Morgunblaðið - 28.12.2002, Blaðsíða 12

FRÉTTIR
12 LAUGARDAGUR 28. DESEMBER 2002 MORGUNBLAÐIÐ
 HALLDÓR Bjarnason braut-
skráðist með doktorsgráðu í hag-
sögu frá University of Glasgow í
Skotlandi 30. nóv. 2001. Heiti
doktorsritgerðarinnar er „The for-
eign trade of
Iceland, 1870–
1914: An analys-
is of trade stat-
istics and a
survey of its
implicatons for
the Icelandic
economy“. Rit-
gerðin fjallar um
utanlands-
verslun Íslendinga og hlut hennar
í þeirri umbreytingu efnahagslífs-
ins sem varð í lok 19. aldar og
upphafi 20. aldar.
Umbreytingin fólst einkum í
nýjungum í sjávarútvegi, þ.e.
miklum vexti þilskipaútgerðar og
tilkomu vélbáta- og togaraútgerð-
ar, ásamt eflingu bankastarfsemi,
bættum samgöngum, stækkandi
þéttbýli o.fl. Utanlandsverslunin
hefur yfirleitt ekki verið talin af-
drifarík fyrir upphaf og framvindu
þessarar umbreytingar en í rit-
gerðinni er þetta samband tekið
til athugunar með skírskotun til
erlendra rannsókna og kenninga
um efnið. Niðurstöður rannsókn-
arinnar eru að utanlandsverslunin
hafi verið mjög þýðingarmikil fyr-
ir efnahagsumbreytingu Íslend-
inga og þá að tvennu leyti.
Verslunin réð miklu um hinn
mikla vöxt þilskipaútgerðar sem
varð á níunda og tíunda áratug 19.
aldarinnar. Spratt hann af miklu
verðfalli á saltfiski á Spánarmark-
aði. Samtímis hratt verslunin af
stað blautfiskverkun sem fólst í
því að kaupmenn hættu að kaupa
saltfiskinn verkaðan (þurrkaðan)
af fiskimönnum og útvegsbændum
og fóru þess í stað að kaupa hann
óverkaðan (blautan) og verka með
aðstoð verkafólks sem þeir réðu til
sín. Varð þetta mikil lyftistöng
fyrir þéttbýlismyndun sem komst
á traustan fót við þetta. Um og
eftir aldamótin fór svo af stað
önnur hrina breytinga er notkun
peninga breiddist út á helstu þétt-
býlissvæðunum og áttu þar hlut að
máli verslunarfyrirtæki í breskri
og norskri eigu. Þessi pen-
ingavæðing hafði víðtæk efnahags-
leg og félagsleg áhrif fyrir al-
menning og atvinnulíf á sviði
sparnaðar, fjárfestingar og neyslu.
Leiðbeinandi Halldórs var pró-
fessor J. Forbes Munro við Dep-
artment of economic and social
history. Andmælendur voru dr.
Alastair J. Durie við sömu deild
og dr. Poul Holm við Centre for
maritime and regional history í
Esbjerg í Danmörku. Halldór naut
margra styrkja við rannsóknina,
m.a. ORS-styrks vegna skóla-
gjalda og styrks frá Vísindasjóði
Rannsóknarráðs Íslands.
Halldór er fæddur á Akureyri
árið 1959. Hann lauk stúdentsprófi
frá MH árið 1981, BA-prófi í sagn-
fræði við HÍ árið 1987 og
cand.mag.-prófi þaðan í sömu
grein árið 1994. Hann vann um
árabil við fræðistörf og bókaút-
gáfu og hefur stundað kennslu.
Hann er ritstjóri og meðhöfundur
ritverksins Saltfiskur í sögu þjóð-
ar: Saga íslenskrar saltfiskfram-
leiðslu og -verslunar frá 18. öld til
okkar daga (1997) og hefur birt
nokkrar greinar í sagnfræði-
tímaritum og víðar. Halldór er nú
við framhaldsrannsóknir í rann-
sóknarstöðu sem kostuð er af Vís-
indasjóði við Sagnfræðistofnun
Háskóla Íslands.
Halldór er sonur hjónanna
Bjarna Benediktssonar, bónda á
Bjarnastöðum í Axarfirði (látinn),
og Magneu Bjarnadóttur. Fóstur-
foreldrar Halldórs eru hjónin
Hildur Bjarnadóttir og Brynjólfur
Sigmundsson, bóndi í Hvamms-
gerði í Vopnafirði (látinn). Halldór
er kvæntur Elínu Hannesdóttur
píanókennara og eiga þau fjögur
börn.
Doktor í
hagsögu
INGVI Guðmundsson, framkvæmdastjóri Spar-
verslunar, efast um að nýjar leiðbeinandi reglur
um viðskipti verslana og birgja, sem stofnunin
birti nýlega, breyti miklu eða skili því sem þeim
sé ætlað að skila. Hann segir þó jákvætt að
reglurnar hafi verið settar en jafnframt að erf-
itt verði fyrir Samkeppnisstofnun að sjá til þess
að reglunum verði framfylgt.
Ingvi segir að Samkeppnisstofnun virðist
ekki taka á brotum á ákvæðum samkeppn-
islaga, sem hún viti um, og að með reglunum sé
hún í raun og veru að leggja blessun sína á þá
ólögmætu viðskiptahætti sem fram hafi komið í
matvöruskýrslunni svokölluðu. Ingvi segir al-
þekkt að ýmsar leiðir séu farnar í samningum
milli birgja og verslana, ýmsir hliðar- og auka-
samningar séu gerðir sem hvergi komi fram.
Eina leiðin fyrir Samkeppnisstofnun til að hafa
eftirlit með þessu sé að skoða bókhaldið reglu-
lega. „Auðvitað er gott að hafa eftirlit með því
hvort það sé verið að mismuna verslunum hvað
þetta varðar en ég held að menn komist ekkert
frekar að því með einhverjum svona samskipta-
reglum. Í reglunum eru samt ákveðnir þættir
sem er tekið á ef menn verða uppvísir að ein-
hverjum bolabrögðum og það er gott,“ segir
Ingvi.
Samningar við birgja eigi að vera gagnsæir
og verslanir eigi að geta treyst því að þær fái
bestu kaupin sem völ sé á. Engin leið sé mögu-
leg fyrir minni verslanir til að fullvissa sig um
það. Sparverslun muni ekki breyta starfsemi og
viðskiptaháttum sínum í kjölfar reglnanna,
enda sé reglunum fyrst og fremst beitt gegn
þeim sem hafi yfirráð á markaðnum. „Við erum
það litlir að við getum ekki beitt neinum bola-
brögðum og það hvarflar ekki að okkur að setja
einhverja upp við vegg,“ segir Ingvi. Almennt
telur hann að betri samkeppnislög vanti hér á
landi.
Þurfa að gera smávægilegar breytingar
Sigurður Teitsson, framkvæmdastjóri matvö-
rusviðs Kaupáss, fagnar því að reglurnar hafi
verið settar. Hann eigi eftir að fara betur yfir
þær og skoða hvað þær hafi í för með sér.
Kaupás hafi síðustu ár farið eftir vinnureglum
sem Samtök verslunar og þjónustu gerðu en í
kjölfar nýju reglnanna þurfi Kaupás að endur-
skoða einhver atriði samninga, t.d. varðandi
gildistíma og uppsagnarfrest. Það séu þó smá-
vægilegar breytingar.
Guðjón Stefánsson, framkvæmdastjóri Sam-
kaupa, segist einnig sáttur við reglurnar, hann
sé nýbyrjaður að skoða hvað þær hafi í för með
sér og hann ætli sér t.d. að skoða hvaða reglur
gildi í nágrannalöndunum. „Það er mikilvægt að
það séu leikreglur og að þær séu gagnkvæmar
þannig að þær gildi í báðar áttir,“ segir Guðjón.
Bæði verslanir og birgjar hafi ákveðnum skyld-
um að gegna samkvæmt reglunum.
Framkvæmdastjóri Sparverslunar hefur litla trú á reglum um viðskipti við birgja
Telur reglur Samkeppnis-
stofnunar ekki breyta miklu
Stofnunin í raun
að leggja blessun
sína yfir ólögmæta
viðskiptahætti
BJARNI Kristinn Torfason hlaut í
ár styrk úr Minningarsjóði Þorvald-
ar Finnbogasonar. Tilgangur sjóðs-
ins er að styrkja stúdenta til náms
við verkfræðideild Háskóla Íslands
eða til framhaldsnáms í verkfræði
við annan háskóla. Er styrkurinn
veittur þeim verkfræðinema sem
skarar fram úr í námi og er hann
veittur einum nemanda árlega.
Bjarni Kristinn stundar nám á 3.
ári í véla- og iðnaðarverkfræði.
Hann hefur lokið 73 einingum með
meðaleinkunina 9.46. Er þetta af-
burðaárangur í alla staði. Á þessu
misseri hefur Bjarni dvalið sem
skiptistúdent í Bologna á Ítalíu.
Hann er fæddur 17. desember 1980,
sonur Torfa Magnússonar læknis
og Laufeyjar Ragnheiðar Bjarna-
dóttur kennara.
Þorvaldur Finnbogason var bróð-
ir Vigdísar Finnbogadóttur, fyrrum
forseta. Hann lést ungur að árum,
rétt áður en hann ætlaði að halda
utan til verkfræðináms. Sjóðurinn
var stofnaður af foreldrum Þor-
valdar, Sigríði Eiríksdóttur og
Finnboga Rúti Þorvaldssyni, á 21
árs afmæli sonar þeirra, hinn 21.
desember 1952 og er ávallt út-
hlutað úr sjóðnum á afmælisdeg-
inum.
Morgunblaðið/Kristinn
Fékk styrk úr Minningarsjóði
Þorvaldar Finnbogasonar
RAFIÐNAÐARSAMBAND Ís-
lands hefur endurnýjað kjarasamn-
ing sinn við Samtök verzlunarinnar.
Samningurinn felur í sér sambæri-
legar hækkanir á næsta ári og aðrir
launþegar fá og einnig var samið um
greiðslu í séreignasjóð.
Á síðasta ári náðist samkomulag í
launanefnd ASÍ og Samtaka at-
vinnulífsins um að setja inn í kjara-
samninga að vinnuveitendur ættu
frá 1. júlí 2002 að greiða 1% í sér-
eignarsjóð óháð framlagi launa-
manns. Einnig varð að samkomulagi
að launahækkun 1. janúar 2003 ætti
að vera 0,4% hærri en samið hafði
verið um í kjarasamningum.
Í kjarasamningi Rafiðnaðarsam-
bandsins og Samtaka verslunarinn-
ar eru ákvæði um að hægt sé að
segja honum upp í desember 2002,
annars framlengist hann um eitt ár.
Eftir viðræður milli aðila náðist
samkomulag um að reikna inn í
launahækkun 1. janúar nk. ígildi
þeirra aukahækkana sem höfðu orð-
ið á almennum markaði á samnings-
tímanum og áttu að verða nú um
áramótin. Einnig varð samkomulag
um að fella inn í samninginn ákvæðið
um séreignarsjóð. Auk þess var und-
irrituð bókun um að samningsaðilar
muni koma saman í mars verði
breytingar á almennum kjarasamn-
ingum.
Samið við Norðurljós
Þá hefur Rafiðnaðarsambandið
endurnýjað kjarasamning við Norð-
urljós, en hann átti að renna úr 28.
febrúar nk. Samkvæmt samningn-
um er launatöflu breytt, auk þess
var samið um 3,4% hækkun um ára-
mótin og 3% hækkun 1. janúar 2004.
Einnig er í samningnum ákvæði um
endurskoðun launaliðar hans síðar í
vetur. Starfsmenn Norðurljósa hafa
samþykkt samninginn.
RSÍ semur við Samtök
verslunarinnar
ÍSLENSKA kvikmyndasam-
steypan hefur verið sýknuð í
Hæstarétti af greiðslu 3,3 millj-
óna króna bóta vegna leigu á
tækjum til kvikmyndatöku en
þau voru framleigð erlendu fé-
lagi og aldrei skilað. Í ljós kom
að svik voru í tafli og var er-
lenda félagið ekki til.
Íslenska samsteypan afhenti
leigusalanum Storm ehf. nýjan
búnað í stað þess sem leigður
var og hvarf. Umsaminn leigu-
tími var frá 10. til 12. júlí 1999
og skyldi skila búnaðinum 13.
sama mánaðar. Nýi búnaðurinn
var afhentur 6. september en
leigusalinn krafðist leigugjalds
vegna tækjanna til þess tíma.
Hæstarétti þótti að almennt
væri óheimilt að framleigja hlut
sem tekinn hefur verið á leigu
án samþykkis leigusala. Færi
leigutaki út fyrir heimildir sín-
ar varðandi meðferð leiguhlut-
ar bæri hann fébótaábyrgð
vegna þess tjóns leigusala, sem
af hlytist.
Ekki lagastoð
Hins vegar yrði því ekki
fundin lagastoð að óheimil með-
ferð leigutaka á leiguhlut ylli
því að leigusali gæti krafið
leigutaka um greiðslu leigu
vegna hlutarins eftir lok um-
samins leigutíma og eftir að
hluturinn ferst eða týnist og
leigunotum lýkur.
Í málinu væri höfð leigukrafa
en ekki skaðabótakrafa á hend-
ur Íslensku kvikmyndasam-
steypunni og féllst Hæstiréttur
ekki á að leigusalinn gæti átt
leigukröfu vegna tímans eftir
að hið leigða hvarf. Var kvik-
myndafélagið því sýknað af
kröfunni, en Héraðsdómur
Reykjavíkur tók kröfuna til
greina í mars sl. og dæmdi fé-
lagið til að greiða leigusalanum
3,3 milljónir með vöxtum.
Málið dæmdu dómararnir
Markús Sigurbjörnsson, Árni
Kolbeinsson og Ingibjörg
Benediktsdóttir. Lögmaður Ís-
lensku kvikmyndasamsteyp-
unnar var Sigmundur Hannes-
son hrl. og lögmaður Storm
Þórunn Guðmundsdóttir hrl.
Ekki unnt
að krefj-
ast leigu
fyrir horf-
inn búnað