Morgunblaðið - 18.01.2003, Qupperneq 17

ERLENT
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 18. JANÚAR 2003 17
KOMIN er fram ný kenning um
upphaf flugsins meðal fugla en al-
mennt er talið, að forfeður þeirra
hafi verið tvífættar og fiðraðar eðl-
ur, skyldar risaeðlunum.
Kenningin er sú, að eðlurnar
hafi í fyrstu blakað fiðruðum fram-
limunum ótt og títt til að auðvelda
sér klifur, til dæmis upp tré, kletta
eða aðra þústu í landslaginu. Það
hafi þær ekki gert til að létta sig,
heldur þvert á móti til að þrýsta
sér niður og ná þannig betra gripi
á því, sem var undir fótunum.
Vængirnir, ef svo má kalla, hafi því
virkað eins og vindskeiðar á bíl.
Höfundur kenningarinnar,
bandaríski vísindamaðurinn Kenn-
eth Dial, getur sér til, að þannig
hafi þetta gengið langalengi en
loksins orðið til þess, að eðlan tók
fyrstu eiginlegu flugtökin.
Í rannsóknum sínum fylgdist
Dial með þroska fasana- eða ak-
urhænuunga en hann telur, að
hegðun þeirra sé mjög lík því, sem
var með tvífættu eðlurnar.
„Þeir eru með öfluga afturlimi,
miklir hlauparar og klekjast út á
jörðinni. Samt læra þeir að fljúga,“
segir Dial.
Aðeins nokkurra daga gamlir
fóru ungarnir að nota vængstubb-
ana til að geta hlaupið upp meiri og
meiri bratta í leit að öryggi.
Breyttu vængirnir engu um hrað-
ann á jafnsléttu en stórjuku hann
er brattinn jókst. Eftir nokkrar
vikur gátu ungarnir hlaupið upp
lóðréttan flöt.
Vængstaðan breyttist
Dial segir, að þegar ungarnir
hafi verið komnir upp á að hlaupa
upp mikinn bratta, hafi væng-
staðan eða vænghornið breyst.
„Vængjaslátturinn var þá farinn
að líkjast vængjaslætti fljúgandi
fugla og þegar ungarnir hlupu upp
lóðréttan flöt, var hann orðinn
alveg eins. Fuglinum eða
fornaldareðlunni var þá ekkert
lengur að vanbúnaði með að taka
flugið.“
Hingað til hafa menn skipst í
tvær fylkingar og telur önnur, að
fiðrið hafi gert eðlunum kleift að
hlaupa hraðar og loksins orðið til
að fleyta þeim áfram í loftinu. Aðr-
ir telja að smáar, fiðraðar eðlur
hafi lært að fljúga er þær stukku
grein af grein í trjánum.
Morgunblaðið/Jim Smart
Hafsúlan er falleg og augljóslega langt á milli hennar og eðlunnar.
Upp brattann
með hjálp fiðr-
aðra framlima
Washington. AP.
Hvernig lærðu eðlurnar að fljúga?
ÞÓ að ekki sé langt síðan geisla-
spilarar komu til sögunnar hafa
þeir að mestu tekið við hlutverki
gömlu plötuspilaranna, sem flestir
muna mæta vel eftir þó að þeir hafi
horfið að mestu af markaðnum upp
úr 1990. Nú ber hins vegar svo við
að plötuspilarar eru að ganga í
endurnýjun lífdaga, mörgum til
mikillar ánægju.
Í verslunum, sem selja vörur og
húsgögn til heimilisins, hefur nú
tekið að bera á því að glænýjum
plötuspilurum, sem gjarnan er
pakkað inn í eins konar „ferða-
tösku“, er stillt fram sem söluvöru.
Ekki er lagt ýkja mikið upp úr því
að tóngæðin séu framúrskarandi,
heldur er reynt að tryggja að um
stofuprýði sé að ræða. Gæðin eru
þó næg til að full ástæða sé til að
sækja plötusafnið í geymsluna.
Plötuspilarar komu til sögunnar
á þriðja áratug síðustu aldar. Það
var hins vegar á sjötta áratugnum
sem sala þeirra jókst til muna, enda
gat ekkert ungmenni verið án tækj-
anna til að hlýða á nýjasta nýtt úr
rokkinu, sem þá var komið fram á
sjónarsviðið. Í fyrstu voru flestir
plötuspilarar ætlaðir fyrir 45 snún-
inga plötur en þegar leið á sjötta
áratuginn réðu flestir þeirra einnig
við hinar lengri 33 snúninga plötur.
Geislaspilarar og geisladiskar
komu hins vegar til sögunnar 1983
og segja má að þeir hafi leyst plötu-
spilarann af hólmi á einni nóttu. Að
minnsta kosti voru hljómplötur
nánast úr sögunni tíu árum síðar.
Margir héldu þó ávallt á lofti þeirri
kenningu, að hljómurinn úr gamla
plötuspilaranum væri betri en úr
hinum rafrænu geislaspilurum.
Í fyrra tóku smásalar í Banda-
ríkjunum upp á því að kanna hvort
markaður væri fyrir endurkomu
plötuspilaranna, með því að þeim
var stillt fram um jólahátíðarnar
sem gjafavöru. 177.000 plötuspil-
arar seldust upp á skömmum tíma
og því hafa smásalar ákveðið að
auka enn á framboðið á þessu ári.
Skýrir Katherine Borgfeldt hjá
fyrirtækinu Sharper Image þessa
þróun með því að verslunareig-
endur hafi áttað sig á því að fjöl-
margir hafi aldrei tímt að henda
plötusafninu, þó að spilarinn sjálf-
ur væri fyrir löngu kominn á haug-
ana.
Plötuspilarinn gengur
í endurnýjun lífdaga
Los Angeles Times/Glenn Koenig
Los Angeles Times.