Morgunblaðið - 20.09.2002, Blaðsíða 26

26 FÖSTUDAGUR 20. SEPTEMBER 2002 MORGUNBLAÐIÐ
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
MIKIL gerjun á sér stað áraforkumarkaðnum hérá landi. Veitur hafa ver-ið að sameinast, áform
eru uppi um að sameina RARIK,
Norðurorku og Orkubú Vestfjarða
með flutningi höfuðstöðva RARIK
til Akureyrar og nýtt frumvarp til
raforkulaga verið til umræðu á Al-
þingi þar sem gefa á viðskipti með
raforku frjáls og skilja á milli fram-
leiðslu og dreifingar raforkunnar.
Mismunandi afstaða til sameining-
aráforma og frumvarpsins hefur
komið fram, bæði milli landshluta,
orkufyrirtækja og jafnvel innan
sömu stjórnmálaflokka. Landshluta-
samtök sveitarfélaga hafa t.d. flest
sett sig upp á móti sameiningunni.
Þá telja sumir að skipta eigi RARIK
upp eftir landshlutum frekar en að
sameina það einstökum fyrirtækj-
um.
Þessi gerjun gefur tilefni til að
skoða nánar hlutverk RARIK og
annarra orkufyrirtækja í einstökum
landshlutum, hvernig og af hverju
raforkulög koma til með að breytast
og hvernig sameining orkufyrir-
tækjanna gengur.
Eigin orkuöflun
RARIK tæp 15%
Rafmagnsveitur ríkisins, RARIK,
tóku til starfa árið 1947. Í núgildandi
orkulögum, sem eru frá árinu 1967,
segir í 61. grein um Rafmagnsveitur
ríkisins að þær skulu hafa það verk-
efni, annaðhvort einar sér eða í sam-
vinnu við önnur fyrirtæki, að fram-
leiða, dreifa og selja raforku, hvort
heldur er í heildsölu eða smásölu á
tilteknu orkuveitusvæði, enda gegni
önnur héraðsrafmagnsveita ekki því
hlutverki. RARIK á og rekur níu
vatnsaflsvirkjanir víða um land og
skiptist starfsemin upp í umdæmi
eftir núgildandi kjördæmaskipan, að
Reykjanesi, Reykjavík og Vestfjörð-
um undanskildum þar sem Hitaveita
Suðurnesja, Orkuveita Reykjavíkur
og Orkubú Vestfjarða ráða ríkjum.
Virkjanir RARIK sjá fyrirtækinu
fyrir tæplega 15% af þeirri raforku
sem það selur í heildsölu þannig að
85% orkunnar eru keypt af Lands-
virkjun. RARIK sér Vestlendingum
alfarið fyrir raforku nema Skaga-
mönnum sem kaupa af Orkuveitu
Reykjavíkur eftir sameiningu við
Akranesveitur. Á Norðurlandi
vestra er RARIK eini seljandi raf-
orku eftir að Rafveita Sauðárkróks
var keypt sl. vetur. Tvö sveitarfélög
á Norðurlandi eystra reka eigin raf-
veitur, þ.e. Norðurorka á Akureyri
og Orkuveita Húsavíkur. Norður-
orka kaupir raforku að langmestu
leyti af RARIK og Húsvíkingar um
helming af sinni orkuöflun. Á Aust-
urlandi selur RARIK raforku í
heildsölu til Rafveitu Reyðarfjarðar
en sér að öðru leyti um dreifinguna í
því kjördæmi. Í Suðurlandskjör-
dæmi situr fyrirtækið eitt að orku-
dreifingu með þeirri undantekningu
að selt er í heildsölu til Selfossveitna
og Bæjarveitu Vestmannaeyja, sem
í upphafi ársins sameinaðist Hita-
veitu Suðurnesja.
Í fyrrnefndum orkulögum segir
ennfremur: „Til þess að ná tilgangi
þessum hafa Rafmagnsveitur ríkis-
ins heimild til hvers konar samninga
við aðra aðila, enda sé í öllu fylgt fyr-
irmælum laga þessara við gerð
þeirra. Rafmagnsveitum ríkisins er
heimilt að stofna og eiga hlut í fé-
lögum sem hafa það að megintil-
gangi að framleiða, flytja, dreifa eða
selja orku.“
RARIK hefur einmitt verið að
nýta sér þessa lagaheimild á síðustu
árum og keypt nokkrar bæjarraf-
veitur. Þá hefur fyrirtækið, bæði eitt
og sér og í samstarfi við sveitarfélög,
unnið að virkjunarrannsóknum til að
auka eigin orkuöflun. Um er að ræða
Villinganesvirkjun í Skagafirði,
virkjun Hólmsár í Skaftártungu og
jarðgufuvirkjun í Grændal skammt
frá Hveragerði. Þessi áform eru af
mismunandi ástæðum í nokkurri
óvissu.
Að sögn Kristjáns Jónssonar raf-
magnsveitustjóra er verið að skoða
Hólmsárvirkjun í samstarfi við
Landsvirkjun, en sá kostur kom
hvað best út í bráðabirgðaniðurstöð-
um rammaáætlunar um nýtingu
vatnsafls og jarðvarma. Skipulags-
stofnun og umhverfisráðherra hafa
lagst gegn framkvæmdum í Græn-
dal og hið sama má segja um sveitar-
félagið Skagafjörð varðandi Vill-
inganesvirkjun.
Kristján bendir á að með nýju raf-
orkulagafrumvarpi séu tvö fylgi-
frumvörp sem muni skipta RARIK
miklu máli. Annars vegar snúist það
um breytingu á RARIK yfir í hluta-
félag og hins vegar um fjármögnun
óarðbærra rekstrareininga í flutn-
ingskerfinu, stundum nefnt fé-
lagslegi þátturinn. Kristján segir að
tekjur af sölu raforku í dreifbýli
standi ekki undir tilkostnaðinum en
með frumvarpinu sé vonast til þess
að framtíðarlausn sé fundin. Gera á
ráð fyrir ákveðnu fjármagni á ári til
að standa undir þessum kostnaði,
svonefndu jöfnunargjaldi.
Hlutverk einstakra
orkufyrirtækja
Sem kunnugt er framleiðir
Landsvirkjun langstærstan hluta af
því rafmagni sem dreift er um land-
ið. Selur fyrirtækið raforku til stór-
iðju og almenningsveitna, auk þess
sem það kaupir raforku frá Hita-
veitu Suðurnesja og Orkuveitu
Reykjavíkur, eða um 660 gígawatt-
stundir (Gwst) á ári. Til samanburð-
ar má geta þess að heildarraforku-
framleiðsla Landsvirkjunar er
tæplega sjö þúsund Gwst á ári. Á
meðfylgjandi töflu sést hve mikla
raforku fyrirtækið selur.
Landsvirkjun hefur undirbúið sig
fyrir breytingar á raforkumarkaði
með stofnun sérstaks flutningssviðs
fyrir tveimur árum þar sem rekstur
þess hefur verið aðgreindur frá öðr-
um rekstri.
Hitaveita Suðurnesja, HS, var
stofnuð af ríkinu og sveitarfélögun-
um á Suðurnesjum fyrir tæpum 30
árum um byggingu og rekstur jarð-
varmaveitu við Svartsengi. Framan
af þjónaði veitan Suðurnesjamönn-
um fyrst og fremst en starfsvæðið
stækkaði í byrjun síðasta árs þegar
sameining átti sér stað við Rafveitu
Hafnarfjarðar í kjölfar þess að HS
var breytt í hlutafélög. Bættust þá
við Hafnarfjörður, Bessastaða-
hreppur og hluti Garðabæjar. Enn
stækkaði svæðið fyrr á þessu ári
þegar Bæjarveitur Vestmannaeyja
sameinuðust HS. Áður höfðu við-
ræður einnig verið við Selfossveitur
um sameiningu en samkomulag
tókst ekki. Á starfssvæði HS eru nú
rúmlega 40 þúsund manns.
Orkuveita Reykjavíkur, OR, hef-
ur í núverandi mynd verið starfandi
frá ársbyrjun 1999 þegar Hitaveita
og Rafmagnsveita Reykjavíkur
sameinuðust. Fyrirtækið starfrækir
90MW gufuaflsvirkjun að Nesjavöll-
um og sér Reykvíkingum, Mosfell-
ingum, Seltirningum, Kópavogsbú-
um, Akurnesingum og hluta
Garðbæinga fyrir rafmagni. Alls búa
á starfssvæði OR um 153 þúsund
manns.
Orkubú Vestfjarða, OV, hóf starf-
semi sína árið 1978 með yfirtöku á
nokkrum bæjarveitum og þeim
hluta RARIK er starfaði á Vest-
fjörðum. Frá miðju síðasta ári hefur
verið starfrækt hlutafélag um OV
eftir að ríkið keypti út hlut sveitarfé-
laganna á Vestfjörðum. OV starf-
rækir nokkrar vatnsaflsvirkjanir
sem framleiða um rúman þriðjung
þeirrar raforku sem seld er um
Vestfjarðakjördæmið. Afgangurinn
er aðallega keyptur af Landsvirkj-
un.
Norðurorka hefur verið starfandi
frá því í ágúst árið 2000 þegar veitu-
fyrirtæki Akureyrarbæjar voru
sameinuð í eitt. Markmiðið með
sameiningunni var að koma á fót öfl-
ugu fyrirtæki sem myndi eitt og sér,
í samvinnu við eða jafnvel samruna
við önnur orkufyrirtæki standa að
framleiðslu, flutningi og sölu á orku
og vatni á Akureyri og annars staðar
þar sem kaupendur finnast. Dreifing
raforkunnar nú fer eingöngu fram
innan marka Akureyrarbæjar og er
að mestu leyti keypt í heildsölu af
RARIK.
Tafir á tilskipun ESB
Frumvarp iðnaðarráðherra til raf-
orkulaga er einkum til komið vegna
tilskipunar Evrópusambandsins um
innri markað raforku í ríkjum Evr-
ópu, bæði innan ESB og á EES-
svæðinu, auk þess sem stjórnvöld
ákváðu að ráðast í brey
skipulagi markaðarins til a
meiri hagkvæmni í fra
dreifingu og sölu á rafork
varpið verður tekið fyrir a
Alþingi þegar það kemur
næsta mánuði. Samkvæmt
ingum í tilskipun ESB átt
búið að innleiða hana 1. júl
ári en einhver töf verður
sem frumvarpið hefur ek
gegnum Alþingi. Núveran
frumvarpsins miðar við að
tekið gildi 1. janúar 2003 en
setning getur breyst í m
ráðuneytisins og Alþingis.
festir Valgerður Sverrisdót
arráðherra í samtali við
blaðið en segir ólíklegt
varpið muni taka öðrum
ingum. Efnislega sé það ób
síðasta þingi.
Frumvarpið felur í sér
endurskoðun á löggjöf um
flutning, dreifingu og sölu
Það var fyrst lagt fram til k
á löggjafarþinginu 2000–20
að til iðnaðarnefndar sem
til umfjöllunar. Það var svo
að nýju á síðasta þingi með
breytingum en var ekki afg
Áðurnefnd tilskipun E
kröfu um jafnrétti til vinns
á raforku þannig að lagaleg
anir standi ekki í vegi fy
keppni. Til þessa hefur Al
þurft að ákveða um vin
orkufyrirtækja og iðnaðar
þurft að ákveða röð virkj
kvæmda. Í tilskipuninni er
upptalning á þeim skilyrð
hægt er að setja fyrir
vinnsluleyfis og eiga þau s
vera gegnsæ og hlutlaus. Í
lagafrumvarpinu er gert rá
í stað Alþingis sé það iðn
herrans hverju sinni að ve
fyrirtæki vinnsluleyfi og
ákvörðun að byggja á skilyr
skipun ESB. Sem dæmi u
ingar er Landsvirkjun, sa
gildandi lögum, skylt að
næga raforku til að anna
irspurn í landinu. Með nýju
myndi þessi skylda falla
gert ráð fyrir að lögmál um
og eftirspurn fullnægi þörfu
aðarins.
Eitt flutningsfyrirt
Í frumvarpinu er gert ráð
að stofna sérstakt fyrir
flutning á raforku frá virk
dreifiveitna og stóriðjuve
dreifiveiturnar síðan að sj
dreifa rafmagninu innan
svæðis, sbr. meðf. skýringa
Fram hafa farið viðræ
stofnun slíks flutningsfyr
sérstökum starfshópi sem
ráðherra skipaði. Segir í f
inu að ráðherra eigi þó að
Ra
umd
Samtök sveitarfé
flestum landshlu
hafa að undanfö
ályktað um orku
þar sem m.a. hefu
ið skorað á iðnaða
herra að hverfa fr
irhugaðri samein
RARIK, Norður
og Orkubús Vestf
Björn Jóhann Bj
son skoðaði rafo
markaðinn og ei
frumvarp til nýrr
orkulaga.
Frumvarp til nýrra raforkulaga verður lagt
KLÚÐRIÐ Í ÁSLANDSSKÓLA
Sá hnútur, sem málefni Áslands-skóla í Hafnarfirði eru komin í,hlýtur að hafa afar slæm áhrif á
skólastarfið og koma niður á bæði nem-
endum og foreldrum þeirra. Því miður
hillir ekki undir að deilum um skólann
sé lokið.
Samskiptaörðugleikar stjórnenda
hafa sett mark sitt á málefni skólans frá
upphafi, er Íslenzku menntasamtökin
tóku við rekstrinum eftir að kennslu-
þáttur skólastarfsins var boðinn út í tíð
fyrrverandi bæjarstjórnarmeirihluta í
Hafnarfirði. Hitt er ljóst, að í Áslands-
skóla hefur verið unnið að mörgu leyti
gott starf og meirihluti nemenda og for-
eldra þeirra verið ánægður með þá
stefnu, sem þar hefur verið framfylgt.
Þær deilur, sem upp komu nú í haust
milli framkvæmdastjóra Íslenzku
menntasamtakanna og skólastjóra Ás-
landsskóla annars vegar og kennara við
skólann hins vegar, eru auðvitað þess
eðlis að þær standa öllu eðlilegu skóla-
starfi fyrir þrifum. Að sjálfsögðu hljóta
menn að gera þá kröfu til einkarekinna
skóla að þeir uppfylli lög og reglur um
skólastarf, rétt eins og skólar sem hið
opinbera rekur. Aftur á móti hlýtur fólk
að spyrja hvort nóg hafi verið reynt til
að leysa deiluna og hvort þar hafi allir
lagt sig fram; stjórnendur Íslenzku
menntasamtakanna, kennarar við skól-
ann og bæjaryfirvöld í Hafnarfirði.
Hvað þátt kennara varðar er ljóst að
forysta Kennarasambands Íslands, sem
var í nánu samráði við kennara Ás-
landsskóla um aðgerðir þeirra, hefur
frá upphafi verið á móti þeirri tilraun að
fela einkaaðilum kennslu í skólanum.
Vilji kennara til að ná samkomulagi
virðist ekki hafa verið mikill, sem sést
m.a. af því að ellefu þeirra sögðu upp
störfum þrátt fyrir að stjórnendur skól-
ans lýstu sig reiðubúna að ganga að öll-
um kröfum þeirra.
Jafnframt er ljóst að meirihluti Sam-
fylkingarinnar í bæjarstjórn Hafnar-
fjarðar vildi lítið reyna til að sætta að-
ila, en tók feginshendi því tækifæri,
sem gafst til að segja upp samningum
við Íslenzku menntasamtökin, enda
hefur það verið yfirlýst stefna Samfylk-
ingarinnar að snúa aftur til hefðbund-
ins bæjarrekstrar á skólanum. Sam-
fylkingin hefur látið eins og eini
kosturinn í stöðunni væri að breyta
rekstrarformi skólans á nýjan leik. Þá
líta menn framhjá því að samskiptaörð-
ugleikar hafa oft komið upp í skólum á
vegum hins opinbera, án þess að menn
hafi talið að lausnin á þeim væri fólgin í
að breyta um rekstrarform.
Í Reykjavíkurbréfi Morgunblaðsins
20. júlí sl. voru samfylkingarmenn í
Hafnarfirði hvattir til þess „að spyrja
foreldra barna í Áslandsskóla álits, áð-
ur en þeir reyna að snúa klukkunni í
skólamálum aftur á bak“. Það er ljóst að
það var ekki gert. Samkvæmt könnun
þeirri, sem Gallup gerði fyrir Íslenzku
menntasamtökin meðal foreldra barna í
skólanum, telja rúmlega 60% að gefa
hefði átt samtökunum meiri tíma til að
leysa innanhússdeilur í skólanum og
62% telja að betra hefði verið að kanna
vilja foreldra og nemenda skólans áður
en bæjaryfirvöld gripu til aðgerða.
Hitt er svo annað mál að úr því, sem
komið er, gera forsvarsmenn Íslenzku
menntasamtakanna skólastarfi í Ás-
landsskóla líkast til lítinn greiða með
því að neita að rýma til fyrir nýjum
stjórnendum. Það er nauðsynlegt að
sem fyrst skapist friður um skólann,
hagsmuna nemendanna vegna. Deil-
urnar eiga úr þessu heima hjá lögfræð-
ingum, ekki innan veggja skólans.
Þeir, sem áhuga hafa á að efla fram-
tak, frumkvæði og fjölbreytni í skóla-
starfi á Íslandi með því að ýta undir að
einkaaðilar starfræki skóla, ættu ekki
að láta klúðrið í Áslandsskóla draga úr
sér kjark. Það er full þörf á að einkaað-
ilar, t.d. samtök foreldra eða kennara,
fái í auknum mæli tækifæri til að reka
skóla og leyfa nýjum hugmyndum að
blómstra, þótt ríki og sveitarfélög fjár-
magni áfram skólastarf og marki því
ramma. Meiri fjölbreytni þarf hins veg-
ar að fylgja valfrelsi foreldra um skóla
fyrir börn sín, eins og Morgunblaðið
hefur fært rök fyrir. Segja má að það
hafi verið gagnrýnisverðast við tilraun-
ina í Áslandsskóla að hún skyldi gerð í
hverfisskóla, sem foreldrar eiga í raun
ekkert val um hvort þeir senda börn sín
í eður ei.
GRETTISTAK HRINGSINS
Fyrir sextíu árum ákváðu konur í fé-laginu Hringnum að hefja söfnun
fyrir byggingu barnaspítala. Þrjár
Hringskonur reiddu af hendi fyrstu
framlögin í barnaspítalasjóðinn í júní
1942. Nú sextíu árum síðar eru Hrings-
konur enn að safna í sjóðinn af ótrúleg-
um krafti en draumurinn um barnaspít-
ala er jafnframt að verða að veruleika.
Barnaspítalinn er risinn á Landspítala-
lóðinni við Hringbraut og verður hann
tekinn í notkun í byrjun næsta árs. Ber
hann með réttu nafnið Barnaspítali
Hringsins, líkt og barnadeild Landspít-
alans hefur gert frá árinu 1965.
Þegar ákvörðun var tekin um bygg-
ingu spítalans fyrir átta árum hétu
Hringskonur því að veita 100 milljónir
króna til byggingarinnar. Fyrr á þesu
ári gáfu þær spítalanum 50 milljónir
króna til kaupa á rúmum og öðrum bún-
aði og í gær afhentu þær Barnaspítal-
anum 150 milljóna króna gjöf.
„Hringskonur hafa ávaxtað vel þá
fjármuni sem safnast hafa til að afla svo
hárrar upphæðar,“ segir Áslaug Björg
Viggósdóttir, formaður Hringsins, í
Morgunblaðinu í gær. „Við erum að
vonast til þess að það framlag sem við
afhendum nú dugi til að ljúka spítalan-
um þannig að allar deildir hans verði til-
búnar þegar hann verður tekinn í notk-
un í upphafi þessa árs.“
Þetta rausnarlega framlag til bygg-
ingar barnaspítala endurspeglar hið
fórnfúsa og aðdáunarverða starf sem
unnið hefur verið af hálfu Hrings-
kvenna allt frá stofnun félagsins árið
1904. Stofnandi félagsins, Kristín Vída-
lín Jacobsons, strengdi þess heit, þar
sem hún lá á sjúkrabeði í Kaupmanna-
höfn, að hún skyldi gera það sem hún
gæti til að liðsinna þeim sem efnalitlir
væru og ættu í veikindum. Með þetta að
leiðarljósi hafa þau hundruð kvenna,
sem komið hafa að starfi Hringsins,
unnið í 98 ár. Þær hafa með ákveðni og
eljusemi safnað fé áratugum saman
með jólakortasölu, jólabösurum, jóla-
kaffi og happdrætti. Það starf hefur í
gegnum árin skilað sér í betri heilbrigð-
isþjónustu fyrir börn á Íslandi. Með
gjöf sinni í gær hafa Hringskonur enn
einu sinni lyft grettistaki í þágu sjúkra
barna. Starf þessara merkilegu sam-
taka verður aldrei þakkað nægjanlega.