áranna
ryðjuverk á
tríðinu lauk
á ári). Hin
ölgað og nú
berum að-
di hryðju-
ð grípa til
en við
kalda
sinna lög-
jósnum og
erið gert.
efla al-
íkjunum
nnra öryggi
sins.
við hryðju-
ur einnig
að þau
k, er nú sér-
staklega í sigti og býr Bandaríkjastjórn sig undir að
koma stjórn Saddams Husseins, einræðisherra Íraks,
frá völdum, svo fljótt sem færi gefst og með beitingu
hervalds, ef önnur úrræði duga ekki.
Þegar snúist var gegn al-Qaeda, var brugðist við árás.
Í árás gegn Írak yrði markmiðið að koma í veg fyrir
árás – slíkt forvarnarstríð yrði til marks um nýja varn-
arstefnu Bandaríkjanna. Bush vinnur nú að því að vinna
fylgi við slíka stefnu, sem byggist á því, að á hættutím-
um sé réttmætt fyrir Bandaríkin að nota herafla sinn
gegn hverju ríki, sem hefur burði og vilja til að afhenda
hryðjuverkamönnum gereyðingarvopn.
Í bréfi, sem George W. Bush ritaði Bandaríkjaþingi 4.
september, segir, að Bandaríkin og hinn siðmenntaði
heimur standi frammi fyrir örlagaríkri ákvörðun á
næstu mánuðum um, hvernig eigi að afvopna ólögmæta
ríkisstjórn, sem hafi á valdi sínu og sé að þróa öflug ger-
eyðingarvopn, þrátt fyrir loforð um hið gagnstæða und-
anfarna áratugi og fordæmingu annarra. Undir forystu
Bandaríkjanna skuli mótuð leið til að koma í veg fyrir,
að ríkisstjórn Saddams Husseins geti hótað öðrum með
þessum hættulegustu vopnum heims.
Forsetinn segir þinginu, að hann sé að undirbúa,
hvernig staðið skuli að því að ná þessu markmiði.
Ákvörðun um það verði ekki tekin án umhugsunar og
ýtrustu varkárni. Þess vegna hvetji hann til umræðna
um málið og segir fulltrúa stjórnar sinnar munu veita
þingmönnum upplýsingar, þegar þeir taki málið fyrir á
sínum vettvangi næstu daga.
„Það kemur ekki til álita að sitja auðum höndum
gagnvart slíkri heimsógn,“ segir forsetinn. „Þegar tíma-
bært er og eftir samráð við forystumenn, mun ég óska
eftir stuðningi þingsins við allar aðgerðir á vegum
Bandaríkjanna, sem eru nauðsynlegar til að bregðast
við þeirri ógn, sem stafar frá ríkisstjórn Saddams Huss-
eins. Þingið getur skipt miklu máli í viðleitninni til að
skapa þjóðarsátt um þessar aðgerðir.“
Forsetinn segist í bréfinu einnig ætla að ræða við leið-
toga annarra ríkja. Hittir hann Tony Blair, forsætisráð-
herra Breta, í dag. Þá muni hann hafa samband við
Jacques Chirac Frakklandsforseta, Vladimír Pútín
Rússlandsforseta og Jiang Zemin Kínaforseta. Síðan
muni hann taka mál Íraks upp á vettvangi SÞ. Allur
heimurinn verði að svara spurningunni um það, hvernig
unnt sé að leysa írösku þjóðina undan oki ríkisstjórnar
Íraks og skapa þeim betri framtíð, sem í landinu búa.
„Við megum ekki leyfa ólögmætri ríkisstjórn, sem
hvetur til hryðjuverka og beitir þeim í eigin landi og ut-
an þess, að hóta heiminum með því að þróa hin mestu
ógnarvopn. Næstu mánuðir verða mikilvægir og hinn
siðmenntaði heimur verður að sameinast til að takast á
við þann vanda, sem leiðir af ríkisstjórn Íraks,“ segir
George W. Bush í lok bréfs síns til Bandaríkjaþings.
x x x
Þegar forsetaboðskapurinn er lesinn, þarf ekki lengi
að velta vöngum yfir því, hvort Bandaríkjastjórn ætli
sér að koma Saddam Hussein frá völdum. Það hefur
verið ákveðið en ekki hvernig og hvenær.
Tony Blair sagði á fundi í kjördæmi sínu Sedgefield á
þriðjudaginn, að á næstu vikum mundi hann leggja fram
gögn, sem sönnuðu hótun Íraka með gereyðing-
arvopnum. Sama dag sagði Donald H. Rumsfeld í Wash-
ington, að næstu daga mundu Bandaríkjamenn veita
upplýsingar um vopnabúnað Íraka.
Þessi ummæli minna á orð þessara sömu manna í að-
draganda árásarinnar á Afganistan um þau gögn, sem
þá lágu fyrir um, að í landinu væri skjól fyrir hryðju-
verkamenn. Voru þessi gögn ýmist birt opinberlega eða
sýnd ráðamönnum þjóða heims í trúnaði, svo að þeir
gætu tekið ákvörðun um stuðning á haldgóðum grunni.
Nú er þetta kynningarferli hafið af hálfu ráðamanna
Bandaríkjanna og Bretlands til að virkja ríki heims til
stuðnings við aðgerðir til að koma Saddam Hussein frá
völdum. Jafnframt hefur verið lagt á ráðin, eins og gert
var varðandi Afganistan, hver eigi að taka við stjórninni
eftir Saddam. Bandaríska utanríkisráðuneytið hefur
ákveðið að verja 8 milljónum dollara til stuðnings Þjóð-
arráði Íraks, sem sameinar andstæðinga Saddams. Á
meðal annars að nota fjármunina til undirróðurs innan
Íraks.
Ári eftir 11. september 2001 er átökum gegn hryðju-
verkasamtökum og bandamönnum þeirra alls ekki lokið.
Enn getur enginn, sem er annt um heimsöryggi, andað
léttar. Enn verða gerðar kröfur til þess, að við ræðum
og gerum ráðstafanir til að tryggja eigið öryggi og ann-
arra.
ember
bjorn@centrum.is
og félagslegra og menningarlegra
á borð við ójöfnuð, það að taka syni
dætur og atvinnuþátttöku kvenna.
er kjörin félagsleg rannsóknarstofa
þar má finna fjölmarga trúarhópa,
landfræðilega aðskildir og halda
angri vörslu á hinum félagslegu
rkum.
r eru það ekki einungis trúarbrögð
ta Líbönum í hópa. Margir Líbanar
vera Fönikíumenn fremur en Araba
sig eiga meira sameiginlegt menn-
a með Frakklandi en Arabaheimin-
nnuðum kristna maróníta (en trúar-
irra eru áþekk trúarbrögðum kaþ-
únní-múslíma (sem er hin opinbera
trú flestra íslamskra ríkja) og shíta (sem er
hin opinbera trú Íran og hreyfingarinnar
Hezbollah í Líbanon). Niðurstaðan varð sú að
það var ekki hægt að staðhæfa að ójöfnuður
væri minni meðal múslima eða að réttindi
kvenna væru fremur virt meðal kristinna. Ef
íslömsk gildi væru jafnáhrifamikil og Hunt-
ington heldur fram hefðu átt að vera skörp
skil hvað varðar ójöfnuð og stöðu kvenna á
milli þessara hópa. Sú var ekki raunin.
Könnun okkar á trúarbrögðum og fé-
lagslegum ójöfnuði í Líbanon kannaði fé-
lagslegan hreyfanleika frekar en almennan
ójöfnuð. Ástæða þess er að samfélög þar sem
tækifæri og ójöfnuður ganga í erfðir eru
óréttlátari en samfélög þar sem uppruni
skiptir minna máli. Félagslegur hreyfanleiki
í Líbanon virðist vera einstaklega lítill og það
hverra manna menn eru skiptir meginmáli
þegar kemur að því að ákvarða félagslega
stöðu.
Það gæti verið skýringin á því hvers vegna
háskólastúdentar í Líbanon, af öllum trúar-
brögðum, setja nafn foreldra sinna og starfs-
heiti þeirra á æviágrip sín. Einnig gæti það
skýrt hvers vegna eitt fyrsta orðið í arabísku
sem útlendingar læra eftir að setjast að í Líb-
anon er wasta (klíkutengsl). Að auki virðist
félagslegur hreyfanleiki vera svipaður á með-
al maróníta og meðal shíta í miðstétt og yf-
irstétt. Í báðum hópunum er félagslegur
hreyfanleiki meiri en meðal súnní-múslíma.
Enn virðist því ekki ganga að færa sönnur á
hið yfirgnæfandi afl íslams við mótun sam-
félaga.
Staða kvenna virðist heldur ekki ráðast af
trúarbrögðum. Raunar var niðurstaða rann-
sóknarinnar sú að allar líbanskar fjölskyldur
taka syni fram yfir dætur. Fjölskyldur með
tvær dætur eru 9% líklegri til að eignast
þriðja barnið en fjölskyldur með tvo syni.
Tölfræðilega séð er það gífurlegur munur,
níu sinnum meiri en í Bandaríkjunum.
Rétt eins og upphafleg könnun okkar
sýndi ekki fram á sérstakan jöfnuð meðal
múslima gátum við ekki sýnt fram á að mun-
ur væri á afstöðunni til sona hjá kristnum og
múslímum. Jafnvel virtust kristnar fjölskyld-
ur vera enn hallari undir syni en þær músl-
ímsku.
Það sama á við um atvinnuþátttöku
kvenna, sem er fremur lítil í Líbanon en nær
jafnt til allra trúarhópa. Þó að það tryggi ekki
að engin tengsl séu á milli trúarbragða og
réttinda kvenna bendir könnunin til að ef slík
tengsl eru til staðar tengist þau ekki atvinnu-
þátttöku kvenna eða afstöðunni til sona.
Auðvitað er ómögulegt að afsanna að ólík
gildi sé að finna í ólíkum löndum. Þegar upp
er staðið er félagslegur hreyfanleiki lítill í
Líbanon, atvinnuþátttaka kvenna lítil og fjöl-
skyldur virðast mun frekar kjósa að eiga syni
heldur en dætur þótt sú sé ekki raunin í öðr-
um ríkjum. Rannsóknir okkar renna hins
vegar stoðum undir þá kenningu Fukuyama
að menning og gildi skipti minna máli varð-
andi félagslegar aðstæður en það hversu nú-
tímalegt samfélagið er. Ef heimur íslams er
ólíkur Vesturlöndum er það því vegna þess
að hann er aftarlega á merinni en ekki vegna
þess að hann er múslímskur.
öðruvísi?
Reuters
höfundur dregur í efa að trúarbrögð hafi afgerandi áhrif við mótun samfélaga.
Ugo Panizzi er gestaprófessor við Bandaríska
háskólann í Beirút.
É
G ER þess fullviss
að Ingibjörg Sól-
rún Gísladóttir fer
ekki í framboð til
Alþingis. Hún
verður áfram borgarstjóri í
Reykjavík. Af skoðanakönn-
unum að dæma þýðir þetta
óbreytt valdahlutföll á Alþingi.
Óbreytt ástand. Mér finnst
merkilegt hvað sú staðreynd hef-
ur farið lágt í umræðu síðustu
daga. Talsmenn stjórn-
málaflokkanna á miðju og vinstri
væng stjórnmálanna hafa fyrir
sitt leyti komið því skýrt til skila
að spurningin um framboð Ingi-
bjargar Sólrúnar til Alþingis
snúist í þeirra huga fyrst og
fremst um framtíð þeirra eigin
flokka. Samfylkingin telur meg-
innatriðið að styrkja Samfylk-
inguna. Vinstri-grænir og Fram-
sóknarflokkurinn óttast að
flokkar þeirra veikist.
Ég get skilið að staða flokk-
anna skipti máli í huga margra. Í
huga þeirra sem eru tilbúnir að
færa fylgi sitt milli flokka með
tilkomu Ingibjargar Sólrúnar á
landsmálasviðinu eru stjórn-
málaflokkar hins vegar auka-
atriði. Í þeirra augum er borg-
arstjórinn í Reykjavík
langþráður valkostur. Kannski
eina vonin til að breyta núver-
andi ástandi mála. Niðurstöður
skoðanakannana sýna að þessi
hópur er nógu stór til að framboð
Ingibjargar Sólrúnar gæti
breytt landslagi íslenskra stjórn-
mála.
Það er heldur engin tilviljun
að sérstaklega sé horft til borg-
arstjórans í Reykjavík þegar tal-
að er um þörf á breytingum.
Ingibjörg Sólrún hefur leikið
lykilhlutverk í slíkum um-
skiptum tvisvar áður. Kvenna-
framboðið 1982 ruddi leið
kvenna til áhrifa í stjórnmálum
og atvinnulífi á Íslandi. Reykja-
víkurlistinn 1994 sannaði að ægi-
vald Sjálfstæðisflokksins er ekk-
ert lögmál.
Stjórnarandstöðuflokkarnir
og Framsóknarflokkurinn
standa frammi fyrir tveimur
spurningum ef fer sem horfir. Í
fyrsta lagi hvort þeir yfirleitt
hafi áhuga á breytingum og í
öðru lagi hvernig þeir ætla að
svara því kalli án Ingibjargar
Sólrúnar.
Til að vera raunverulegur val-
kostur við núverandi ástand þarf
nýja hugsun, ný vinnubrögð,
stefnuskrár sem endurspegla
verkefni samtímans og sannfær-
ingu fyrir því að í landinu geti
orðið grundvallarbreytingar. Til
að ná þeirri stöðu geta flokkarnir
þó ef til vill óvíða meira lært en
af reynslunni af samstarfi þess-
ara sömu flokka í borginni.
Þegar Reykjavíkurlistinn
komst til valda árið 1994 hafði
höfuðborgin verið kjarninn í
valdakerfi Sjálfstæðisflokksins.
Hvað sem leið söngli sjálfstæð-
ismanna um kjördæmapot og
fyrirgreiðslu landsbyggðarþing-
manna hafði Sjálfstæðisflokk-
urinn rekið fyrirferðarmikla fyr-
irgreiðslupólitík í krafti
meirihluta síns í borgarstjórn.
Stöðuveitingar og framgangur
embættismanna, úthlutun lóða
og aðstaða til atvinnurekstrar
var ofurselt flokkshagsmunum.
Borgarstjórinn í Reykjavík út-
hlutaði og afhenti með eigin
hendi leiguíbúðir, lista-
mannastyrki og fjárhagsaðstoð í
stóru og smáu.
Ingibjörg Sólrún er tákn fyrir
að þetta heyrir sögunni til. Sjóðir
borgarstjóra voru færðir til fag-
stofnana og nefnda þeirra. Öll
málverkakaup yfir til safna.
Leiguíbúðir lúta nú allar sömu
reglum og fyrirtæki keppa um
lóðir á uppboðum en ekki undir
náðarsól borgarstjórans. Enginn
átti stærri hlut í þessum breyt-
ingum en Ingibjörg Sólrún. Í
stað geðþótta hafa komið leik-
reglur. Á meðan fjölmargir
stjórnmálamenn hafa falið
ástæður ákvarðana sinna undir
valdsmannslegu fasi og þumb-
aralegri þögn hefur borgarstjór-
inn í Reykjavík kallað yfir sig
gagnrýni í návígi við Reykvík-
inga á hverfafundum
borgarstjóra, í þjón-
ustukönnunum, með birt-
ingu biðlista og í atkvæða-
greiðslu um framtíð
Vatnsmýrar.
Krafan um framboð
Ingibjargar Sólrúnar er
krafa um nýjar áherslur
og nýja pólitík: leikreglur í
stað geðþótta, sanngjarna
samkeppni í stað fákeppni
í skjóli hins opinbera, opna
stjórnsýslu, gagnsæi og
aðhald, þátttöku og sam-
ráð í stefnumótun og
ákvarðanatöku.
Ástæða þess að ég tel
nær útilokað að Ingibjörg Sólrún
fari fram til Alþingis er einföld.
Skýrar yfirlýsingar hennar um
hið gagnstæða í borgarstjóra-
kosningunum í vor. Það eru ekki
aðeins pólitískir andstæðingar
sem vilji höggva í trúverðugleika
hennar sem spyrja hvort þær yf-
irlýsingar standi ekki heldur
einnig margt af harðasta stuðn-
ingsfólki hennar. Þessi spurning
skiptir lykilmáli þar sem póli-
tískur styrkur Ingibjargar Sól-
rúnar byggist ekki síst á trú-
verðugleika. Styrk hennar til að
fylgja eigin sannfæringu. Þess
vegna er það nánast forsenda
þess að Ingibjörg Sólrún fari út í
landsmálin að sá stóri hópur sem
hefur stutt hana til þriggja sögu-
legra sigra í borgarstjórnarkosn-
ingum í Reykjavík teldi það mik-
ilvægara verkefni að freista þess
að breyta landslagi stjórnmál-
anna á landsvísu.
Jafnsannfærður og ég er um
að Ingibjörg Sólrún fari ekki í
þingframboð heldur muni sitja
áfram sem borgarstjóri þykist
ég vita að á meðan Framsókn-
arflokkur, Vinstri-grænir og
Samfylking ná ekki að sannfæra
þjóðina um að þeir séu svarið við
kalli tímans verður lítið lát á um-
ræðu um hvort framboð Ingi-
bjargar Sólrúnar sé eina leiðin til
að breyta landslagi íslenskra
stjórnmála. Ekki vegna þess að
fólk vilji að hún hætti sem borg-
arstjóri heldur vegna kröfu um
að sú pólitík sem samstarf flokka
og fólks innan Reykjavíkurlist-
ans byggist á verði leidd til önd-
vegis í íslenskum stjórnmálum.
Óbreytt
landslag
stjórnmála?
Eftir Dag B. Eggertsson
dagur@reykjavik.is
’ Til að vera raunveru-legur valkostur við
núverandi ástand
þarf nýja hugsun, ný
vinnubrögð, stefnu-
skrár sem endurspegla
verkefni samtímans
og sannfæringu fyrir
því að í landinu geti
orðið grundvallar-
breytingar. ‘
Höfundur er borgarfulltrúi.