Morgunblaðið - 28.12.2002, Blaðsíða 38

UMRÆÐAN
38 LAUGARDAGUR 28. DESEMBER 2002 MORGUNBLAÐIÐ
ÞESSI grein er svar við gagnrýni
Einars Odds Kristjánssonar, alþing-
ismanns í Vestfjarðakjördæmi, í
Morgunblaðinu 12. desember sl. und-
ir fyrirsöginni „Reynsla annarra“.
Einar Oddur segir í upphafi, rétti-
lega, að fiskveiðiráðgjöf Hafrann-
sóknastofnunarinnar sé í samræmi
við „kenningar“ Alþjóðahafrann-
sóknaráðsins. Betra er þó að orða
þetta sem svo að stofnmat og ráðgjöf
stofnunarinnar er í meginatriðum
byggt á sömu forsendum og beitt er
af vísindamönnum í háskólum og
rannsóknastofnunum um allan heim.
Fiskifræðingar Hafrannsóknastofn-
unarinnar eru því ekki einir á báti í
þessum efnum, og hafa niðurstöður
þeirra verið undir rýni þeirra sem
best þekkja til á þessu sviði. Sam-
vinna af þessu tagi er eðlilegur hluti
vísindalegrar umræðu og til þess fall-
in að styrkja starf íslenskra fiski-
fræðinga í jafnflóknum verkefnum
og hér um ræðir. Það hljómar því ein-
kennilega þegar Einar Oddur lætur
að því liggja, að í slíku samstarfi felist
einhver samantekin launráð eða
„samþykktur sannleikur“ eins og
hann kýs að orða það.
Um Kanada
Það er rétt að Kanadamenn töldu
um skeið að þeir „fylgdu mjög fram
hinni „ábyrgu“ stefnu um friðun og
uppbyggingu þorskstofnanna.“, þ.e
að veiða við væga sókn. Þrátt fyrir
góð áform var raunveruleg sókn þó
miklu meiri en talið var og stofninn
því stórlega ofmetinn. Afleiðingin var
hrun stofnsins á tiltölulega skömm-
um tíma. Fiskifræðingar í Kanada
telja að hrun stofnins hafi fyrst og
fremst verið afleiðing of mikilla
veiða. Aðrir þættir eins og aukin
náttúruleg dauðsföll, nýliðunarbrest-
ur, aukið afrán sela eða lækkandi
sjávarhiti eru taldir hafa ráðið litlu
um þróunina.
Um Barentshaf
Einar Oddur telur að veiðar á
þorski í Barentshafi og við Færeyjar
á undanförnum árum séu góð dæmi
um gagnsleysi ráðgjafar. Í grein
sinni birtir Einar töflu yfir stærð
hrygningarstofns, afla og ráðgjöf en
getur ekki heimilda. Af þeim 14 töl-
um sem birtar eru yfir Barentshafs-
og Færeyjarþorskinn eru aðeins
tvær í samræmi við skýrslur Alþjóða-
hafrannsóknaráðsins (sjá
www.ices.dk).
Ráðgjöf Alþjóðahafrannsóknaráð-
sins fyrir árið 2000 í Barentshafi mið-
aðist við að ná settum markmiðum
stjórnvalda um að stærð hrygning-
arstofnsins yrði yfir 500 þúsund tonn
í ársbyrjun 2001. Ráðgjöf næstu
tveggja ára miðaðist við að þessi
markmið næðust árið 2003. Hærri
ráðgjöf fyrir árið 2003, þrátt fyrir að
afli undangengins árs hafi verið um-
fram tillögur, byggist á því að hrygn-
ingarstofninn er nú talinn stærri en
áður vegna hækkunar á kynþroska-
hlutfalli hjá 6–8 ára fiski.
Um Færeyjar
Gott ástand færeyska þorskstofns-
ins nú má að mestu rekja til þess að
mjög sterkur árgangur (1999 ár-
gangurinn) er að koma inn í veiði-
stofninn og því hefur stofninn vaxið
tímabundið þrátt fyrir óhefta sókn.
Enda þótt talið sé réttast að stilla afla
á ungfiski í hóf þegar stórir árgangar
eru að vaxa upp er alltaf hægt að ná
verulega meiri afla en skynsamlegt
getur talist með meiri sókn, eins og
íslenski ýsustofninn er gott dæmi
um. Þegar Einar Oddur vísar til þess
að „veiðarnar ganga vel“ þrátt fyrir
að farið hafi verið fram úr ráðgjöf þá
er hann að rugla saman ráðgjöf um
skynsamlega nýtingu og þeim afla
sem hægt er að ná tímabundið með
mikilli sókn.
Vegna þess að ráðgjöf hefur ekki
verið fylgt hefur fiskveiðidauði
þorsks í Barentshafi og við Færeyjar
verið langt umfram skynsamlega
nýtingu stofnanna til lengri tíma litið.
Ef áfram verður fylgt sömu stefnu er
í besta falli líklegt að afrakstursgeta
stofnanna verði minni en ef beitt væri
hóflegri sókn. Jafnframt eru meiri
líkur á að stofnar hrynji við slíka
sókn eins og reynslan við Kanada er
til marks um.
Um Norðursjó
Þorskstofninn í Norðursjó er kom-
inn að hruni. Fiskveiðidauði hefur
vaxið smám saman undanfarna ára-
tugi. Hrygningarstofninn hefur
minnkað og nýliðun hefur einnig
minnkað mjög á þessu tímabili og má
í raun álykta að „viðkomubrestur“
hafi orðið í stofninum á undanförnum
árum. Sókn í smáfisk, allt niður í
tveggja ára fisk, hefur löngum verið
mikil í Norðursjó. Sóknin í sæmi-
legan árgang frá 1996 var slík að við
fjögurra ára aldur var árgangurinn
nánast uppurinn (3% á lífi). Vanda-
mál í stofnmati á þorski í Norðursjó
hafa verið af svipuðum toga og hér á
landi, þ.e. vanmat á sókn og þar með
ofmat á stofnstærð. Því miður bendir
margt til þess að örlög þessa fisk-
stofns séu þegar ráðin, þ.e. að hann
muni hrynja endanlega á allra næstu
árum. Sú mynd sem blasir við í þróun
þorskstofnsins í Norðursjó er í meg-
inatriðum mjög lík þróun íslenska
þorskstofnsins. Spurningin er: Tekst
okkur að snúa þróuninni við?
Lokaorð
Í lok greinar sinnar víkur Einar
Oddur að stöðu Hafrannsóknastofn-
unarinnar í rannsóknum í fiskifræði á
Ísland og segir að stofnunin hafi
„haldið þar fram ákveðnum skóla
sem hinum eina rétta sannleika …
þótt yfirgnæfandi líkur séu á því að
þeirra kenningar séu ekki einungis
rangar heldur einnig lífshættulegar
þorskstofninum og þar með efna-
hagslífi þjóðarinnar.“ Þetta eru sann-
arlega stór orð, sem fela í sér harka-
legri gagnrýni og gífuryrði á hendur
vísindamönnum stofnunarinnar en
áður eru dæmi um, og er þó af
nokkru að taka. Í reynd er ekki unnt
að væna vísindamann um neitt verra
en einmitt þetta. Vísindamaður sem
telur sig hafa höndlað hinn endan-
lega eða „rétta sannleika“ er ekki
lengur vísindamaður heldur trúboði.
Við slíkum gífuryrðum eiga vísinda-
menn á Hafrannsóknastofnuninni
tæpast annað svar en að sýna fram á
það með störfum sínum að slíkur
málflutningur á ekki við rök að styðj-
ast. Að öðru leyti telja undirritaðir að
helstu efnisatriðum í málflutningi
Einars Odds Kristjánssonar sé svar-
að.
Meira um
fiskifræði
alþingismanns
Eftir Björn Ævarr
Steinarsson og
Ólaf Karvel Pálsson
Höfundar eru fiskifræðingar
á Hafrannsóknastofnuninni.
„Þetta eru sannarlega
stór orð, sem fela í sér
harkalegri gagnrýni og
gífuryrði en áður eru
dæmi um.“
Björn Ævarr
Steinarsson
Ólafur Karvel
Pálsson
Á ÞRÖSKULDI nýs árs er tími
til að líta yfir liðið ár og horfa til
þess sem framundan er. Á alþjóða-
vettvangi mun liðið ár líkast til
verða skráð í sögunni sem eitt hið
blóðugasta í Mið-Austurlöndum.
Margir óttast að komandi ár muni
færa okkur enn eitt stórstríðið í
Mið-Austurlöndum og minna ör-
yggi í heiminum. Verið er að draga
saman mikinn herafla við Persa-
flóa og þjóðarleiðtogar margra
landa herða áróðurinn gegn Írak.
Nú, 12 árum eftir að fyrsta Persa-
flóastríðið braust út, er verið að
undirbúa endanlegt uppgjör við
Saddam Hussein. Viðmótið ein-
kennist af æ minni sáttfýsi. Áróð-
ursstríðið gegn Írak er nú þegar í
algleymingi.
Lýðræðislegt stjórnarfar er ný-
ársósk margra til handa Írökum.
Sú er ósk margra Íraka sem hrak-
ist hafa í útlegð vegna ofsókna og
pyntinga og allra sem hafa mátt
þola ofbeldi og kúgun í Írak. Það
er einnig okkar ósk en því marki
verður að ná án þess að alþjóða-
friði og öryggi sé stefnt í voða.
Langvarandi pólitískur og efna-
hagslegur þrýstingur ásamt stuðn-
ingi við stjórnarandstöðu hefur í
áraraðir verið leiðin til þess að
velta úr sessi forhertum harð-
stjórnum og svo verður einnig að
fara að í Írak.
Verkefni Öryggisráðsins nú er
ekki að velta stjórninni í Bagdad
úr sessi heldur að afvopna Írak
eins og það var skyldað til árið
1991. Til að ná þessu fram verða
vopnaeftirlitsmennirnir að fá þann
tíma sem þeir þurfa til að sýna
fram á árangur.
Bandaríkin virðast hafa ákveðið
að fara í stríð gegn Írak. Þrýst er
á Öryggisráð SÞ að vera með í
þeirri vegferð vel vitandi um þann
möguleika að BNA kunni að af-
skrifa SÞ og þeim verði skákað
valdalausum á hliðarlínuna næsta
áratuginn. Þar með ykju Banda-
ríkin nýjum kafla í ótrúlega Persa-
flóasögu sína. Strax á sjötta ára-
tugnum lögðu BNA grundvöllinn
að stefnu sinni í málefnum Flóa-
ríkjanna, byggðan á bandarískum
hagsmunum sem tengjast gífurleg-
um olíuauðlindum á svæðinu. Í
áraraðir voru Íranir nánir banda-
menn BNA á svæðinu en Írakar
tóku við því hlutverki eftir að Ír-
anskeisara var steypt af stóli árið
1979. Bandaríkjamenn lögðu sitt af
mörkum við að gera Saddam
Hussein hinn sterka foringja í
Írak og í langvarandi átökum milli
Íran og Írak sáu BNA Írak fyrir
vopnum. Á sama hátt og talibanar
voru síðar meir afleiðing banda-
rískrar stefnu í Afganistan er
Saddam Hussein í hæsta máta
bandarísk framleiðsla.
Við teljum að Norðurlöndunum
beri eindregið að hafna stríði við
Írak. Við hörmum skammsýna og
óábyrga afstöðu Bandaríkjamanna.
Ef markmiðið með stríði er að
velta stjórninni í Írak hví ætti þá
ekki að setja þannig af harðstjórn-
ir vítt og breitt um heiminn þar
sem sannanlega ríkja ólíðandi
harðstjórnir? Ef gera á árás á
Írak til að koma í veg fyrir að
Írakar beiti gereyðingarvopnum
hví ættu þá ekki önnur ríki að
grípa til hins sama gagnvart ríkj-
um sem þau óttast? Ef fyrirbyggj-
andi árás á að vera reglan gegn
svokölluðum bófaríkjum munu slík
ríki þá ekki einnig beita þvílíkum
ráðum? Með slíku væri grafið und-
an reglum og hefðum milli ríkja
sem um áratuga skeið hafa mótast
með mikilli fyrirhöfn. Það gæti
leitt til nýrrar valdauppbyggingar
sem hefði miklar þjáningar og
langvarandi öryggisleysi í för með
sér.
Kröfur SÞ til Írak eru skýrar.
Ályktanir SÞ ber að virða. Hafni
Írak samvinnu við afvopnun gefur
það tilefni til diplómatískra og
pólitískra aðgerða. Stríð er hins
vegar alversti kosturinn. Árás á
Írak í því augnamiði að steypa
stjórninni og fyrirbyggja að Írak
geti hugsanlega gripið til vopna í
framtíðinni getur skapað stór-
hættulegt alþjóðlegt fordæmi. Að
auki gæti stríð í Írak breiðst út til
annarra landa á svæðinu og þá
sérstaklega Ísraels og Palestínu
þar sem ástandið er nú þegar eld-
fimt. Taka þarf tillit til almennra
borgara í Írak sem nú þegar líða
skelfilegar þjáningar vegna alþjóð-
legs viðskiptabanns og hinnar ill-
ræmdu harðstjórnar. Komi til
stríðs er því gífurlegur flótta-
mannastraumur óhjákvæmilegur.
Eigi Írakar efnavopn er mikil
hætta á að þau verði notuð ef
Saddam Hussein sér endalokin
nálgast. Samviskuleysi hans að
þessu leyti er öllum augljóst.
Lýðræði, friður og stöðugleiki í
Írak og Mið-Austurlöndum næst
ekki með stríði heldur með aukinni
áherslu á diplómatískar leiðir við
að ná fram pólitískum lausnum í
Írak. Viðskiptabannið sem bitnar á
almenningi verður að fella úr gildi
um leið og framfylgt er banni við
vopnainnflutningi og öðrum mark-
vissum samþykktum. Auka verður
frumkvæði sem gæti eflt lýðræð-
islega stjórnarandstöðu.
Norðurlöndin eru öll smáríki.
Við viljum öll styrka alþjóðlega
samvinnu og varnir gegn valdbeit-
ingu. Við viljum öll vinna gegn því
að grafið sé undan réttinum til
andófs gegn valdi og að fyrir hendi
sé alþjóðlegt réttaröryggi. Að auki
stöndum við saman um virkt fram-
lag á vettvangi mannúðarmála þar
sem við viljum leggja okkar af
mörkum til að draga úr þjáningum
og skapa friðsamlega framþróun.
Með hliðsjón af þessum viðmiðum
og gildum hljóta Norðurlöndin að
leggja áherslu á að þau óska póli-
tískra lausna í Írak en ekki stríðs.
Megi nýja árið verða ár stjórnmála
og friðar.
Friðvænlegt
nýtt ár?
Eftir Kristin Halvorsen
(SV – Noregi)
Gudrun Schyman
(V – Svíþjóð)
Holger K. Nielsen
(SF – Danmörku)
Steingrím J. Sigfússon
(VG – Íslandi)
„Við teljum að Norð-
urlöndunum beri ein-
dregið að hafna stríði
við Írak.“
Höfundar eru formenn vinstri flokka
á Norðurlöndunum.
ÞAÐ er með ólíkindum upp-
hlaupið sem varð vegna þess að
kona að nafni Ingibjörg Sólrún
Gísladóttir hlýddi kalli Samfylking-
arinnar um að taka sæti á lista
vegna komandi alþingiskosninga.
Þar fer fremstur í flokki borgar-
fulltrúi Vinstri-grænna Árni Þór
Sigurðsson. Hann hefur reynt að
setja Ingibjörgu, vinsælasta stjórn-
málamanni landsins, afarkosti þessi
óþekkti (óþekki) stjórnmálamaður.
Þannig nær hann athygli fjölmiðla
og telur sig mann að meiri fyrir
vikið. Við hlið Ingibjargar er Árni
dvergur í stjórnmálum. Hann hefur
farið fram með miklu offorsi í
þessu máli og telur sig njóta
trausts kjósenda þrátt fyrir að
vera í flokki sem varla er til. Málið
er að með barnslegu og tækifær-
issinnuðu háttarlagi sínu er Árni
að marka upphafið að endalokum
Reykjavíkurlistans. Atburðarásin
hefur opnað fyrir möguleika á sam-
starfi Sjálfstæðisflokks og Fram-
sóknarflokks í borgarstjórn, þ.e. að
R-listinn falli vegna viðvanings-
legra viðbragða Árna Þórs. Annað
er að framsóknarmenn í Reykjavík
eru á móti framboði Ingibjargar
þar sem það hefur áhrif á fylgi
þeirra. Þar fer verst út þreyttur
formaður flokksins sem var of
fljótur að velja sér „öruggt sæti“.
Þess vegna reyna þeir að stöðva
það og beita fyrir sig „dvergnum“
Árna Þór. Hvað skyldi hann fá út
úr þessu öllu saman. Ekki verður
hann borgarstjóri – nei. Verður
hann áfram í meirihluta – kannski.
Lítum aðeins á söguna og velt-
um fyrir okkur tækifærissinnanum
Árna Þór.
Árni var í Alþýðubandalaginu
sáluga og fór inn í borgarstjórn
með Samfylkingarhópnum. Þegar
þar var komið sögu sagði hann sig
úr Samfylkingunni og gekk í
Vinstri græna. Ef hann hefði skipt
um flokk fyrir kosningarnar (’98)
hefði hann ekki komist í borgar-
stjórn. Þarna var fyrsta tækifærið.
Þegar í VG var komið krafðist
hann bitlinga ellegar yrði enginn
R-listi. Hann fékk sæti forseta
borgarstjórnar, þar var annað
tækifærið. Með því að segja skilið
við Samfylkinguna og fara í VG
losaði hann sig undan þeirri
ábyrgð að borga skuldir Alþýðu-
bandalagsins. Þar var þriðja tæki-
færið. Þrátt fyrir að vera í VG er
hann ennþá varaþingmaður Sam-
fylkingarinnar. Þar er fjórða tæki-
færið. Og núna sér hann hilla und-
ir borgarstjórastólinn – þar er
fimmta tækifærið.
Allt á þetta eftir að verða Árna
að falli fyrr en síðar. Ingibjörg
Sólrún er einn af framtíðarleiðtog-
um Samfylkingarinnar og tilvon-
andi forsætisráðherra. Það er ein-
faldlega vilji kjósenda og ekkert
getur komið í veg fyrir það nú
þegar peningamenn eru að mjólka
almenning í skjóli Sjálfstæðis-
flokksins.
Tækifærissinninn
Árni Þór Sigurðsson
Eftir Valdimar Leó
Friðriksson
„Ingibjörg
Sólrún er
einn af fram-
tíðarleiðtog-
um Samfylk-
ingarinnar og tilvonandi
forsætisráðherra.“
Höfundur er í stjórn Samfylkingar-
félags Mosfellsbæjar og situr í 6. sæti
á lista Samfylkingarinnar í
Suðvesturkjördæmi.