Morgunblaðið - 03.10.2002, Blaðsíða 34

34 FIMMTUDAGUR 3. OKTÓBER 2002 MORGUNBLAÐIÐ
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
Herra forseti.
Nú er síðasta þing þessa kjörtímabils að hefj-
ast. Hagspekingar og spástofnanir hafa gjarnan
horn í síðu kosningaþings. Þá gerist stjórnmála-
menn óábyrgari en vant er, veikari fyrir þrýsti-
hópum en vant er og jafnvel enn veikari fyrir
hvers kyns yfirboðum í útgjöldum en vant er.
Haft er á orði, að ríkissjóður verði aldrei svo vin-
asnauður sem á kosningaþingi. Því miður er
nokkuð til í tali af þessu tagi um ístöðuleysi og yf-
irboð síðustu mánuði fyrir kosningar, og berum
við öll þar nokkra ábyrgð. Mín reynsla er einnig
sú, að á kosningaþingi sé meira um upphlaup,
eins og það er kallað þegar smávægileg dæg-
urmál eru blásin upp í æðra veldi og nokkuð halli
á málefnalega umræðu við þessar aðstæður.
Auðvitað má finna að slíku og menn verða að
kunna sér hóf. En á hinn bóginn ber að hafa í
huga að þing er ekki aðeins löggjafarstofnun,
þótt það hlutverk sé virðulegast og þýðingar-
mest. Þing, sem undir nafni rís, verður einnig að
vera vettvangur dagsins og völlur pólitískra
átaka, þar sem rökum er teflt saman, hugsjónir
lita orðræðuna og þingmenn sanna fyrir sjálfum
sér og öðrum að þeim sé ekki sama hvernig þjóð-
málin þróast. Í rauninni fer ekki illa á að þessir
þættir þinghaldsins séu fyrirferðarmeiri á kosn-
ingaþingi en endranær.
Eins og sést á fylgiskjali með stefnuræðunni
vilja einstakir ráðherrar og ríkisstjórnin í heild
þó fá drjúgan hlut af starfstíma þingmanna til
hreinna löggjafarstarfa á komandi vetri, því boð-
uð eru mjög mörg þingmál á vegum stjórnar-
meirihlutans. Væntanlega munu einstakir þing-
menn stjórnar- og stjórnarandstöðu einnig hafa
fjölmörg mál fram að færa. Það þarf því að halda
mjög vel á spöðunum á þessum stutta þingtíma
og er gott við slíkar aðstæður að búa við rögg-
saman þingforseta.
Mikið að gerast í efnahagsmálum
Við upphaf þings er gjarnan spurt hvaða mál
verði fyrirferðarmest. Ljóst er að fjárlagafrum-
varpið og efnahagsmál munu yfirgnæfa önnur
mál fram að jólahléi. Enda eru ríkar ástæður til
þess. Forystumenn stjórnmálaflokkanna komu
saman til sjónvarpsumræðna á dögunum en þá
bar svo við að efnahagsmál voru vart tekin á dag-
skrá. Á því var gefin sú skýring, að í þeim málum
væri ekkert að gerast, eins og það var orðað. Það
voru mikil öfugmæli. Í efnahagsmálum eru stór-
tíðindi að gerast. Tíðindi sem fáir sáu fyrir, þar
með taldir þeir, sem áttu að hafa mesta þekkingu
og bestu aðstæður til að rýna inn í efnahagslega
framtíð landsins. Lítum á nokkur dæmi og þau
ekki gömul. Fyrir 18 mánuðum spáði Þjóðhags-
stofnun að viðskiptahalli ársins 2001 yrði 72,2
milljarðar króna, en hann varð meiri en helmingi
minni. Fyrir réttu ári spáði sama stofnun að hall-
inn yrði 46 milljarðar króna á árinu 2002 en nú er
útlit fyrir að hann verði enginn! Og fyrir aðeins
átta mánuðum var krafist umræðu hér í þinginu
vegna þeirra ógna sem blöstu við í efnahags-
málum. Þá sagði málshefjandinn eftirfarandi
með leyfi forseta: „Var það ekki örugglega fyrir
síðustu jól, herra forseti, sem ríkisstjórnin lýsti
því hvernig verðbólgan mundi senn hníga hægt
en örugglega og var það ekki fyrir jólin sem rík-
isstjórnin talaði líka um svigrúmið sem var að
myndast til að lækka vexti þegar krónan mundi
styrkjast? Jú, herra forseti. Ef mig misminnir
ekki, þá var það einmitt fyrir síðustu jól. En rík-
isstjórnin eins og svo margir aðrir að því er þetta
varðar fór því miður í jólaköttinn.“ Og sami mað-
ur sagði einnig: „Miðað við þær hækkanir sem
yfirleitt verða á verðlagi á þessum tíma árs bend-
ir ekkert til þess að við verðum undir þessum
rauðu strikum. Hver segir það? Ekki bara for-
maður Samfylkingarinnar heldur segir forstjóri
Þjóðhagsstofnunar að það sé ákaflega ólíklegt,
og það er þess vegna sem við efnum til þessarar
umræðu.“ Það gátu fleiri orðið saddir en jóla-
kötturinn, því það er ekki oft sem stjórnmála-
maður þarf að éta aðrar eins kræsingar oní sig
eins og í þessu tilviki.
Og formaður vinstrigrænna taldi að eitt að-
alvandamálið í efnahagsmálum væri að forsætis-
ráðherra landsins væri veruleikafirrtur og á
efnahagslegu afneitunarstigi, eins og það var
efnislega orðað. Hann sagði orðrétt: „Öll skila-
boð sem nú koma úr íslenska hagkerfinu hvað
varðar viðskiptahalla, verðlagsþróun, gengismál
og vaxtamál eru skilaboð um óstöðugleika, óvissu
og viðsjár. En hæstvirtur forsætisráðherra er
enn við sama heygarðshornið, hann tekur ekki
mark á neinu slíku, skiptir um efnahagsráðgjafa
eftir þörfum og setur upp ný og ný sólgleraugu
eins þótt hellirigni.“ Og nú hlýtur að verða spurt:
Hvar eru skilaboðin um óstöðugleika, óvissu og
viðsjár? Áttar formaður vinstrigrænna sig ekki á
því að það er dálítið spaugilegt að spássera í
regnstakk með uppspennta regnhlíf í glaðasól-
skini og góðviðri. Stjórnarandstaðan hélt því
fram að verðbólgan væri komin á fulla ferð aftur
og viðskiptahallinn væri slíkur að hann væri orð-
inn óviðráðanlegur. Henni þótti ekkert benda til
þess að gengið myndi styrkjast og vextir færu
lækkandi. Af kurteisisástæðum ætla ég ekki að
fjalla hér um hina frægu tifandi tímasprengju
sem oft var nefnd til sögunnar. En hvernig er þá
staðan núna og hvernig eru horfurnar? Það tókst
að tryggja frið á vinnumarkaði þvert á framan-
greindar spár. Verðbólgan er komin í takt við
meðaltal samanburðarþjóðanna. Það verður ekki
samdráttur í þjóðarframleiðslunni á þessu ári
eins og spáð var og nú er gert ráð fyrir allgóðum
hagvexti á næsta ári og eru þá virkjanafram-
kvæmdir ekki reiknaðar inn í dæmið. Og hinn
óviðráðanlegi viðskiptahalli verður enginn á
þessu ári og hinu næsta, sem þýðir, þegar tekið er
tillit til erlendrar verðbólgu, að viðskiptajöfnuð-
urinn er í raun jákvæður. Þýðingarmikið er einn-
ig að þjóðhagslegur sparnaður fer nú vaxandi á
nýjan leik. Allir þessir þættir munu tryggja að
kaupmáttur í landinu mun aukast um 2% á næsta
ári og verður það níunda árið í röð sem kaup-
máttur þjóðarinnar vex. Það eru engin dæmi um
slíkt áður í íslenskri þjóðarsögu. Er ekki orðið
óhætt fyrir suma að fara úr stígvélunum í þægi-
legra skótau og leggja frá sér regnhlífina?
Sáttargjörð við samtök aldraðra
Herra forseti.
Á undanförnum árum hefur samráð ríkis-
valdsins við heildarsamtök aldraðra verið að
aukast. Talsmenn aldraðra hafa þó fundið að því,
að þótt samráð hafi vissulega aukist hafi þeir iðu-
lega komið of seint að ákvarðanaferlinu og á
stundum nánast staðið frammi fyrir gerðum hlut.
Nú hefur verið sett í gang djörf tilraun til að
bæta úr þessu, þannig að forystumenn lands-
samtaka aldraðra og ríkisvaldsins verði sam-
ferða í undirbúningsvinnunni. Ekki verði tjaldað
til einnar nætur, heldur reynt að setja fram sátt-
argjörð í samningsformi, sem varðar veginn
næstu árin. Ég er ekki í vafa um að báðir aðilar
ganga til þessa samstarfs af fullum heilindum.
Þýðingarmikið er að sæmilega takist til, því þá
má fylgja þessu vinnumódeli eftir í samstarfi
þessara aðila í framtíðinni og reyna það einnig á
fleiri sviðum.
Mikil hækkun á framlögum
til heilbrigðismála
Herra forseti.
Heilbrigðisráðherra hefur ákveðið að setja af
stað heildarendurskoðun á lögum um heilbrigð-
isþjónustu, m.a. með hliðsjón af fjórum nýlegum
skýrslum Ríkisendurskoðunar. Við afgreiðslu
fjárlaga fyrir árið 2000, haustið 1999, var sér-
staklega leitað til Ríkisendurskoðunar og henni
falið að kanna rekstrarkostnað sjúkrastofnana
miðað við fjárlög. Í kjölfarið var rekstrarhalli
stofnana gerður upp (þar á meðal Landspítala)
og heildarútgjöld, eins og stofnanirnar sjálfar
höfðu áætlað þau, lögð til grundvallar fjárveit-
ingum í fjárlögum ársins 2000. Aðeins tveimur
árum eftir þessa aðgerð, sem átti að koma fjár-
málunum á hreint borð, virðist allt komið í fyrra
horf. Ef litið er á samanlögð fjárframlög í fjár-
lögum til Landspítala og Borgarspítala árið 1997
og borið saman við framlög í fjárlögum 2002 þá
hafa þau hækkað um 65–70%, það jafngildir 10–
11% árlegri hækkun.
Framlög til heilbrigðismála eru há hér á Ís-
landi miðað við önnur ríki, hvaða mælikvarði sem
notaður er. Við viljum hafa heilbrigðiskerfið opið
öllum og þjónustuna bæði mikla og góða. Í fjár-
lögum fyrir árið 2002 er ráðstafað tæplega 60
milljörðum króna til heilbrigðismála. Það er
fjórðungur af heildarútgjöldum ríkisins. Það eru
því gríðarlegir hagsmunir fyrir landsmenn alla
að vel sé farið með það fé og að stuðlað sé að hag-
kvæmum rekstri. Heilbrigðiskerfið er ekki hafið
yfir gagnrýni og í raun óábyrgt að halda því fram
að stórkostlega fjármuni vanti til heilbrigðis-
mála. Við verðum að leita skýringa á hvað hefur
farið úrskeiðis áður en ríkissjóður er krafinn um
enn meira fé. Það gengur ekki að ítrekað séu
lagðir fram miklir fjármunir til að leysa rekstr-
arvanda sem skýtur svo aftur upp kollinum óðar
en við er litið.
Herra forseti.
Á undanförnum árum hafa orðið stórkostlegar
framfarir í samgöngukerfi landsmanna. Öryggi
hefur aukist til muna, vegalengdir milli staða
styst og flutningskostnaður lækkað fyrir vikið.
Stórverkefni eru framundan á þessu sviði eins og
kunnugt er. Yfir 90% umferðar á landinu eru nú
á bundnu slitlagi. Það er mjög dýrt að ná þeim
Stefnuræða Daví
Fram
mála h
um
FJÁRLÖG OG STÖÐUGLEIKI
Frumvarp til fjárlaga, sem Geir H.Haarde fjármálaráðherra lagði
fyrir Alþingi á þriðjudag, gerir ráð
fyrir að 10,7 milljarða króna tekjuaf-
gangur verði á rekstri ríkissjóðs á
næsta ári. Á þessu ári er gert ráð fyrir
að tekjuafgangur nemi 11,6 milljörð-
um, eftir að tillit hefur verið tekið til
óreglulegra gjalda og tekna.
Það hafa orðið mikil umskipti á
rekstri ríkissjóðs á undanförnum ár-
um og liðin tíð að halli sé á fjárlögum
líkt og algengt var fram á síðasta ára-
tug.
Þetta er ekki síst mikilsverður ár-
angur í ljósi þess mikla samdráttar
sem verið hefur í efnahagslífinu á síð-
ustu misserum.
Samdráttarskeiðinu virðist nú vera
að ljúka og hægur vöxtur efnahags-
lífsins að taka við. Landsframleiðsla
mun standa í stað á þessu ári sam-
kvæmt nýjustu spám og hagvöxtur
nema 1,5% árið 2003.
Raunar benda nær allar tölur í nýrri
þjóðhagsspá til að mikill stöðugleiki sé
að komast á í efnahagslífinu á nýjan
leik eftir stutt erfiðleikatímabil. Vísi-
tala neysluverðs hefur einungis hækk-
að um 0,6% það sem af er árinu og því
er spáð að heildarhækkun árið 2002
verði 1,5%. Það er mikil breyting frá
síðasta ári er verðbólga nam 9,4%.
Þá er því einnig spáð að gengi hald-
ist nær óbreytt á næsta ári en um-
skipti í gengi krónunnar eru megin-
skýringin á lækkun verðbólgunnar.
Gert er ráð fyrir að sá mikli við-
skiptahalli, sem hefur verið viðvar-
andi frá árinu 1995, hverfi á þessu ári
og að jafnvægi verði í viðskiptum við
útlönd á næsta ári. Kaupmáttur hefur
aukist stöðugt allt frá 1994, mun
aukast um 1,5% á þessu ári og 2% árið
2003. Einkaneysla hefur vissulega
dregist saman á þessu ári og því síð-
asta en þar sem það gerist á sama tíma
og kaupmáttur er að aukast bendir
það til vaxandi sparnaðar í þjóðfélag-
inu.
Þær breytingar sem ríkisstjórnin
ákvað á síðasta ári að gera á skatta-
legu umhverfi fyrirtækja skipta miklu
máli í þeim umskiptum sem nú eru að
eiga sér stað. Breytingarnar styrkja
samkeppnisstöðu Íslands gagnvart
öðrum löndum og auðvelda jafnframt
fyrirtækjum að auka við starfsemi
sína. Heildarfjárfesting í þjóðfélaginu
mun dragast saman um 15% á þessu
ári ef spár ganga eftir. Á næsta ári er
gert ráð fyrir að fjárfestingar fari vax-
andi á nýjan leik eftir tveggja ára
samdrátt.
Auðvitað má að miklu leyti rekja
þann aukna stöðugleika sem nú má
greina til þess að dregið hefur úr
þenslu í íslensku atvinnulífi. Lending-
in, eftir langt og öflugt hagvaxtar-
skeið, hefur hins vegar orðið mýkri en
flestir þorðu að vona. Stöðugleiki í
ríkisfjármálum og lág verðbólga eru
mikilvægar forsendur fyrir því að við
getum á næstu árum horft fram á auk-
inn hagvöxt og vaxandi tekjur jafnt
einstaklinga sem fyrirtækja.
UMRÆÐUR UM STEFNURÆÐU
Ístefnuræðu sinni á Alþingi í gær-kvöldi lagði Davíð Oddsson for-sætisráðherra megináherzlu á að
sýna fram á batnandi stöðu efnahags-
mála frá því, sem var á árinu 2001,
þegar verðbólgan jókst umtalsvert,
gengi krónunnar lækkaði og önnur
óáran herjaði á landsmenn. Þessi
áherzla forsætisráðherra á efnahags-
málin er skiljanleg í ljósi þeirrar út-
breiddu skoðunar, að í kosningum
kjósi fólk fyrst og fremst eftir því
hvort afkoma þess hefur versnað eða
batnað, þegar komið er að kjördegi.
Ekki fer á milli mála, að veruleg
breyting til batnaðar hefur orðið í
efnahagsmálum landsmanna frá síð-
asta ári. Lítil verðbólga verður á
þessu ári, gengi krónunnar hefur
styrkzt á nýjan leik. Jafnvel er talið að
enginn viðskiptahalli verði á árinu og
nokkur hagvöxtur verði á næsta ári.
Hvað sem öðru líður verður ekki um
það deilt að þetta er verulegur árang-
ur og mikil umskipti frá síðasta ári.
Verði staðan svipuð, þegar nær dreg-
ur kosningum, fer tæpast á milli mála,
að það verði stjórnarflokkunum báð-
um til hagsbóta.
Þótt ekki hafi mátt merkja í ræðum
stjórnarandstöðuleiðtoganna hverjar
megináherzlur þeirra verða í kosn-
ingabaráttunni er þó ljóst af ræðum
þeirra Össurar Skarphéðinssonar,
Steingríms J. Sigfússonar og Sverris
Hermannssonar, að þeir munu halda
uppi mjög harðri stjórnarandstöðu á
þeim vetri, sem er að ganga í garð.
Það þarf engum að koma á óvart. Mið-
að við þau mál, sem eru á döfinni, má
búast við, að stjórnmálabaráttan
verði mjög hörð þegar líður á vetur-
inn. Fyrirhuguð einkavæðing ríkis-
bankanna er umdeild, nú þegar hafa
hafizt harðar deilur um heilbrigðismál
á milli Framsóknarflokks og Samfylk-
ingar og ljóst að Evrópumálin verða
mjög til umræðu.
Sókn Samfylkingarinnar gegn
Framsóknarflokknum, sem hófst á
flokksstjórnarfundi sl. laugardag,
vekur óneitanlega athygli og spurn-
ingar. Þetta virðist ekki beinlínis vera
aðferðin til þess að laða Framsókn-
arflokkinn til samstarfs í ríkisstjórn á
grundvelli áþekkrar stefnu þessara
flokka í Evrópumálum. Er Samfylk-
ingin með þessari hörðu gagnrýni á
Framsóknarflokkinn að gefa til kynna
að slíkt stjórnarsamstarf vaki ekki
fyrir flokknum að kosningum lokn-
um?
Það er skaði að hve litlu leyti um-
ræður um stefnuræðu forsætisráð-
herra snúast um stefnuræðuna. Ef
undan eru skildir forystumenn flokk-
anna koma þingmenn með heimatil-
búnar ræður, sem sjaldnast varða um-
ræðuefnið sjálft, þ.e. stefnuræðuna,
heldur er um að ræða almennar fram-
söguræður um stjórnmál. Það hlýtur
að vera umhugsunarefni fyrir forystu
þingsins, hvort ekki er hægt að breyta
þessu. Í þessum umræðum á stefnu-
ræða forsætisráðherra hverju sinni að
vera grundvöllur umræðna og ætla
mætti að það væri eftirsóknarvert
fyrir alla aðila að um þá ræðu fari
fram snarpar umræður og kappræður
í þinginu.