Morgunblaðið - 28.12.2002, Blaðsíða 30

30 LAUGARDAGUR 28. DESEMBER 2002 MORGUNBLAÐIÐ
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
F
RANSKIR stjórnmálaskýrendur nota latn-
esku orðin „annus incredibilis“ til að lýsa at-
burðum ársins 2002. Stjórnmálasaga „árs-
ins ótrúlega“ í Frakklandi snýst um örlög
sósíalista og stórsigur hægri manna undir
forystu Jacques Chiracs forseta, fyrst í forsetakosn-
ingum og síðan í þingkosningum. Lionel Jospin, leiðtogi
sósíalista, var forsætisráðherra í upphafi ársins og talinn
sigurstranglegur í keppni við Chirac í forsetakosning-
unum um vorið. Jospin datt hins vegar úr leik og varð
þriðji í fyrri hluta kosninganna 21. apríl á eftir þeim Chir-
ac og Jean-Marie Le Pen, frambjóðanda þjóðernissinn-
aðs hægri flokks. Í aðdraganda kosninganna var talið, að
Jospin þyrfti helst að hafa áhyggjur af þjóðernissinna frá
vinstri, Jean-Pierre Chevènement, sem ætlaði sér að
hrista upp í flokkakerfinu. Straumhvörf urðu 21. apríl.
Chirac fékk hvorki meira né minna en 82% atkvæða í
seinni umferð forsetakosninganna og sósíalistar voru
malaðir í þingkosningunum.
Stjórnmálaþróun í Austurríki á árinu 2002 er ekki síð-
ur athyglisverð. Í þingkosningunum þar í október 1999
fékk Frelsisflokkur Jörgs Haiders, þjóðernissinnaður
hægri flokkur, tæp 27% atkvæða . Hlaut flokkurinn
meira fylgi en hinn gamalgróni hægri flokkur Austur-
ríkis, Þjóðarflokkurinn undir forystu Wolfgangs Schüs-
sels, en um 26% kjósenda studdu hann. Snemma árs 2000
myndaði Schüssel ríkisstjórn með flokki Haiders við
mikla reiði og óskammfeilin afskipti sósíalista innan Evr-
ópusambandsins. Þessi ríkisstjórn sprakk í haust og var
efnt til þingkosninga 24. nóvember sl. Þá fékk flokkur
Schüssels 42,3% atkvæða, jók fylgi sitt um rúm 12%, en
flokkur Haiders fékk 10%, tapaði 17%. Sósíalistar juku
fylgi sitt úr 33% í 36%. Ný stjórn hefur enn ekki verið
mynduð í Austurríki. Vegur Haiders hefur dvínað eftir
því sem Austurríkismenn hafa betur kynnst ábyrgð-
arleysi hans.
Í Hollandi urðu einnig stjórnarskipti á árinu og þar
settist hægri sinnuð ríkisstjórn að völdum með aðild ráð-
herra úr flokki Pims Fortuyns, sem var myrtur skömmu
fyrir þingkosningarnar í maí. Vegna ágreinings innan
Fortuyn-flokksins og milli ráðherra hans neyd
Peter Balkenende, forsætisráðherra Hollands
lausnar fyrir sig og stjórn sína í október.
x x x
Sameiginlegt er stjórnmálaþróuninni í Frak
Austurríki og Hollandi á árinu, að þar hafa þjó
aðir hægri menn haft söguleg áhrif. Á hinn bóg
ekki sagt um þá, að þeir hafi erindi sem erfiði.
landi reis svo öflug andúðarbylgja gegn Jean-M
Pen, að meira að segja rótgrónir sósíalistar lét
það að kjósa Chirac forseta. Í Austurríki og Ho
sannast, að séu fulltrúar þessara stjórnmálaafl
ábyrgðar, líður ekki á löngu, þar til innbyrðis á
ingur, öfund eða ótti við að axla ábyrgð verður
falli.
Austurríkismenn reyndu, að það getur orðið
ræða í samskiptum við ríkisstjórnir annarra þj
kalla menn á borð við Haider til ábyrgðar. Þeg
el myndaði ríkisstjórn sína, fóru einkum sósíal
ópusambandinu af hjörunum og lentu sumir fo
þeirra síðan í vandræðum heima fyrir vegna bæ
gangsins. Spurningar vöknuðu um, hve ríkur r
íhlutunar í innanríkismál Austurríkis hefði ska
aðild landsins að Evrópusambandinu. Hvort E
skapaði yfirþjóðlegan rétt til afskipta af lýðræ
framvindu í aðildarlöndunum? Nú láta þessir g
endur ekki eins mikið að sér kveða, þegar Schü
tekist að afhjúpa lýðskrum Haiders, sem á í vö
ast innan eigin flokks og veit ekki, hvort hann á
eða fara sem formaður hans.
Í Noregi á Kjell Magne Bondevik og ríkisstj
vanda vegna þess að hún hefur ekki meirihluta
neyðist til þess í mörgum málum að framkvæm
stefnu þingsins en hún sjálf kysi. „Leikstjórinn
skrumarinn og flokkseigandinn Carl I. Hagen,
hart gegn ríkisstjórninni í efnahagsmálum og l
fram eigið fjárlagafrumvarp. Síðan greiðir han
með einstökum fjárlagatillögum ríkisstjórnari
þakkar sér allt hið góða, sem er þar að finna, en
VETTVANGUR
Virkar leikreglur lý
Eftir Björn Bjarnason
Þ
egar við höldum jól, gefst okkur betra ráð-
rúm en endranær til að njóta afurða
menningar og lista. Eftir því sem auglýs-
ingar og jólaverslun hafa færst fram í nóv-
ember hefur aukist það ráðrúm sem við öll
höfum til að njóta tónlistarviðburða á jólaföstu. Yfir
jólin höfum við svo tíma til að sökkva okkur í bækur
og sjá hvað okkar bestu rithöfundar hafa sett á blað.
Gæði íslenskra skáldverka á síðustu árum eru mikil
og merkilegt að sjá hversu vel rithöfundar hafa fótað
sig í að að draga upp fyrir okkur mynd af heiminum,
eins og Pétur Gunnarsson orðar það, sem speglar
bæði samtíma og sögu. Það fer hins vegar ekki hjá því
að maður hugsi til þess hversu fátæklegar íslenskar
afurðir helsta miðils samtímans – kvikmyndarinnar –
eru í samanburði við þessa flóru. Einstaka hugrakkir
menn leggja í það stórvirki að setja saman kvikmynd-
ir í fullri lengd. Ríkissjónvarpið hefur á boðstólum fátt
af innlendu efni sem einhvers virði er og allt er það
sama markinu brennt – með sama yfirbragði og sömu
sýn. Dagskrárefnið er að mestu leyti unnið af fólki
sem þiggur föst laun hjá ríkisstofnuninni, á meðan
kvikmyndagerðarmenn ganga um göturnar atvinnu-
lausir eða með lítil verkefni.
Við höfum oft heyrt að nauðsynlegt sé að halda úti
ríkisútvarpi á Íslandi. Það er vissulega rétt. Svo er
gert víða um lönd með góðum árangri. Það er hins
vegar eitthvað bogið við þá aðferð sem við höfum valið
okkur í þessu efni. Ríkisútvarpið kostar óheyrilegt fé í
rekstri og það án þess að við sjáum á skjánum þann
mun á dagskrá sem réttlætir þennan fjáraustur.
Margt af því besta sem Stöð 2 og Skjár einn hafa gert
í innlendri dagskrárgerð, tekur því besta í innlendri
dagskrá Ríkissjónvarpsins fram.
Nú má ekki misskilja mig. Ég er talsmaður og
stuðningsmaður ríkisútvarps og ríkissjónvarps, þess
að ríkið reki eina útvarpsstöð og eina sjónvarpsstöð.
Mér er hins vegar hulin ráðgáta hvers vegna þarf að
reka þessar þjónustustarfsemi í allt of stóru stein-
steypuferlíki og með allt of mikla yfirbyggingu. Það
má kalla eðlilegt að setja á ríkisútvarp og sjónvarp
einhverjar skilgreindar skyldur umfram aðra ljós-
vakamiðla, svo sem að reka fréttastofu og tryggja út-
sendingu um land allt. En Stöð 2 sendir út um mest-
allt land og heldur úti fréttastofu og gætir þar með
öryggishlutverks sem ljósvakamiðlar eiga að sinna. Ef
allt væri með felldu mætti því ætla að rekstur Rík-
isútvarpsins ætti að kosta jafnmikið og rekstur Stöðv-
ar 2 og Bylgjunnar, að viðbættum einhverjum 10–
30%, ef gengið er út frá því að ríkisstöðvarnar þurfi
meiri mannafla til að sinna sínu hlutverki.
er langur vegur.
Vandamálið við Ríkissjónvarpið er að þa
eins og stofnun. Hugmyndin að baki því
hugsun gengins tíma um stofnun sem var
Myndir af he
Eftir Árna Pál Árnason
Það væri lyftistöng fyrir íslenska kvikmynd
HVAÐ VAKIR FYRIR
BORGARSTJÓRA?
Atburðir gærdagsins og raunarsíðustu dagana fyrir jól einnig ávettvangi borgarstjórnar eru
skýr vísbending um, að fremur er tekizt
á um framtíð Reykjavíkurlistans þessa
dagana en um framtíð Ingibjargar Sól-
rúnar Gísladóttur í stól borgarstjóra. Í
ljósi mjög afdráttarlausra yfirlýsinga
forystumanna Framsóknarflokks og
vinstri-grænna á landsvísu og oddvita
þessara flokka í borgarstjórn verður
ekki séð hvernig borgarstjóri getur
haldið embætti sínu. Hún gæti að vísu
dregið til baka þá ákvörðun að taka sæti
á framboðslista Samfylkingarinnar við
þingkosningarnar í vor en slík ákvörðun
eftir það sem á undan er gengið mundi
veikja hana svo mjög pólitískt að ætla
verður að sá möguleiki sé ekki lengur
fyrir hendi.
Þess vegna er spurningin nú ekki sú,
hvort borgarstjóri láti af embætti. Það
virðist ljóst að svo verður og sennilega
fyrr en síðar. Hitt er meiri spurning,
hvort flokkunum, sem standa að sam-
starfinu innan Reykjavíkurlistans, tekzt
að bjarga því.
Óneitanlega vekur það mikla athygli,
að Ingibjörg Sólrún hafnaði í gær tillögu
Framsóknarflokks um að Árni Þór Sig-
urðsson, oddviti vinstri-grænna í borg-
arstjórn, tæki við embætti borgarstjóra
af henni, en þá tillögu voru vinstri-
grænir tilbúnir til að styðja næðist um
hana samkomulag. Raunar má spyrja,
hvort það sé borgarstjóra að taka af-
stöðu til slíkrar tillögu og hvort ekki
væri eðlilegra að sú tillaga yrði lögð fyr-
ir borgarstjórnarflokk Samfylkingar-
innar til samþykktar eða synjunar. En
að vísu má segja, að þau rök geti verið
fyrir því að leggja slíka tillögu fyrir
Ingibjörgu Sólrúnu, að hún hefur sjálf
eitt atkvæði í borgarstjórn og gæti með
því atkvæði ráðið úrslitum um, hvort
Árni Þór Sigurðsson næði kjöri sem
borgarstjóri í kosningum í borgar-
stjórn.
Það sýnir hins vegar mjög harða af-
stöðu borgarstjóra að hafna því að einn
af forystumönnum aðildarflokka
Reykjavíkurlistans taki sæti borgar-
stjóra, þegar hann að auki nýtur til þess
stuðnings annars aðildarflokks þessa
sameiginlega lista. Árni Þór nýtur þar
með stuðnings helmings borgarfulltrúa
Reykjavíkurlistans.
Hvað veldur því, að borgarstjóri hafn-
ar forystumanni vinstri-grænna um-
svifalaust? Telur hún, að með því að
velja pólitískt kjörinn einstakling í stól
borgarstjóra séu minni líkur á því að
hún eigi afturkvæmt í þann stól?
Það má skilja á ummælum Ingibjarg-
ar Sólrúnar í Morgunblaðinu í dag er
hún segir: „...þetta kemur í veg fyrir, að
ég geti staðið við mín fyrirheit gagnvart
kjósendum um það að vera borgarstjóri
í Reykjavík og fyrirheit, sem samstarfs-
flokkarnir gáfu einnig. Þarna er verið að
gera ráð fyrir því, að ég hætti sem borg-
arstjóri og eigi ekki afturkvæmt. Ég
bauð á móti til þess að bjarga Reykja-
víkurlistanum, að ég fái tímabundna
lausn frá störfum, standi m.ö.o. upp úr
stól borgarstjóra fram til vors og Helga
Jónsdóttir borgarritari taki við starfi
mínu á meðan. Þetta taldi ég vera far-
sælast fyrir borgina, fyrir starfsmenn
borgarinnar, fyrir Reykjavíkurlistann
og fyrir borgarbúa. Þetta var mín breyt-
ingartillaga. Að auki má bæta við að í til-
lögu framsóknarmanna felst að það eru
engin tímamörk á því hversu lengi þess-
ir aðilar héldu þessu embætti.“
Alla vega er ljóst, að það hlýtur að
vera vinstri-grænum mikið umhugsun-
arefni, að borgarstjóri skyldi ekki einu
sinni telja tillöguna þess virði að um
hana yrði fjallað með lýðræðislegum
hætti í aðildarflokkum Reykjavíkurlist-
ans.
Úr því að borgarstjóri hafnar Árna
Þór Sigurðssyni verður að telja, að hún
mundi hafna hvaða pólitískt kjörnum
fulltrúa sem væri. Vinstriflokkarnir
hafa hins vegar reynslu af því að reka
Reykjavíkurborg með embættismann
sem borgarstjóra en það var gert á ár-
unum 1978 til 1982. Þótt sá borgarstjóri
væri vel metinn einstaklingur var ljóst
að það stjórnkerfi, sem þá var sett upp,
var gersamlega vonlaust.
Frá sjónarhóli Reykjavíkurlistans
getur hins vegar verið skynsamlegt að
fela pólitískt kjörnum fulltrúa að taka
við embætti borgarstjóra af Ingibjörgu
Sólrúnu. Ljóst má vera, miðað við
breyttar aðstæður, að hún býður sig
tæplega fram á ný til borgarstjórnar að
rúmum þremur árum liðnum. Með því að
velja eftirmann hennar úr röðum borg-
arfulltrúa Reykjavíkurlistans væru
oddvitar hans að taka ákvörðun um að
reyna að byggja upp nýjan pólitískan
forystumann listans fyrir næstu kosn-
ingar.
Það er ákaflega erfitt að sjá hver hin
pólitísku markmið Ingibjargar Sólrúnar
Gísladóttur eru með þeirri ákvörðun,
sem hún tók í upphafi um framboð á veg-
um Samfylkingarinnar og hefur hleypt
þessari atburðarás af stað. Hún hefur að
vísu sagt að markmið hennar væri að
koma Davíð Oddssyni forsætisráðherra
og Sjálfstæðisflokknum frá völdum. Til
þess þarf hún að öllum líkindum stuðn-
ing bæði Framsóknarflokks og vinstri-
grænna. Framsóknarmenn upplifa
ákvörðun hennar hins vegar á þann veg,
að hún stefni að því að ryðja Halldóri
Ásgrímssyni utanríkisráðherra út af
þingi. Varla er það góð byrjun á póli-
tískri herferð til þess að koma Sjálf-
stæðisflokknum frá völdum í samstarfi
við Framsóknarflokkinn.
Það má hins vegar skilja ýmsa tals-
menn Samfylkingarinnar á þann veg, að
markmið þeirra sé að komast í ríkis-
stjórn að kosningum loknum. Einn
möguleikinn til þess væri að sjálfsögðu
samstarf við Sjálfstæðisflokkinn. En
varla er það vænleg aðferð til þess að
undirbúa slíkt samstarf að lýsa því yfir
að aðalmarkmið kosningabaráttu Sam-
fylkingarinnar sé að koma Sjálfstæðis-
flokknum frá landsstjórninni.
Líkurnar á því að Samfylking og
vinstri-grænir fengju sameiginlega
meirihluta á Alþingi Íslendinga eru eng-
ar.
Niðurstaðan af því flókna pólitíska
valdatafli, sem nú stendur yfir virðist
því vera þessi:
Með ákvörðun um framboð Ingibjarg-
ar Sólrúnar til þings hefur verið dregið
verulega úr líkum á samstarfi Fram-
sóknarflokks og Samfylkingar á lands-
vísu.
Með yfirlýsingum borgarstjóra um að
markmið hennar sé að koma Sjálfstæð-
isflokknum frá völdum er tæpast lagður
grundvöllur að samstarfi við þann flokk
í ríkisstjórn að kosningum loknum.
Ekki verður annað séð en ákvörðun
um þingframboðið hafi orðið til að borg-
arstjóri missi eitt valdamesta embætti
landsins.
Enn er óljóst hvort samstarfið innan
Reykjavíkurlistans heldur.
Hvaða pólitísk hugsun ræður hér
ferð?