Morgunblaðið - 31.10.2002, Blaðsíða 32

UMRÆÐAN
32 FIMMTUDAGUR 31. OKTÓBER 2002 MORGUNBLAÐIÐ
S
tóraukin þátttaka Ís-
lendinga í friðargæslu-
verkefnum á Balkan-
skaga undanfarin
misseri er ekki til-
komin eingöngu vegna þess að ís-
lensk stjórnvöld hafi skyndilega
komist að þeirri niðurstöðu að
rétt væri og eðlilegt að utanrík-
isstefna landsins mótaðist í ríkari
mæli en áður af mannúðarsjón-
armiðum. Ljóst er nefnilega að á
vettvangi Atlantshafsbanda-
lagsins (NATO), svo dæmi sé
tekið, hefur
mjög verið
þrýst á íslensk
stjórnvöld að
leggja mun
meira til verk-
efna sem unnin
eru undir
merkjum bandalagsins.
Með þetta í huga ber að lesa
fréttatilkynningu frá utanrík-
isráðuneytinu, sem send var fjöl-
miðlum fyrr í þessum mánuði, en
þar var greint frá því að átta flug-
umferðarstjórar væru komnir til
Kosovo á vegum Íslensku frið-
argæslunnar. Var þessum her
manna ætlað að taka við flug-
umferðarstjórn flugvallarins í
Pristina en því starfi hefur ítalski
flugherinn sinnt undanfarin miss-
eri af hálfu KFOR-fjölþjóðahers-
ins í Kosovo. KFOR lýtur, sem
kunnugt er, yfirstjórn NATO.
Nú er það svo að Íslendingar
hafa engan her. Þeir eru hins veg-
ar aðilar að hernaðarbandalaginu
NATO. Það liggur í augum uppi
að slík aðild hefur skyldur í för
með sér og Íslendingar verða vita-
skuld að hafa eitthvað fram að
færa – einkum og sér í lagi nú
þegar kalda stríðinu er lokið og
aðild Íslands að NATO er ekki
lengur svo mikilvæg hinum aðild-
arþjóðunum, sér í lagi Bandaríkj-
unum (sökum hernaðarlega mik-
ilvægrar staðsetningar landsins)
að menn komist upp með að vera
stikkfrí (meiningin er þó ekki að
fullyrða að það hafi átt við um Ís-
lendinga).
Það þarf enginn að efast um að
Bandaríkjamenn hafa sett þrýst-
ing á íslensk stjórnvöld að leggja
meira af mörkum, rétt eins og
þeir hafa þrýst mjög á hinar Evr-
ópuþjóðirnar að auka framlög sín
til varnarmála. Framkvæmda-
stjóri NATO hefur síðan tekið
undir kröfur stjórnvalda í Wash-
ington. Hann mun til að mynda
hafa sent aðildarþjóðunum harð-
ort bréf í vor eða sumar þar sem
farið var fram á að þau yrðu fyrir
lok ágústmánaðar að vera búin að
gera grein fyrir því með hvaða
hætti þau hygðust auka framlög
sín til bandalagsins.
Embættismenn í Washington
segja mér að fyrst og fremst hafi
verið horft til fjögurra þátta í
þessu sambandi; fjarskiptamála
(e. communications), aðfanga
(logistics), aukins hreyfanleika
(mobility & transport) og yf-
irstjórnar (command & control).
Viðbrögð við bréfi Robertsons
kváðu hins vegar hafa látið á sér
standa og því voru þessi atriði
rædd sérstaklega á varn-
armálaráðherrafundi NATO í
Varsjá fyrir skömmu.
Sennilega má tengja þessar
þreifingar þeirri ákvörðun bæði
Frakka og Breta, sem tilkynnt
var um nýverið, að auka framlög
sín til varnarmála. Íslensk stjórn-
völd virðast líka hafa brugðist
hratt við, að minnsta kosti ef mað-
ur leyfir sér að setja beina teng-
ingu milli framangreindra bréfa-
skrifta framkvæmdastjóra NATO
og ákvörðunarinnar um að senda
alla þessa flugumferðarstjóra til
Kosovo í einu.
Myndi það falla vel undir þá
skilgreiningu bandarískra hern-
aðarsérfræðinga að mikilvægt sé
að greina hvar hvert aðildarríki
stendur vel að vígi varðandi kunn-
áttu, tækni og tækjaeign. Það
liggur auðvitað í augum uppi að
Íslendingar munu ekki leggja til
hermenn eða stríðstól af neinni
tegund en því ekki flugumferðar-
stjóra? Aðrar þjóðir – Ítalir í
þessu tilfelli – geta þá í staðinn
sent fleiri hermenn eða þá einhver
tæki og tól. Verkaskipting er
semsé mál málanna, tilhneigingin
er sú að vilja stuðla að því að
framlag hverrar aðildarþjóðar
komi í sem bestar þarfir. Þar get-
ur Ísland alveg lagt sitt af mörk-
um, þó að landið sé lítið, og ráða
mátti af samtölum sem undirrit-
aður átti við embættismenn í
Washington í síðustu viku að þeir
hafi ekki látið hjá líðast að sýna ís-
lenskum stjórnvöldum fram á
þetta.
Raunar er það svo að þessi mál
verða ofarlega á baugi á NATO-
fundinum sem haldinn verður í
Prag í Tékklandi eftir þrjár vikur.
Bandaríkjamenn munu mæta þar
til fundar og gera bandamönnum
sínum ljóst að við svo búið megi
ekki standa. Ef NATO eigi að
hafa hlutverki að gegna á næstu
árum, og þá er einkum vísað til
baráttunnar gegn hryðjuverkum,
þurfi Evrópubúar að hysja upp
um sig brækurnar.
Á fundinum í Prag mun kastljós
fjölmiðlanna að vísu ekki beinast
að þessum þáttum, heldur mun
vafalaust vekja meiri athygli til-
kynningin um að ákveðið hafi ver-
ið að bjóða sjö þjóðum til viðbótar
aðild að bandalaginu. Bandaríkja-
stjórn tekur fyrir sitt leyti end-
anlega ákvörðun um það í þessari
eða næstu viku hvaða þjóðir þetta
eru. Verulega myndi þó koma á
óvart ef Eystrasaltsþjóðunum
þremur yrði ekki boðin aðild, auk
Slóveníu, Slóvakíu, Rúmeníu og
Búlgaríu. Albanía og Makedónía
verða úti í kuldanum.
Athyglisvert er að heyra hversu
tregir bandarískir embættismenn
eru til að skrifa upp á þá kenningu
að NATO hafi nú umbreyst í póli-
tískan kjaftaklúbb. Þvert á móti
svara þeir öllum spurningum, sem
hníga að slíkri túlkun, með full-
yrðingum um að NATO hafi sann-
arlega miklu hlutverki að gegna í
baráttunni gegn hryðjuverkum. Á
síðasta degi heimsóknar undirrit-
aðs til Washington fannst þó loks-
ins einn aðili, sem var tilbúinn til
að segja upphátt að NATO sem
hernaðarbandalag væri búið að
vera; að réttast væri að draga
smám saman úr starfsemi þess,
þar til leggja mætti samtökin nið-
ur. Hér var um að ræða Ivan
nokkurn Eland, sérfræðing hjá
Cato-stofnuninni, samtökum í
Washington sem kenna sig við
frjálslyndi, ef ekki frjálshyggju.
Ísland og
NATO
Það liggur auðvitað í augum uppi að
Íslendingar munu ekki leggja til
hermenn eða stríðstól af neinni tegund
en því ekki flugumferðarstjóra?
VIÐHORF
Eftir
Davíð Loga
Sigurðsson
david@mbl.is
VEÐURÞJÓNUSTA snýst um
að lýsa ástandi veðurs á líðandi
stund og spá fyrir um þróun þess
fram í tímann. Á síðustu árum hef-
ur vísindaþekkingu, tölvutækni og
fjarskiptum fleygt fram. Unnt er
að bregðast við sífellt aukunum
kröfum notenda veðurupplýsinga
um innihald, áreiðanleika og að-
gengi. Sóknarfæri um bætta veð-
urþjónustu eru mörg en almenn-
ingur á jafnan kröfu á því að leitað
sé hagkvæmustu og bestu leiða.
Nú er svo komið að færni, þekk-
ing á þessu sviði er ekki lengur
bundin við opinberar stofnanir og
fjarskiptatæknin býður upp á að
þjónustan sé löguð að þörfum og
kröfum hvers og eins. Auk þess
má með tölvubúnaði draga úr
hættu á að mannleg mistök leiði til
rangrar upplýsingagjafar sem get-
ur haft afdrifaríkar afleiðingar.
Með tilkomu Internetsins opn-
aðist nýr heimur fyrir miðlun veð-
urspáupplýsinga. Fjöldi og fjöl-
breytileiki vefsetra sem helga sig
viðfangsefninu með einum eða öðr-
um hætti sýnir nú þegar og svo að
ekki verður um villst hvað Int-
ernet-tæknin býður uppá. Ekki sér
fyrir endann á þeirri þróun.
Almennur tölvubúnaður notenda
býður upp á að hægt er að ná í
upplýsingar af staðnum, svo sem
um staðsetningu notenda, tungu-
málaval eða í hvaða einingum
[vindstigum, metrum á sekúndu
eða kílómetrum á klukkustund]
notandi kýs að lesa.
Til þess að þróun og stöðugar
umbætur á veðurþjónustu verði
markvissar er nauðsynlegt að not-
endum sjálfum verði gert kleift að
velja og hafna, að öðrum kosti er
hætta á að notendur sitji uppi með
úreltar aðferðir eða úr sér gengna
tækni. Eina virka leiðin til umbóta
er að opna fyrir samkeppni um úr-
vinnslu og fjölmiðlun veðurupplýs-
inga. Þetta er ekki einungis skoð-
un margra heldur hefur
Alþjóðaveðurfræðistofnunin sett í
samþykktir sínar verklag og við-
mið sem tryggi að þetta geti orðið.
Grundvallaratriði í viðmiðum Al-
þjóðaveðurfræðistofnunarinnar er
að tryggt sé óheft aðgengi allra að
grunnupplýsingum hvar sem er í
heiminum án þess að gerður sé
greinarmunur á eðli þeirrar starf-
semi sem hagnýtir sér upplýsing-
arnar. Upplýsingum verður aldrei
spillt við notkun, notkunin eykur
vermæti upplýsinganna. Almenn-
ingur sem kostar öflun þeirra fær
meira fyrir sinn snúð sem end-
anlegir neytendur.
Til þess að láta reyna á fram-
kvæmd þessa hefur á Íslandi þurft
að vísa til alþjóðlegra skilgreininga
og skuldbindinga íslenskra stjórn-
valda gagnvart Alþjóðaveðurfræði-
stofnuninni um óheft aðgengi allra
af tilteknum veðurupplýsingum.
Þetta dugði ekki til og kæra til ís-
lenskra samkeppnisyfirvalda hefur
heldur ekki breytt neinu þótt úr-
skurður hafi gengið kæranda í vil.
Einstaklingar og fyrirtæki sem ís-
lenskir lögaðilar og skattgreiðend-
ur eiga að sitja hér við sama borð
og opinberir aðilar.
Húseigandi að meta færi á máln-
ingarvinnu, trillusjómaður að auka
allt öryggi sitt, fréttamaður að
gera grein fyrir staðreyndum eða
náttúrufræðingur að vinna upplýs-
ingaafurðir. Allir eiga þessir not-
endur að eiga færi á að bæta við
nýrri þekkingu eða færa sér hana í
nyt þar sem vanþekking var fyrir,
í því felst virðisauki upplýsinganna
hverju nafni sem hann nefnist.
Haldið hefur verið fram að sam-
keppni á veðurþjónustu geti haft
neikvæð áhrif á þjónustuna. Þetta
getur aldrei staðist, nema þar sem
menn telja það neikvætt að það
komi fram aðilar sem standa sig
illa í samanburði við samkeppn-
isaðila. Því verða slík sjónarmið
ekki skilin öðruvísi en að menn
treysti ekki opinberum aðilum til
að taka þátt í samkeppni um bætta
þjónustu við almenning. Þar sem
valið er háttarlag hafta og einok-
unar getur aldrei orðið samkeppni.
Það má vera ljóst að farið er
fram í blóra við íslensk samkeppn-
islög, alþjóðasamþykktir og hags-
muni neytenda og hagsmunum
þeirra fórnað. Ekki má gleyma að
neytendurnir eru bæði aðnjótend-
ur þjónustunnar sem og kostunar-
aðilar Veðurstofu Íslands. Hverjir
eru þeir meiri hagsmunir sem rétt-
læta því að nýsköpun á þessu sviði
sé fórnað fyrir persónulega hags-
muni opinberra embættismanna?
Þessar aðstæður vekja mann til
umhugsunar um það þegar ís-
lenskir sjómenn voru kvaddir til
blóðfórna í baráttunni gegn óvin-
veittum her á stríðsárunum með
því að banna að útvarpa veður-
fréttum frá Íslandi. Þannig var
þeim jafnt sem óvininum gert
ókleift að bæta við þekkingu sína á
veðuraðstæðum, auka öryggi sitt
og bjargræði. Samlíkingin er
skelfilega nærtæk. En erum við í
stríði og þá við hvern – okkur
sjálf?
Má bæta veður-
þjónustu á Íslandi?
Eftir Björn
Erlingsson
„Þar sem
valið er hátt-
arlag hafta
og einok-
unar getur
aldrei orðið sam-
keppni.“
Höfundur er hafeðlisfræðingur.
TEXTAÞING er nafn á ráð-
stefnu sem haldin verður nk. laug-
ardag, en þar verður fjallað um
textun á íslensku sjónvarpsefni og
íslenskum kvikmyndum. Hvers
vegna er þörf á slíkri ráðstefnu?
kann einhver að spyrja. Það er
vegna þess að stór hópur lands-
manna nær alls ekki að nýta sér
talað mál í sjónvarpi. Sama gildir
um íslenskar kvikmyndir og út-
varp. Hópurinn er býsna stór, vel
yfir 10% landsmanna, að talið er.
Þeir sem fylla þennan hóp eru
heyrnarskertir-/lausir á öllum
aldri, stór hluti eldri borgara og
erlent fólk, búsett á Íslandi.
Náðst hefur breið samstaða milli
félaga, sem starfa að málefnum
ofangreindra hópa, og er Texta-
þingið m.a. árangur þeirrar sam-
vinnu.
Í upplýsingasamfélagi nútímans
skiptir miklu máli fyrir almenning
að geta fylgst með þjóðfélagsum-
ræðu og menningarlegum atburð-
um. Eins og fram kom í könnun
Gallup nýlega telja 75% Íslendinga
RÚV mikilvægasta fjölmiðil lands-
ins. RÚV hefur, sem ríkisrekinn
miðill, skyldur gagnvart öllum og
því ber þeim að auka textun á ís-
lensku efni. Ráðamönnum í stjórn-
sýslu ber einnig að sjá til þess, að
það sé gert mögulegt, með því að
gera ráð fyrir ákveðnu fjármagni
til tækja og framkvæmda. Heyrn-
arhjálp fagnar þeim árangri, sem
náðst hefur, en við stöndum langt
að baki nágrannaþjóðum í þessari
þjónustu. Það er því löngu orðið
tímabært að stofna til samstarfs
við sjónvarpsstöðvar og kvik-
myndagerðarmenn á Íslandi um
þetta mikilvæga mál.
Textaþingið er leið til úrbóta í
þessum efnum. Við lítum fyrst og
fremst á Textaþingið sem fræðslu-
ráðstefnu og væntum frjórra og
upplýsandi umræðna. Við höfum
fengið til liðs við okkur kunnáttu-
fólk innlent og erlent til framsögu
og skoðanaskipta. Menntamála-
ráðherra mun ávarpa ráðstefnuna
og aðalfyrirlesarar hennar verða
Martin Davies frá BBC, Englandi
og Lillian Vicanek, sem er forseti
Evrópusamtaka heyrnarskertra og
varaformaður HLF í Noregi. Ís-
lenskum sjónvarpsstöðvum hefur
verið boðin þátttaka í ráðstefn-
unni, svo og fulltrúum kvik-
myndasjóðs og kvikmyndagerðar-
manna.
Við lítum einnig á Textaþingið
sem merkilegan menningarlegan
viðburð á Íslandi. Þarna verður
aðgengi kynnt með nýjum hætti og
eiga því allir að geta notið þess
sem fram fer. Erlendu fyrirles-
ararnir verða raddtúlkaðir yfir á
íslensku, rittúlkur færir alla fyr-
irlestra og umræður í texta, sem
birtist á tjaldi, táknmálstúlkur
færir allt efni ráðstefnunnar yfir á
táknmál heyrnarlausra og auk
þess verður lagður tónmöskvi um
salinn til að heyrnartækjanotend-
ur, sem eru með T-spólu í tækjum
sínum, fái bestu hlustunarskilyrði.
Auk þess er hótelið valið með tilliti
til ferlimála.
Síðast en ekki síst bendum við á
tónlistaratriði ráðstefnunnar, en
það verður samsöngur radda og
tákna. Slíkan samsöng þekkja fáir,
en þeir sem reynsluna hafa geta
borið vitni um fegurð og áhrif
þessa listforms.
Markmið ráðstefnunnar er að
umræða aukist í þjóðfélaginu um
þetta mikla réttlætismál, og að
verulegur árangur náist í textun á
íslensku efni í sjónvarpi og í kvik-
myndum.
Textaþing…Hvað…og
hvers vegna?
Eftir Málfríði
Gunnarsdóttur
„Það er því
löngu orðið
tímabært að
stofna til
samstarfs
við sjónvarpsstöðvar og
kvikmyndagerðarmenn
á Íslandi.“
Höfundur er framkvæmdastjóri
Heyrnarhjálpar.