Morgunblaðið - 20.09.2002, Blaðsíða 22

LISTIR
22 FÖSTUDAGUR 20. SEPTEMBER 2002 MORGUNBLAÐIÐ
„FÍGARÓ er merkilegur fyrir margra hluta
sakir. Hann er völundur bæjarins, eins og leik-
stjórinn okkar kallar það. Rakarar þessa tíma
eiga sér merkilega sögu og vinna þeirra var
merkileg. Raksturinn og hárgreiðslustörfin
voru það sem líklega skipti minnstu máli. Því
betri sem rakarinn var, – því minna gerði hann
af því að raka og klippa. Rakarar þessa tíma
höfðu aðgang að hverju einasta heimili, – fóru
líklegast víðar inn en læknar. Rakarinn var til
dæmis blóðtökumaður, en blóðtaka var sóðaiðja
sem læknar sinntu ekki. Síðast en ekki síst, og
það skiptir höfuðmáli fyrir rakarann okkar,
Fígaró, var hann hjónabandsmiðlari og alt-
muligmann í mannlegum samskiptum. Rak-
arinn gat greitt götu þína, yfirleitt gegn vægu
gjaldi, og hann hefur til dæmis getað komið á
kynnum fólks, verið sendiboði, til dæmis með
ástarbréf og alls konar leynimakk. Hann er
„PR-maður“ og tilfinningafulltrúi bæjarins og
hefur jafnan aðgang að ríkum jafnt sem fátæk-
um; – hann er stéttlaus, og það er eitt af því sem
gerir hann svo mikilvægan.“
Það er Ólafur Kjartan Sigurðarson barí-
tónsöngvari sem hér lýsir störfum hlaðna rak-
aranum Fígaró, en Ólafur Kjartan er einmitt í
hlutverki rakarans ráðsnjalla í óperunni Rak-
aranum í Sevilla eftir Rossini, sem frumsýnd
verður í Íslensku óperunni í kvöld.
Klúrt og djarft verk sem
féll almenningi vel í geð
Það var franska leikskáldið Beaumarchais
sem samdi leikritin tvö um Rakarann í Sevilla
og Brúðkaup Fígarós á áttunda áratug átjándu
aldar. Verkin þóttu bæði djörf og klúr og voru
umdeild á sínum tíma. En almenningi féllu vel í
geð ævintýrin um Fígaró rakara, og mörg tón-
skáld sáu sér leik á borði og sömdu óperur eftir
leikritunum. Sumar þessara ópera höfðu náð
miklum vinsældum, áður en okkar manni,
Gioacchino Rossini, datt í hug að semja óperu
byggða á sama efnivið, þar á meðal Brúðkaup
Fígarós, sem Mozart samdi 1786. Vinsælasta
óperan byggð á sögu Beaumarchais var þó eftir
Giovanni Paisiello (1782), en bæði Mozart og
Rossini gjörþekktu verk hans þegar þeir létu
sjálfir til skarar skríða við ævintýri Fígarós.
Sagan segir að það hafi ekki tekið Rossini nema
þrettán daga að semja óperuna, hann hafi lokað
sig inni í herbergi og setið þar órakaður, í nátt-
fötunum, við skriftir. Frumsýning óperunnar í
febrúar 1816 þótti mikið hneyksli. Það fór ým-
islegt úrskeiðis á frumsýningunni, og meðal
áheyrenda voru aðdáendur Paisiellos sem
gerðu hvað þeir gátu til að trufla sýninguna á
verki Rossinis með framíköllum. Það tók Rak-
arann í Sevilla nokkurn tíma að ná fótfestu, en
þótt verkið ætti fyrst um sinn erfitt uppdráttar
á Ítalíu barst hróður þess víða og óperan var
sýnd í London, París, Berlín og St. Pétursborg
strax fyrstu árin. Rakarinn í Sevilla var líka
fyrsta óperan sem sungin var á ítölsku í New
York-borg, í nóvember 1825.
Í dag þykir Rakarinn í Sevilla eitt mesta
djásn gamanóperanna, opera buffa, og hefur
lengi verið einn mesti stríðsfákur óperuhúsa um
allan heim.
Sagan er ekki flókin. Hún segir frá greif-
anum Almaviva sem er ástfanginn af blómarós-
inni Rosinu. Rosina býr undir þaki fjárhalds-
manns síns, dr. Bartolós, gamals skröggs og
læknis bæjarins, en hann hefur einmitt ætlað
sjálfum sér að hreppa hnossið Rosinu. Þá kem-
ur að tilfinningafulltrúanum, rakaranum í Se-
villa, honum Fígaró, sem greiðir allra vanda, –
að vísu gegn gjaldi, en Almaviva á ekki í nokkr-
um vandræðum með að punga út nokkrum silf-
urpeningum fyrir þjónustu slíks snillings. Þeir
reyna ýmsar leiðir til að koma Almaviva í færi
við Rosinu, en dr. Bartoló er ekki á því að láta
hafa sig að fífli og fær tónlistarkennara Rosinu,
Don Basilio, í lið með sér til að koma í veg fyrir
það sem þó virðist óumflýjanlegt. Leynimakk
og leynifundir, dulargervi, misskilningur, ást-
arbréf og allt það sem prýðir góðan gamanleik
er að finna í óperu Rossinis og niðurstaða í þessi
flóknu ástamál fæst ekki fyrr en á síðustu
stundu.
Meðal flytjenda í uppfærslu Íslensku óp-
erunnar eru ungir söngvarar úr fyrsta hópnum
sem fastráðinn hefur verið við húsið, auk full-
trúa útlagasveitar íslenskra óperusöngvara
sem gert hefur garðinn frægan við erlend óp-
eruhús, ásamt hinu ómissandi alþjóðlega ívafi.
Hljómsveitarstjórinn, Helge Dorsch, er frá
Þýskalandi og hefur stjórnað við óperuhús víða
um heim. Leikstjórinn Ingólfur Níels Árnason,
sem nam óperuleikstjórn á Ítalíu, þreytir nú
frumraun sína á sviði Íslensku óperunnar. Daði
Guðbjörnsson listmálari hannar leikmynd og
aðstoðarleikmyndarhönnuður er Geir Óttarr
Geirsson. Um búningahönnun sér Anna Björg
Björnsdóttir og hönnuður lýsingar er Jóhann
Bjarni Pálmason.
Í hlutverkum verða söngvararnir Gunnar
Guðbjörnsson og Þorbjörn Rúnarsson, sem
skipta með sér hlutverki Almaviva greifa, og
Sesselja Kristjánsdóttir er Rosina.
Gera lítið annað en að vera ástfangin
Ólafur Kjartan Sigurðarson er sem fyrr segir
rakarinn Fígaró, Davíð Ólafsson er Bartolo
læknir, Viðar Gunnarsson, Kristinn Sigmunds-
son, Jóhann Sigurðarson og Stanislav Shvets
skipta með sér hlutverki Don Basilios, Hrólfur
Sæmundsson er Fiorello og Signý Sæmunds-
dóttir fer með hlutverk þjónustustúlkunnar
Bertu.
„Almaviva greifi og Rosina gera lítið annað
en að vera ástfangin,“ segir Ólafur Kjartan að-
spurður hvort þær turtildúfur séu meiri aðal-
persónur en rakarinn sem óperan dregur nafn
sitt af. Hann segir að þau séu þó auðvitað
þungamiðja verksins, sem allt snýst um. „En
það mæðir kannski meira á Fígaró og dr. Bart-
oló. Þeir tveir bera hitann og þungann af því að
hleypa atburðarásinni áfram. Það er meira
staldrað við í kringum tilfinningar greifans og
Rosinu í þeirra fallegu ástarsöngvum og aríum.
En Fígaró og dr. Bartoló eru þeir sem hreyfa
við sögunni og halda atburðarásinni, spennunni
og kómedíunni gangandi um leið. En auðvitað
finnst öllum barítónum Fígaró vera aðalmaður
sögunnar, og ég er engin undantekning frá því.
En það sannast þó í þessari óperu eins og óperu
Mozarts, Brúðkaupi Fígarós, að það eru engar
litlar rullur til; það er til fullt af litlum söngv-
urum, en engar litlar rullur. Í Brúðkaupinu hef-
ur það komið fyrir að framúrskarandi söngvari í
litlu hlutverki garðyrkjumannsins Antonios
hefur hreinlega stolið kvöldinu!“ Ólafur Kjartan
hóf sitt söngnám hjá Guðmundi Jónssyni, en
Guðmundur söng einmitt hlutverk Fígarós í
Þjóðleikhúsinu á sínum tíma. Á geisladiskum
sem gefnir voru út með söng Guðmundar er at-
riði þar sem hann syngur einn frægasta söng
óperunnar, Largo al factotum, við eigin íslenska
texta, en þar lýsir Fígaró annríki sínu. „Ég er
hinn reyndasti rakari hér í bæ, og daglega á
stofuna í dögun ég fer hæ, hæ,“ syngur Ólafur
Kjartan fyrir blaðamann þegar þetta atriði
Guðmundar ber á góma. „Ég var algjör kett-
lingur þegar ég var hjá Guðmundi og réð ekki
við þessa Fígaróaríu þá. En nú nýt ég þess hóf-
lega kæruleysis sem Guðmundur var að reyna
að kenna manni; – maður á ekki að vera með
neinn æsing með svona hlutverk, þetta kemur
allt með tímanum og reynslunni. En ég nefni
Guðmund hiklaust sem minn uppáhalds Fígaró.
Söngur hans í þessi hlutverki var stórkostlegur
og raddlega var hann magnaður, alveg burtséð
frá aðstæðum hér upp úr 1950 þegar verkið var
sýnt í Þjóðleikhúsinu. Það skiptir engu máli.
Söngur Guðmundar er fyllilega sambærilegur
við allar þær hljóðritanir sem ég á af óperunni,
og á ég þó talsvert margar.“
Ólafur Kjartan segir það hafa verið ómet-
anlegt að fá höfðingjana Gunnar Guðbjörnsson,
Kristin Sigmundsson og Viðar Gunnarsson með
í þessa uppsetningu. „Gunnar hefur til dæmis
reynst mér ómetanlegur við að aðstoða mig
raddlega við hlutverk Fígarós. Að fá að vinna í
návígi við þessa náunga er miklu meira virði en
mörg ár á skólabekk,“ segir Ólafur Kjartan.
Aðrir söngvarar sem blaðamaður spjallar við
taka undir þetta, og segja það mikils virði fyrir
unga söngvarahópinn í Óperunni að fá að njóta
reynslunnar sem höfðingjarnir, eins og Ólafur
Kjartan kallaði þá, hafa sankað að sér á löngum
ferli erlendis. En það er líka mikil ánægja með
hljómsveitarstjórann, Helge Dorsch, sem er
mikill og flinkur fagmaður að sögn Gunnars
Guðbjörnssonar. En hvernig líst hljómsveit-
arstjóranum, sem unnið hefur með stór-
stjörnum í öllum helstu óperuhúsum heims, á
unga óperu í gömlu bíói uppi á litla Íslandi? „Ég
er nú búinn að koma átján sinnum til Íslands
áður, en þetta er í fyrsta sinn sem ég stjórna
hér,“ segir Helge Dorsch, „ég elska landið og ég
held að í hjarta mínu sé ég Íslendingur. Konan
mín er sama sinnis. Við viljum ekki fara til
Spánar og Ítalíu í fríum, – bara til Íslands, –
átján sinnum og nú til að sinna starfi mínu sem
hljómsveitarstjóri. Æfingar hafa gengið mjög
vel og ég vona að frumsýningin verði góð,“ bæt-
ir Helge Dorsch við og slettir fagmannlega með
því að segja orðið frumsýning á íslensku. „Þetta
verkefni hér á Íslandi er ögrandi fyrir mig. Ég
er vanur að vinna með stórum stjörnum, en ég
hef líka mikinn áhuga á að vinna með ungu fólki
sem er að byggja upp óperuheiminn í dag. Ég
verð nú þó að segja það að það er oftar en ekki
mun skemmtilegra að vinna með unga fólkinu
eins og því sem hér er. Ungir söngvarar taka
leiðsögn vel, – þeir mæta vel á æfingar, gera
það sem um er beðið og eru skapandi og sveigj-
anlegir. Stjörnurnar telja sig oft ekki þurfa að
mæta á æfingar fyrr en tveim dögum fyrir
frumsýningu, syngja þá hlutverk sitt eins og
þeir hafa alltaf gert það, og þá er erfitt fyrir
hljómsveitarstjórann að koma með tillögur um
að eitthvað sé gert á annan hátt. Það fer engin
uppbyggileg vinna fram á æfingum, og þeir líta
á hljómsveitina sem undirspil við sinn fagra
söng. Unga fólkið er ótvírætt mun áhugasam-
ara og andrúmsloftið í vinnunni verður þess
vegna líka bæði skemmtilegra og betra.“
Leikstjórinn, Ingólfur Níels Árnason, á von á
barni í dag, frumsýningardaginn, þannig að
spennan hjá honum er margföld. Hann er að
stýra sínu fyrsta óperuverkefni hér á landi, en
hefur reynslu frá ítölskum óperuhúsum, því þar
í landi lagði hann stund á leikstjórnarnám, þar
sem hann sérhæfði sig í óperuleikstjórn, fyrstur
Íslendinga að því er við best vitum. En hvaðan
kemur óperuáhuginn?
„Ætli það hafi ekki byrjað þegar maður var
einn vakandi heima á nýársdag, sat í stofunni og
horfði á óperur í sjónvarpinu. Ég fann alltaf að
óperan hafði undarleg áhrif á mig. Eftir að ég
var kominn út, og farinn að kunna ítölskuna
betur, fór ég að hlusta meira og heillaðist al-
gjörlega af óperuheiminum. Ég fékk svo starf
við óperuna í Mílanó, þar sem Peter Brook leik-
stýrði og Claudio Abbado stjórnaði, og þá fékk
ég trú á því að ef maður gæti unnið vel með það
sem maður hefur í höndunum, þá væri óperan
eitt stórkostlegasta listform sem til er.“ Ing-
ólfur starfaði síðar sem aðstoðarmaður leik-
stjóra við óperurnar í Róm og í Palermo, en hér
á landi setti hann upp leikritið Stræti eftir J.
Cartwright með Nemendaleikhúsinu. Á Ítalíu
setti hann upp eigin þýðingu á Karíusi og Bakt-
usi, en síðustu misserin hefur hann unnið með
leikhópi þroskaheftra bæði í Hinu húsinu og
smíðaverkstæðinu Ásgarði við Kópavogshælið
og sett upp með honum sjálfan Hamlet. „Ég var
alveg orðlaus þegar ég var beðinn að taka þetta
verkefni í Óperunni að mér. Ég hef alltaf verið
stoltur yfir því að Íslendingar skuli hafa átt óp-
eruhús þó þetta lengi, miðað við það hvað við er-
um smá og ung. Ég hef verið mjög montinn af
söngvurunum okkar og reynt að fylgjast með
þeim sem syngja erlendis eins og ég hef getað.
En ég hef líka alltaf verið mikill leikhúsmaður,
alveg frá barnsaldri. Það er leikhúsið í tónlist-
inni sem ég hrífst mest af. Tónlistin er svo öfl-
ugur frásagnarmáti, og þegar tónlist og leikhús
taka sig saman í óperu, þá er gaman.“
Lyftir andanum að hafa
reynda menn með
En aftur að söngvurunum. Gunnar Guð-
björnsson er einn af höfðingjunum, og syngur
hlutverk Almaviva á móti Þorbirni Rúnarssyni.
„Almaviva greifi er karl í krapinu, og á eftir
að koma víða við á lífsleiðinni,“ segir Gunnar og
er þá að vísa til þeirra ævintýra sem hann lendir
í í óperu Mozarts, Brúðkaupi Fígarós. „En hér
er hann enn ungur, og trúir á óspjallaða og
hreina ást. Með hana að vopni eltir hann þessa
unga stúlku og virðist nú ekki ganga neitt sér-
lega vel, þar til hann fær Fígaró sér til hjálpar.
Hann er ennþá góði gæinn, sem ætlar sér allt
gott í lífinu, en er svolítið ungæðislegur. En þótt
hann þurfi hjálp Fígarós er hann alls ekkert
huglaus sjálfur. Hann er blóðheitur Spánverji
og dettur ýmislegt í hug sér til bjargar, þótt
Fígaró sé til staðar.“ Gunnar segir það hafa
verið óskaplega gaman að syngja með unga
fólkinu í Íslensku óperunni. „Þau standa sig öll
ákaflega vel, og það hefur líka verið ómetanlegt
að fá Ingólf leikstjóra inn í þetta, en hann hefur
svo gott auga fyrir þessu og gerir margt svo
skemmtilegt. Ég hef tröllatrú á honum og vona
að hann eigi eftir að fá mörg tækifæri og hef
enga trú á öðru en að þetta verði skemmtileg
sýning.“
Sesselja Kristjánsdóttir er einn nýráðinna
söngvara við Óperuna. Hún syngur hlutverk
Rosinu á öllum sýningum.
„Þessi ópera er mikil kómedía, og þar af leið-
andi leggur maður Rosinu upp sem kómískan
karakter. Hún er mikil dramadrottning og dug-
leg að setja á svið alls konar tilfinningar til að fá
vilja sínum framgengt. Hún virkar kannski
grunn við fyrstu sýn, þar sem hún er heldri
dama og gerir fátt annað en að sitja bein í baki
við sauma. En það er ýmislegt undir yfirborð-
inu og hún er mjög klók þegar á reynir.“ Hlut-
verk Rosinu er fyrsta verkefni Sesselju við Óp-
eruna og segist hún mjög ánægð með
starfsandann með nýju söngvurunum, þótt
reynslan sé ekki lengri en þetta. „Það á mjög
vel við mig að „tilheyra“ einhvers staðar, og
vera ekki ein að harka. Ég ímynda mér að finna
enn betur fyrir þessu í næstu uppfærslu, þegar
hópurinn hefur kynnst enn betur. En það hefur
líka lyft andanum að hafa reynda menn með, og
það öryggi sem fylgir mönnum sem hafa sungið
sömu hlutverk oftar en einu sinni og oftar en
tvisvar hjálpar okkur hinum sem erum að glíma
við þessi hlutverk í fyrsta sinn.“
Þeim sem vilja kynna sér betur uppfærslu Ís-
lensku óperunnar á Rakaranum í Sevilla, sýn-
ingartíma og hlutverkaskipan er bent á glænýj-
an vef Óperunnar: www.opera.is.
Ungur íslenskur óperuleikstjóri stýrir Rakaranum í Sevilla sem frumsýndur verður í kvöld
„Ég er hinn
reyndasti rakari
hér í bæ“ Morgunblaðið/Árni Sæberg
Karl í krapinu. Gunnar Guðbjörnsson í
hlutverki Almaviva greifa.
Morgunblaðið/Kristinn
Greifinn og rakarinn. Þorbjörn Rúnarsson
og Ólafur Kjartan Sigurðarson.
Morgunblaðið/Kristinn
Klókari en virðist við fyrstu sýn. Sesselja
Kristjánsdóttir sem Rosina.
Morgunblaðið/Kristinn
Rosina og fjárhaldsmaðurinn. Sesselja
Kristjánsdóttir og Davíð Ólafsson.
Morgunblaðið/Kristinn
Don Basilio og dr. Bartoló leggja á ráðin.
Stanislav Shvets og Davíð Ólafsson.