Morgunblaðið - 07.09.2002, Blaðsíða 38

UMRÆÐAN
38 LAUGARDAGUR 7. SEPTEMBER 2002 MORGUNBLAÐIÐ
É
g var að byrja í sex
ára bekk. Ég er með
sextán krökkum í
bekk og sit á borði
með þremur öðrum
krökkum. Ég var að lesa heima í
Við lesum A. Svo lærði ég Í í gær
og teiknaði ís og íkorna í skrift-
arbókina mína. Ég á skólatösku
með bólstruðu baki og böndum og
hún passar vel á mig. Hún kostaði
samt ekki áttaþúsundkall. Hún er
heldur ekki með hörðum botni. Ég
á rauðan
nestisbrúsa
með Stjána
bláa. Ég er
búin að
læra að
skrifa 1 og
2 og 3. Og svo er ég alltaf að lita.
Ég er byrjuð að smíða tening í
smíði, læra samba í dansi og
sprikla með fótunum í skólasundi á
meðan ég held mér í bakkann. Ég
fór í tölvuleik í tölvutímanum og
söng höfuð herðar hné og tær í
tónmennt. Í leikfimi fórum við í
eltingarleik úti. Það er miklu
skemmtilegra í skólanum en ég
hélt. Áður en ég byrjaði hélt ég að
ég væri ekki nógu dugleg að klippa
og lita. Tvær löggur eru búnar að
koma í skólann og sögðu okkur að
hafa endurskinsmerki og passa
okkur á bílunum og gáfu okkur
litabók. Það var gaman.“
Eitthvað á þessa leið gæti frá-
sögn sex ára barns hljómað þessa
dagana. Fyrir utan skólatösku-
kostnaðinn, þeim áhyggjum er nú
ekki velt á börnin, en ég varð að
koma því að. Skólataskan er auð-
vitað heilmikið mál en það er ekki
forsvaranlegt að markaðssetja
óþarflega stórar skólatöskur fyrir
5–6 ára börn. Vissulega þarf skóla-
taskan að sitja vel og passa á barn-
ið. Orð skólahjúkrunarfræðings
eins hljómuðu í öllum bókaversl-
unum og skólatöskusölubúðum í
ágúst eitthvað á þessa leið: „Á
góðri skólatösku eiga böndin yfir
axlirnar að vera breið og bólstruð
og stillanleg í lengd auk þess sem
auðvelt á að vera að herða þau og
losa. Bak töskunnar verður að vera
vel bólstrað og nauðsynlegt er að
annaðhvort séu brjóst- eða
mjaðmafestingar á töskunni til að
hún falli þétt upp að hrygg barns-
ins.“ Allt er þetta gott og gilt. En
þessi orð hljómuðu líka: „Þá er
nauðsynlegt að endurnýja skóla-
töskur á þriggja ára fresti en barn-
ið vex upp úr töskunni þegar það
stækkar, rétt eins og klæðnaði.“
Mikið rétt. En ef taskan er of stór
fyrir það um sex ára aldur? Sex
ára börn þurfa ekkert að bera í
skólatöskunni sinni nema nesti,
pennaveski og einstaka stílabók
eða lestrarbók. Fullyrða má að
ekkert sex ára barn sé látið bera
harðspjaldamöppu á milli skóla og
heimilis daglega, en hið gagnstæða
var látið í veðri vaka í einni bóka-
versluninni sem vildi selja mér
tvær átta þúsund króna skólatösk-
ur í ágúst. Ég hafði nefnilega ósk-
að eftir að kaupa minni töskur, en
„nei, þessar eru ætlaðar leik-
skólabörnum,“ var svarið.
Nú stendur yfir aðlögunar-
tímabil margra barna sem eru að
stíga sín fyrstu skref á mennta-
brautinni og eru búin að vera u.þ.b.
tvær vikur í grunnskóla. Þetta eru
stór skref fyrir börnin og ekki
minni fyrir foreldrana, a.m.k. þá
sem eru að þessu í fyrsta skipti
eins og undirrituð. Ég hef líka
fengið það álit á orðum mínum og
gjörðum í aðdraganda upphafs
skólagöngu að ég sé stressaðri en
blessuð börnin. Má rétt vera. Ég
vil a.m.k. vita hvað börnin eru að
gera í skólanum, hvernig þeim líð-
ur og hvernig þeim gengur. M.a.
þess vegna er ég líka komin í for-
eldrafélagið.
Hvað sem því líður, geta allir
verið sammála um að upphaf
skólagöngunnar er afskaplega
mikilvægt og fyrsta upplifun
barnanna af skólanum mun hafa
áhrif á þau alla menntabrautina.
Það er því eins gott fyrir foreldra
að vera jákvæðir í garð skólans og
það er ekkert nema sjálfsagt þegar
foreldrar hafa sjálfir góða reynslu
af sinni skólagöngu.
Í skólanum fer fram hluti upp-
eldisins og eins gott að gott sam-
band sé á milli þessara tveggja
uppalenda barnanna okkar, for-
eldranna annars vegar og kenn-
aranna og skólastarfsfólksins hins
vegar, þ.e. heimilanna og skólanna.
Því er starf samtaka eins og Heim-
ila og skóla mjög gott og þarft.
Markmið samtakanna Heimili
og skóli er m.a. að miðla upplýs-
ingum til foreldra svo að þeir geti
betur sinnt uppeldi barna sinna og
skólagöngu þeirra, að koma sjón-
armiðum foreldra á framfæri við
yfirvöld, að efla starf foreldra-
félaga og leggja þeim lið svo að
þau verði sem virkust þannig að
foreldrar finni þar vettvang til
samstarfs við skólann, að því er
m.a. kemur fram á vefsíðu samtak-
anna. Þetta er allt mjög mikilvægt
og því nauðsynlegt að samskipti
foreldra og skóla séu opin og
regluleg. Foreldrafélög þurfa því
að vera virk og miðla upplýsingum
á báða bóga.
Tómstundastarf skólabarna er
mikilvægur málaflokkur og eitt er
það sem Kópavogur er á undan
Reykjavík með og það er að flétta
tónlistarnám inn í grunnskólann.
Tónmenntin sem er skyldunáms-
grein samkvæmt aðalnámskrá
grunnskóla er fín en ennþá betra
væri ef börn gætu lært á hljóðfæri
í skólatímanum, eins og tíðkast
a.m.k. í sumum skólum í Kópavogi
að mér skilst.
Hljóðfæranám er aðeins einn
hluti af því tómstundastarfi sem
börnum á grunnskólaaldri býðst
eftir skóla. Ýmiss konar íþróttir
eru annar valkostur. 5 og 6 ára
börnum, sem vilja prófa að fara í
fimleika, býðst það vissulega, en
æfingar eru tvisvar í viku, í
klukkutíma í senn um fimmleytið.
Með strák og stelpu þýðir það
fjóra eftirmiðdaga í viku, nei takk.
Harður
botn
Fullyrða má að ekkert sex ára barn sé
látið bera harðspjaldamöppu á milli
skóla og heimilis daglega, en hið gagn-
stæða var látið í veðri vaka í einni
bókaversluninni sem vildi selja mér
tvær átta þúsund króna skólatöskur í
ágúst. Ég hafði nefnilega óskað eftir að
kaupa minni töskur, en „nei, þessar eru
ætlaðar leikskólabörnum“, var svarið.
VIÐHORF
Eftir Steingerði
Ólafsdóttur
steingerdur@mbl.is
Á SÍÐASTLIÐNUM vetri var lagt
fram frumvarp til nýrra laga um land-
græðslu. Loksins!
Lög um landgræðslu og landvernd
eru sérlega mikilvæg fyrir náttúru-
vernd á Íslandi, því þau setja ramma
um nýtingu viðkvæmra
auðlinda sem felast í
gróðri og jarðvegi
landsins, og mynda fag-
lega stoð fyrir endur-
heimt landgæða. Á
fáum stöðum á jörðinni
er eyðing jarðvegs jafn
mikil eða afdrifarík –
þegar auðnin tekur við
af frjóum vistkerfum.
Því er mikilvægt að
landverndarstarf sé öfl-
ugt á sem flestum svið-
um og um nýtingu
landsins þurfa að gilda
skýrar reglur.
Gildandi lög um land-
græðslu tóku gildi 1965
og það verður að segj-
ast eins og er að margt hefur breyst á
sviði umhverfismála síðan þá. Ný við-
mið hafa tekið við af þeim gömlu, þar
sem varúðarreglan og sjálfbær nýting
auðlinda eru hornsteinar umhverfis-
verndar. Slíkt var að vísu lögfest í
fornum íslenskum lagabókum, en lög-
spekingar síðustu aldar týndu hálf-
partinn þessum meginþræði með því
að hylja hann alls kyns lagahnútum og
reglugerðartrosi. Gömlu lögin eru
mjög þung í framkvæmd og sá er
skaðar land nýtur vafans, ekki landið.
Mjög flókið er að sækja sérhvert mál
og lögin eru til þess fallin að valda al-
varlegri misklíð innan sveitarfélaga
varðandi afréttarmálefni.
Hvernig hefur tekist til í nýju frum-
varpi um landgræðslu? Margt hefur
tekist afar vel. Verkefni landgræðsl-
unnar eru skýrð og lögð er áhersla á
faglega þætti landgræðslustarfsins.
Það er afar útbreiddur misskilningur
að Landgræðsla ríkisins sé einvörð-
ungu framkvæmdastofnun sem dreifir
áburði og fræi. Landgræðslan fer með
víðtækt hlutverk sem miðar að því að
vernda og efla þær auðlindir sem fel-
ast í gróðri og jarðvegi landsins. Það
felur í sér eftirlit með
nýtingu landsins, rann-
sóknir og öflugt fræðslu-
starf, stuðning við aðra
sem stuðla að sjálfbærri
nýtingu og endurheimt
náttúrugæða.
En frumvarpið hefur
einnig veigamikla galla.
Friðun viðkvæmra
afréttarsvæða
Ítarleg kortlagning á
jarðvegsrofi í landinu
leiddi í ljós að ástand
gróðurs og jarðvegs er
víða óviðunandi, sérstak-
lega á hálendinu. Það
voru svo sem ekki ný
sannindi. Það hafa verið
færð gild rök fyrir því að auðnir og
rofsvæði þola enga beit og það sam-
rýmist ekki neinum umhverfissjónar-
miðum að nýta slík svæði. Auðnir og
rofsvæði eru einkum á gosbeltunum
eða hátt til fjalla, en einnig í nágrenni
virkustu eldstöðvanna og við farvegi
jökulánna.
Mesti annmarki frumvarpsins til
laga um landgræðslu er að ekki er
skotið sterkum stoðum undir óhjá-
kvæmilegar breytingar á lögum um
nýtingu viðkvæmra afréttarsvæða til
beitar. Slíkar breytingar eru nú lang-
mikilvægasta hagsmunamálið í land-
græðslu. Það er tími til kominn að ís-
lenskt þjóðfélag horfist í augu við
þennan vanda sem felst í nýtingu
þessara svæða – og taki á honum. Án
þess verður ný lagasetning fyrir land-
græðslu nánast markleysa.
Í frumvarpinu sem nú hefur verið
lagt fram nýtur sá sem misnotar land-
ið ennþá vafans, og úræði öll eru afar
flókin. Það væri mikil bót ef ein grein
frumvarpsins hljóðaði einhvern veg-
inn á þennan veg: Afréttarlönd á há-
lendi séu aðeins beitt að sannað sé að
beitin skaði ekki gróður og að svæðið
sem nýtt sé til beitar hafi að mestu
leyti samfellda gróðurhulu og lítið rof
eigi sér stað. Og: Ekki er heimilt að
nýta auðnir, sandsvæði og rofsvæði til
beitar búfjár.
Þær reglur sem hér er stungið upp
á geta haft rúman aðlögunartíma, t.d.
10 ár. Í ljósi þeirra gífurlegu fjármuna
sem ríkið greiðir vegna framleiðslu
dilkakjöts (2–3 milljarðar á ári) er það
sanngjörn krafa að sú framleiðsla
gangi ekki á gæði landsins. Reynsla
síðustu aldar sýnir glögglega að þessi
nýting á að lúta lögum á landsvísu.
Hér á Alþingi að setja skýrar leikregl-
ur. Það er ekki gert í núverandi laga-
frumvarpi.
Frumvarpið hefur ýmsa aðra ágalla
sem hér er ekki rými til að telja upp,
en á nokkra þeirra hefur verið bent í
umsögn til Alþingis.
„Stjórnsýsluhlutverk“
Frumvarpið að lögum um land-
græðslu var víða sent til umsagnar.
Athugasemdir sem gerðar hafa verið
varðandi svokallað stjórnsýsluhlut-
verk Landgræðslunnar eru allrar at-
hygli verðar. Getur verið að sumir í
stjórnsýslunni séu orðnir svo upp-
teknir af hinu svokallaða „stjórnsýslu-
Úrelt ný lög?
Ólafur
Arnalds
Landgræðsla
Frumvarpið tekur ekki
á þeim vanda, segir
Ólafur Arnalds, sem
helst brennur á gróðri
og jarðvegi landsins.
Líklega hafa ekki fariðframhjá neinum fréttiraf miklum flóðum víðaum lönd nú í sumar,
allt frá Evrópu og austur um til
Kína. Ástæðan er eins og við er
að búast einstök vætutíð og vot-
viðri, rigningar, stórrigningar,
úrkoma, úrhelli og úrfelli,
steypiregn og ofanfall en ekki
ofankoma. Í fjölmiðlum hefur
samt mátt heyra það orð haft
um vatnsausturinn á þessu regn-
sama sumri. Rigningin kemur að
vísu ofan að en umsjónarmaður
ólst upp við, að orðið væri aðeins
notað um snjókomu. „Ofan gefur
snjó á snjó“ segir í vísunni og
það er ofankoma.
Yfirleitt má fletta upp merk-
ingu orða í orðabókum en ekki
er þó alltaf á vísan að róa í því
efni. Í Íslenskri orðabók Menn-
ingarsjóðs er þetta orð hvergi að
finna og er það ekki í fyrsta
sinn, sem umsjónarmaður fer
bónleiður til búðar eftir leit í
þeirri bók. Í Orðabók Háskólans
er heldur ekki um auðugan garð
að gresja, þar er aðeins nefnt, að
orðið komi fyrst fyrir árið 1664.
Eru engin dæmi nefnd um notk-
un þess svo undarlegt sem það
er.
Ísland er vinda- og veðrasamt
land og íslenskan er mjög auðug
af orðum, sem lýsa veðrinu í öll-
um sínum margbreytilegu mynd-
um. Veðurlýsingar í fjölmiðlum
verða hins vegar æ fátæklegri, í
þeim flestum er klifað á sömu
orðunum sýknt og heilagt. Til-
hneigingin til að staðla málfarið
er svo rík, að í sumum greinum
fjölmiðlunar, til dæmis í íþrótta-
fréttum, er hún næstum orðin
allsráðandi. Heita má, að þar sé
alltaf tekið eins til orða um það,
sem fram fer á leikvanginum.
Ofankoma eða snjókoma getur
verið bylur, blindöskubylur,
drífa, él, fannburður, fannkoma,
fjúk, hraglandi, hríð, hríðarkóf,
kafhríð, kafald, kóf, mokst-
urshríð, moksturskafald, of-
anburður, ofanbylur og ofanfjúk
og er þá aðeins fátt eitt nefnt.
Fjölmiðlafólk og aðrir geta að
sjálfsögðu flett þessu upp í því
skyni að auðga orðaforðann en
því miður virðumst við vera uppi
á tíma, sem einkennist af einum
allsherjartímaskorti. Það verður
helst að rubba öllu af og er þá
gott að hafa
eitt samheiti
fyrir allt sam-
an, orðskrípið
snjóstormur.
Er það að
sjálfsögðu sótt
beint í ensk-
una, „snow-
storm“.
Í fréttum af flóðunum í Evr-
ópu hefur verið sagt frá vatna-
vöxtum í „Danube“ en hvers
vegna sumir fréttamenn kjósa að
nota enskt heiti á fljóti, sem
rennur á meginlandinu, vita lík-
lega þeir einir. Hugsanlegt er,
að þeir viti bara ekki, að um er
að ræða Dóná og hver veit nema
þeim finnist fljótsheitið bara
dónalegt. Elbe hefur líka borið á
góma og Elbu en Saxelfur heitir
vatnsfallið á íslensku.
Á forsíðu eins fréttablaðsins
fyrir skömmu sagði frá því, að
fundur hefði verið haldinn í
Krónborgarkastala í „Elsinore“ í
Danmörku. Það sér semsagt á,
að nokkuð er um liðið síðan við
vorum undir Dani gefin og löngu
farið að fyrnast yfir þau tengsl.
Hamlet Danaprins bjó að vísu á
„Elsinore“ en það er Helsingør á
dönsku og Helsingjaeyri á ís-
lensku. Er eyrin sú ekki kennd
við fugla, heldur fólk. Í Nudansk
Ordbog segir, að helsingjar hafi
þeir verið kallaðir, sem bjuggu
við háls eða á Hálsi.
– – –
Þeir, sem taka sér fyrir hend-
ur að finna að málfari annarra,
hafa að sjálfsögðu úr nógu að
moða og ekki er ólíklegt, að
þeim hætti til að mikla fyrir sér
einstök dæmi og telja þau sýna,
að allt stefni norður og niður.
Sumt vekur þó meiri athygli en
annað, til dæmis aukin notkun
þágufalls þar sem eignarfall ætti
að vera að réttu lagi.
„Geti leitt til hryðjuverka-
árása, svipuðum þeim ...“ sagði í
sjónvarpsfrétt um Írak og í ann-
an tíma í sama miðli sagði
„vegna kvittana, tengdum ...“;
„vegna öndunarfærasjúkdóma,
tengdum menguninni“. Þetta
mátti lesa á prenti: „... og það
orðið vettvangur fúkyrða og í
mörgum tilfellum meiðandi um-
mæla, settum fram undir nafn-
leysi“ og „að viðstöddum tugum
felmtri slegnum áhorfendum“.
Feitletruðu orðin eiga öll að
vera í eignarfalli. „Vegna önd-
unarfærasjúkdóma, tengdra
menguninni“ er rétt mál en að
vísu alls ekki mjög lipurt. Í
mæltu máli notum við tilvís-
unarfornöfnin sem og er og það
ættu fréttamenn og aðrir að
gera til að forðast setningar af
þessu tagi. Þessi dæmi sýna hins
vegar, að tilfinningin fyrir mál-
inu er orðin eitthvað á reiki hjá
sumum og er síðasta dæmið
verst.
... og er þá gott
að hafa eitt
samheiti fyrir
allt saman,
orðskrípið
snjóstormur
svs@mbl.is
ÍSLENSKT MÁL
Eftir Svein Sigurðsson