Morgunblaðið - 01.02.2003, Blaðsíða 18

ERLENT
18 LAUGARDAGUR 1. FEBRÚAR 2003 MORGUNBLAÐIÐ
ENNÞÁ logar á stóru, bleiku neon-
hjarta á Pragkastala en þar var því
komið fyrir af manninum, sem átti
mikinn þátt í því að leysa þjóð sína
úr hinni kommúnísku ánauð og er
næstum enn sama blómabarnið og
hann var á sjöunda áratugnum. Á
sunnudag lætur Vaclav Havel af
embætti sem forseti Tékklands síð-
astliðin 13 ár en fátt bendir til, að
kveðjustundin muni einkennast af
miklum húrrahrópum.
Havel er eins konar holdgerv-
ingur hinna örlagaríku atburða á
árinu 1989 þegar kommúnista-
stjórnirnar í Austur-Evrópu
hrundu hver á fætur annarri og
boðuðu um leið endalok sjálfra Sov-
étríkjanna. Havel er 66 ára gamall,
kominn í hóp með merkustu Evr-
ópumönnum síðustu aldar en
heilsuveill og dálítið fjarlægur eins
og draumur hans sjálfs um hið full-
komna samfélag.
Fyrir 13 árum ögruðu landar
hans kommúnistastjórninni með
því að skrifa „Havel í kastalann“ á
húsveggi en nú eru þeir orðnir van-
ir hinni nýju veröld pólitískra átaka
og sviptinga í efnahagsmálunum,
verðhækkunum og öðrum erf-
iðleikum. Flestum er nú gleymdur
draumur Havels um hið fullkomna
lýðræði en það átti að taka við af
einræðinu í „Absúrdistan“ eins og
hann kallaði einu sinni Tékkóslóv-
akíu.
Hvael sagði nýlega, að í forseta-
tíð sinni hefði hann lært þá lexíu,
að „jafnvel skáldin verða að lúta
raunveruleikanum“:
„Á einni nóttu var mér varpað
inn í heim ævintýranna en hrapaði
síðan aftur til jarðar. Það var ekk-
ert, sem tók af mér fallið frá hinum
upphafna og tilfinningaþrungna
heimi byltingarinnar til hins hvers-
dagslega heims skriffinnskunnar.“
Stór skref á stuttum tíma
Tékkar hafa gengið í gegnum
það sama og aðrar þjóðir í aust-
urvegi. Einræði kommúnismans er
liðin tíð en ekki erfiðleikar hins
daglega lífs. Ekki verður þó annað
sagt en Tékkar hafi stigið stór
skref á stuttum tíma. Þeir eru
orðnir aðilar að Atlantshafs-
bandalaginu, NATO, og aðild
þeirra að Evrópusambandinu er
frágengin.
Forsetaembættinu í Tékklandi
fylgja lítil völd en Havel kunni þó
að nýta sér þau. Sáttfýsi hans átti
mikinn þátt í að setja niður gamlar
deilur milli Þjóðverja og Tékka og
þótt hann væri friðarsinni og hefði
talið NATO úrelt fyrirbrigði, mælti
hann manna mest fyrir aðild Tékka
að bandalaginu.
Miklar breytingar hafa orðið í
Tékklandi á rúmum áratug. Borgin,
sem breiðir úr sér fyrir neðan 1.000
ára gamlan kastalann, var áður
heldur grámygluleg með komm-
únísk slagorð á öðru hverju götu-
horni en nú iðar hún af því lífi, sem
fylgir veitingahúsum og verslunum,
netkaffihúsum og hvers kyns
óperu- og leikhússtarfi.
Sumir kenna Havel um, að ekki
tókst að halda Tékkóslóvakíu sam-
an en líklega var það ekki á færi
neins eins manns. Tékkland með
sína 10 milljónir íbúa er ekki
stærra en þriðjungurinn af Portú-
gal en þjóðarframleiðslan er nú
fjórum sinnum meiri en í allri
Tékkóslóvakíu 1990. Atvinnuleysi
er þó mikið, um 9%, en verðbólga
lítil eða 1,8%.
Breyttir tímar
Þegar kommúnistar ofsóttu Hav-
el, fangelsuðu hann og reyndu að fá
hann til að fara úr landi, þá hreif
hann þjóðina með skrifum sínum og
hugrekki. Sá tími er liðinn, segir
blaðamaðurinn Jana Ciglerova. Af-
staða landsmanna er nú eitthvað á
þessa leið: „Hættu að tala um alla
þessa ást og segðu okkur heldur
hvers vegna appelsínurnar eru
svona dýrar.“
Sex af hverjum tíu Tékkum
segja, að Havel hafi verið góður
forseti og það er ekki auðhlaupið að
því að finna mann í hans stað. Hef-
ur þinginu í tvígang mistekist að
kjósa nýjan forseta en líklegt er þó,
að Vaclav Klaus, einn helsti and-
stæðingur Havels og fyrrverandi
forsætisráðherra hægrimanna,
verði loks fyrir valinu.
Ciglerova var 13 ára 1989 og hún
man þegar sá fyrst manninn, sem
átti eftir að jarða kommúnismann
með „flauelsbyltingunni“, sem svo
var kölluð vegna þess hve frið-
samleg hún var. Foreldrar hennar,
flokksbundnir kommúnistar, vör-
uðu hana við þessum „kröftuga en
illa manni“ en þegar Havel ávarp-
aði hundruð þúsunda manna á
Wenceslas-torgi sá hún mann „með
ljóta hárgreiðslu, góðlegan og
hjartahlýjan mann“. Hann talaði
ekki í slagorðum eins og komm-
únistarnir, heldur það mál, sem all-
ir skildu. Þegar Havel var kjörinn
forseti í desember 1989 var það
„eins og vinur minn hefði verið
kjörinn leiðtogi þjóðarinnar“.
Fjarrænn fulltrúi hippatímans
Samt sem áður var Havel alltaf
eins og dálítið fjarrænn og honum
fylgdi alltaf andrúmsloft sjöunda
áratugarins, blómaskeiðs hippanna
og annarra ungra draumóramanna.
Þegar hann og aðstoðarmenn hans
settust að í Pragkastala fóru þeir
um langa gangana á hlaupahjólum
og meðal fyrstu opinberu gestanna
var landi Havels, tónlistarmaðurinn
Frank Zappa. Hann klæddi kast-
alavörðinn upp, færði hann úr lit-
lausum kakiklæðunum og setti
hann í líflegan, ljósbláan búning og
hann bætti gjarnan litlu hjarta við
þegar hann skrifaði nafnið sitt.
„Það verður bara eins og hver
annar dagur þegar Havel kveður,“
segir Jana Novotna, starfsstúlka á
veitingahúsinu Slavia, en það var
einmitt þar sem Havel og vinir
hans byrluðu kommúnismanum
banaráð yfir bjórglasi en undir ár-
vökulu auga leyniþjónustumann-
anna.
Glatað sakleysi
Vaclav Havel má nú kallast auð-
ugur maður. Hann á glæsilegt hús í
sveitinni, annað glæsihús í Prag og
ágætis afdrep í Portúgal. Löndum
hans mörgum finnst sem embættið
hafi tekið hann frá þeim og einka-
mál hans ollu líka nokkurri
óánægju.
Tékkar dáðu Olgu, fyrri konu
Havels, fyrir gáfur og fyrir alla þá
tryggð, sem hún sýndi manni sín-
um í erfiðleikunum og það þótt
hann væri sjaldan við eina fjölina
felldur í kvennamálum. Hún lést
1995 og aðeins ári síðar kvæntist
Havel leikkonunni Dagmar
Veskrnova en hún er 20 árum yngri
en hann. Mörgum þótti hún óhefluð
og einu sinni gerði hún sig seka um
að blístra af öllum lífs- og sál-
arkröftum til að þagga niður í
manni, sem var gagnrýninn á for-
setann, eiginmann hennar.
„Með árunum tapaði hann sak-
leysinu eins og við Tékkar allir,“
segir Ciglerova. „Nú er allt orðið
jarðbundnara en áður var. Við
munum ekki skilja það fyrr en
hann hefur kvatt hvað hann var
ólíkur öðrum mönnum, hvað við
höfum breyst mikið. Þá mun það
renna upp fyrir okkur, að við höf-
um misst eitthvað alveg sérstakt.“
Vaclav Havel, forseti Tékklands
og leiðtogi „flauelsbyltingarinnar“,
kveður eftir 13 ár
AP
Vaclav Havel er hann flutti sína 13. og síðustu nýársræðu 1. janúar sl.
Prag. AP.
’ Þá mun það rennaupp fyrir okkur, að
við höfum misst eitt-
hvað alveg sér-
stakt. ‘
’ Á einni nóttu varmér varpað inn í
heim ævintýranna
en hrapaði síðan aft-
ur til jarðar. ‘
„Jafnvel skáldin verða að
lúta raunveruleikanum“
TVEIR Palestínumenn voru
skotnir í gærmorgun er ísr-
aelskir skriðdrekar óku inn í
borgina Jenin á Vesturbakkan-
um. Daginn áður hafði herinn
staðið fyrir miklum aðgerðum í
Hebron. Um tugur Palestínu-
manna særðist er skriðdeki
skaut að þeim sprengikúlum
skammt austan við Gaza-borg.
Ariel Sharon, forsætisráð-
herra Ísraels, hóf í gær stjórn-
armyndunarviðræður en Lik-
ud-flokkur hans vann mikinn
sigur í þingkosningum á mánu-
dag. Er öll atkvæði höfðu verið
talin á miðvikudag kom í ljós að
flokkurinn hafði tvöfaldað þing-
sætatöluna, er nú með 38 sæti
af 120. Sharon vísaði strax er
úrslitin voru ljós á bug nýju
boði Yassers Arafats Palestínu-
leiðtoga um friðarviðræður.
Franskir
borgarar
á brott
FRANSKA stjórnin hvatti í
gær franska ríkisborgara til að
hafa sig á brott frá Fílabeins-
ströndinni þar sem blóðug átök
hafa verið um hríð milli stjórn-
arherliðs og uppreisnarmanna.
Fyrr um daginn höfðu hundruð
ungmenna í höfuðborg Fíla-
beinsstrandarinnar, Abidjan,
ráðist með grjótkasti á aðal-
flugvöll landsins til að mótmæla
friðarsamningi sem nýlega var
gerður í París að undirlagi
Frakka.
Í samningnum er kveðið á
um að völd forseta landsins,
Laurents Gbagbo, verði minnk-
uð og uppreisnarmenn fái mik-
ilvæg ráðherraembætti.
Frakkar hafa nokkurt herlið í
landinu sem á að reyna að stilla
til friðar.
Dæmdur fyr-
ir vopnasölu
ÞÝSKUR kaupsýslumaður,
Bernd Schompeter, sem seldi
Írökum hergögn í trássi við við-
skiptabann Sameinuðu þjóð-
anna, var í gær dæmdur í meira
en fimm ára fangelsi í borginni
Mannheim. Meðal búnaðarins
voru tæki til að bora út 10
metra langt hlaup á byssu sem
talið er að hægt hefði verið að
nota til að skjóta hleðslum með
gereyðingarvopnum. Viðskipt-
in fóru fram árið 1991 með að-
stoð milligöngumanna í Jórd-
aníu.
Kasparov
tapaði
RÚSSINN Gary Kasparov,
fyrrverandi heimsmeistari í
skák, tapaði í gær þriðju skák-
inni í sex skáka einvígi gegn of-
urtölvunni Deep Junior sem
búin er ísr-
aelsku skák-
forriti.
Skákin var
aðeins 36
leikir en
Kasparov
gerði slæm
mistök með
því að tíma-
setja rangt
peðsfórn.
Deep Junior var ekki seinn að
notfæra sér mistökin og Kasp-
arov var ekki sáttur við eigin
taflmennsku. „Ég lokaðist gjör-
samlega,“ sagði hann.
STUTT
Mannfall
í Jenin
Gary Kasparov
ÁRLEGA koma til starfa í Dan-
mörku helmingi fleiri útlenskir
læknar en útskrifast frá háskólum
landsins. Samt sem áður er lækna-
skorturinn verulegur og ekki unnt
að finna fólk í um 700 stöður.
Fátt bendir til, að úr þessu rætist
í bráð enda fjölgar læknastöðunum
um 2% árlega og búist er við, að sú
þróun haldi áfram á næstu árum.
Það er því viðbúið, að læknaskort-
urinn verði varanlegur þrátt fyrir
aukinn aðflutning erlendra lækna.
Nú eru 20% þeirra lækna, sem
leggja stund á framhalds- eða sér-
fræðinám í Danmörku, útlendingar
og er þá átt við fólk frá löndum utan
Evrópska efnahagssvæðisins, EES.
Kom þetta fram í Jyllands-Posten í
gær.
Árlega fá 600 útlenskir læknar
bráðabirgðaleyfi til starfa í Dan-
mörku og um 200 þeirra fá síðan
varanlegt starfsleyfi, helmingi fleiri
en fyrir þremur árum. Þar að auki
eru starfandi í Danmörku enn fleiri
læknar frá EES-löndum, einkanlega
frá Noregi, Svíþjóð og Þýskalandi,
en þeirra er ekki getið í þessum töl-
um þar sem réttindi þeirra eru sjálf-
krafa viðurkennd.
40% unglækna útlendingar
Michael Skriver, skrifstofustjóri á
sjúkrahúsinu í Sønderborg, segir,
að þar séu 40% allra unglækna út-
lendingar og án þeirra væri starf-
semin lömuð. Undir það tekur Bent
Hansen, formaður heilbrigðisnefnd-
ar dönsku amtanna, og hann býst
við, að þörfin fyrir útlenda lækna
verði mikil til ársins 2012 að
minnsta kosti.
Það er ýmislegt, sem hefur stuðl-
að að aukinni þörf fyrir lækna. Má
meðal annars nefna nýja meðhöndl-
un eða nýjar lækningaaðferðir, bið-
listana, breytta deildaskiptingu og
fleiri bráðamóttökur. Nú eru út-
skrifaðir í Danmörku um 650 lækn-
ar árlega en búist er við, að sú tala
verði komin í 800 eftir fá ár.
Læknaskortur í Danmörku
Um 600 erlendir læknar fá árlega
bráðabirgðastarfsleyfi í landinu