Morgunblaðið - 01.02.2003, Blaðsíða 40

UMRÆÐAN
40 LAUGARDAGUR 1. FEBRÚAR 2003 MORGUNBLAÐIÐ
Þ
að hefur oft verið sagt
að sagnfræðin fjalli
fyrst og fremst um
sögu sigurvegara;
hún fjalli um Sesar,
Gengis Khan, Karl mikla,
Napóleón (sem reyndar tapaði á
endanum) og fleiri slíka. Hver
man nöfn þeirra leiðtoga sem
töpuðu fyrir Sesar? Ekki nokkur
maður.
Sömu örlög bíða þeirra sem
tapa í stjórnmálabaráttu á Ís-
landi. Hver man t.d. eftir dr.
Valtý Guðmundssyni?
Valtýr hefur alltaf verið minn
maður og ég kemst enn í vont
skap þegar ég hugsa til þess
hversu nálægt hann var mark-
miði sínu að verða leiðtogi lands-
ins þótt næstum 100 ár séu liðin
frá því að hann
tapaði orrust-
unni.
Valtýr var
kjörinn alþing-
ismaður Vest-
mannaeyinga
1894 og lagði fram á Alþingi nýj-
ar hugmyndir sem hann vonaðist
til að myndu rjúfa þá kyrrstöðu
sem þjóðfrelsisbarátta Íslend-
inga hafði ratað í. Margir tóku
tillögum hans fagnandi en fleiri
brugðust ókvæða við og töldu
Valtý vera svikara. Þar fór
fremstur í flokki Benedikt
Sveinsson, faðir Einars Bene-
diktssonar skálds, en Benedikt
tók upp merki Jóns Sigurðs-
sonar þegar hann lést 1879.
Frumvarp Valtýs gerði ráð fyrir
að Íslendingar fengju eigin ráð-
herra en að hann sæti í Kaup-
mannahöfn, en það var mjög um-
deilt. Sumir töldu að Valtýr væri
að gefa of mikið eftir frá stefnu
Jóns Sigurðssonar.
Valtýr lét ekki mótlætið buga
sig heldur barðist einarðlega og
á þinginu 1899 mátti litlu muna
að frumvarp hans yrði sam-
þykkt. Benedikt Sveinsson lá þá
banaleguna, en notaði síðustu
krafta sína til að greiða atkvæði
gegn frumvarpinu.
Á næsta þingi, árið 1901 (en
Alþingi kom þá saman annað
hvert ár), mælir Valtýr enn einu
sinni fyrir frumvarpi sínu og að
þessu sinni er það samþykkt.
Sigurinn virðist í höfn. En þetta
sama ár fellur hægri stjórnin í
Danmörku sem hafði verið við
völd áratugum saman. Nýja
stjórnin býður Íslendingum að
taka stjórn eigin mála í sínar
hendur og til viðbótar að ráð-
herrann sitji á Íslandi. Þetta
kippir að nokkru leyti fótunum
undan málflutningi Valtýs og
gefur andstæðingum hans ný
vopn í hendur. Valtýr berst þó
áfram fyrir auknu sjálfstæði
landsins og nýrri framfarasókn.
Hitinn í pólitíkinni nálgast há-
mark og andstæðingar Valtýs
berja á honum sem aldrei fyrr.
Og það óvænta gerist. Valtýr
fellur í kosningunum 1902. Að
vísu fellur líka einn helsti and-
stæðingur hans, Hannes Haf-
stein, en ósigurinn var samt stór.
Valtýr gefst ekki upp og nær
kjöri í alþingiskosningunum árið
eftir, en flokkur Hannesar,
Heimastjórnarflokkurinn, fær
betri kosningu en flokkur Valtýs.
Flokkarnir eru hins vegar
óskipulagðir og óljóst er hvar
þingmeirihlutinn liggur. Heima-
stjórnarflokkurinn gerir ekki
formlega tillögu um ráðherraefni
og Hannes og Valtýr fara saman
á fund Alberti, sem fór með mál-
efni Íslands í dönsku ríkisstjórn-
inni. Spennan var mikil því eng-
inn vissi hver yrði fyrsti
ráðherra Íslands. Alberti velur
Hannes.
Aldrei hefur almennilega verið
upplýst hvers vegna Hannes
Hafstein var tekinn fram yfir
Valtý, en mig hefur lengi grunað
að Magnús Stephensen lands-
höfðingi hafi átt þar hlut að máli.
Þessi gamli refur hefur örugg-
lega átt erfitt með að sætta sig
við að Valtýr, sem var búinn að
berja á honum árum saman,
tæki við ráðherraembættinu.
Hannes hafði verið ritari hjá
Magnúsi og Magnús sendi hann
til Ísafjarðar eftir að Skúli Thor-
oddsen var hrakinn úr sýslu-
mannsembætti. Á meðan Valtýr
og félagar hans börðust fyrir
sjálfstæði landsins, stundum
hálfvonlausri baráttu, sat Hann-
es á Ísafirði og beið eftir rétta
tækifærinu. Hannes varð að vísu
þjóðhetja, alveg óvart, þegar
enskir landhelgisbrjótar sökktu
báti hans og Hannes náði naum-
lega að bjarga lífi sínu. Hannes
var líka þjóðskáld, en mér er
ekki kunnugt um að Valtýr hafi
getað barið saman vísu. Margir
töldu líka að Hannes væri glæsi-
legri maður en Valtýr og raunar
hefur það ratað í sögubækur að
þetta hafi ráðið úrslitum þegar
Alberti, þessi undarlegi maður
sem seinna var dæmdur í tukt-
hús fyrir skjalafals og þjófnað,
valdi Hannes.
Valtý fannst örugglega að
Hannes hefði stolið ráðherra-
embættinu frá sér og ég hef alla
tíð verið sömu skoðunar. Hannes
varð ráðherra vegna fegurðar
sinnar og vegna þess að hann
var vinur Magnúsar Stephensen
og ekki spillti fyrir að hann var
frændi Tryggva Gunnarssonar
bankastjóra.
Að mörgu leyti fannst mér það
gott á Hannes þegar hann tapaði
kosningunum um Uppkastið árið
1908. Skúli Thoroddsen fór þá
fyrir stjórnarandstöðunni og
barði eftirminnilega á Hannesi
og hans mönnum. Að sjálfsögðu
var ekkert á Skúla að treysta
enda gekk öll hans pólitík út á
að vera á móti og þess vegna gat
hann aldrei orðið ráðherra.
Hvað varð hins vegar um
Valtý? Hann komst aldrei til
valda en sinnti hins vegar
kennslu við Hafnarháskóla. Nú
man enginn eftir Valtý. Í Þjóð-
menningarhúsinu er hins vegar
herbergi sem kallað er Hann-
esarstofa og þar er ekkert
minnst á Valtý.
Í dag eru 99 ár frá því að
Hannes Hafstein tók við ráð-
herraembætti, sem þýðir að eftir
eitt ár verður efnt til fagnaðar í
tilefni aldarafmælis heima-
stjórnar á Íslandi. Þá munu
menn örugglega fjalla ítarlega
um Hannes og hans glæstu
sigra. Ég á bara eina ósk þegar
sú helgimynd verður teiknuð.
Ekki gleyma Valtý, vini mínum.
Hann á það ekki skilið.
Ekki gleyma
Valtý!
Aldrei hefur verið almennilega upplýst
hvers vegna Hannes Hafstein var tek-
inn fram yfir Valtý en mig hefur lengi
grunað að Magnús Stephensen lands-
höfðingi hafi átt þar hlut að máli.
VIÐHORF
Eftir Egil
Ólafsson
egol@mbl.is
RÉTT áður en árið bjó sig undir
að renna saman við öll hin árin sem
eru liðin, þá fæddist lítill drengur í
fjölskyldunni minni svo árið fékk
nýjan tilgang og fastan stað í tilver-
unni. Hann er eins og öll lítil börn,
dálítið lengi að venjast þessum jarð-
neska heimi, þar sem maður sefur og
vaknar og þarf að minna á sig til að
fá næringu og hlýjan faðm. Og hann
hefur þau áhrif á mig að þegar ég
hef haldið á honum dágóða stund
verð ég dálítið viðkvæm og auðsær-
anleg – tilbúnari að finna til – bæði
gleði og sársauka. Eins og hann
minni mig á hvað við erum öll meir
og mjúk innst inni. Hann er búin að
sýna mér heilmargt þó hann eigi
ekki langt líf að baki.
Samheimur foreldra
Og það rifjast upp fyrir mér að
þegar stelpan mín fæddist fyrir 11
árum þá opnaðist fyrir mér nýr
heimur sem ég þekkti ekki áður. Allt
í einu skyldi ég hvernig foreldrum
líður og hvernig þeir geta aldrei
hætt að elska barnið sitt og ég fór að
finna til með öllum foreldrum sem
þurfa að horfa á börnin sín þjást.
Þannig á ég alltaf dálítið erfitt með
fréttir frá Palestínu af foreldrum
sem syrgja börnin sín sem voru
skotin bara fyrir það eitt að vera
ekki réttum megin við strikið. Og
alls staðar að í heiminum eru að ber-
ast slíkar sorgarfréttir.
Eins gott að það er ekki ég
Ég las viðtal við mann sem sagði
frá því að eina nóttina vaknaði hann
við að kona hrópaði á hjálp fyrir utan
hjá honum. Hann bjó í dálítið
skuggalegu úthverfi og það var
greinilegt að konan var í hættu
stödd. Hann fór út ásamt mörgum
öðrum í nágrenninu og hjálpaði kon-
unni. En hann viðurkenndi að fyrstu
viðbrögðin hefðu verið óbeit á þess-
ari konu. Hann átti erfitt með að
finna til samkenndar með henni. Það
var of ógnvekjandi tilhugsun að
setja sig í hennar spor – finna varn-
arleysi hennar og ótta. Og hann
hugsaði; „Eins gott að þetta er hún
en ekki ég.“ Hann sagðist þá hafa
farið að hugsa um alla sem væru eins
og hann. Langaði til að hjálpa en
gætu það ekki. Og sá í því verðugt
verkefni að takast á við þennan ótta
sem aðskilur okkur. Þetta kallar
maður að vera hreinskilinn við sjálf-
an sig.
Brynjan og skilningsleysið
Í búddisma eru kenndar aðferðir
til að opna fyrir samkennd og kær-
leika. Ein af þessum aðferðum er
kölluð tonglen og byggist á því að
tengja sig við alla sem þjást á sama
hátt og við og fólkið í kring um okk-
ur og gefa þannig þjáningunni þann
tilgang að tengja saman allt mann-
kynið. Við gætum öll lært af þessum
aðferðum að leyfa þjáningunni að
snerta okkur í stað þess að brynja
okkur upp. Því um leið og við setjum
upp brynjuna erum við að taka þátt í
því að búa til veggi, ala á reiði, hatri
og skilningsleysi, herða okkur upp
gagnvart okkar eigin viðkvæmni og
gagnvart andartakinu sem er að líða.
Með því að horfast í augu við
skuggahliðar okkar og veita þján-
ingunni allt í kring um okkur athygli
erum við að leggja okkar af mörkum
við að bæta heiminn sem við búum í.
Heilsuspillandi
að hætta að hlæja
Það eru til ýmsar leiðir til að nálg-
ast þannig kærleiksvitundina í okk-
ur, öðlast betri skilning á okkur
sjálfum og hvað það er sem við erum
komin til að leggja af mörkum.
Hvernig við getum sem best
blómstrað og þannig líka hjálpað
okkar nánustu og öðrum í kring um
okkur að gera sitt besta og vera
stöðugt að bæta sig. Ég trúi þvi að
þetta geti verið bæði skemmtilegt og
áhugavert verkefni að takast á við.
Alls ekki mjög alvarlegt verkefni og
jafnvel dálítið spaugilegt. Þegar við
gleymum að hlæja þá förum við að
hugsa of mikið – og það getur verið
mjög heilsuspillandi að týna sér í
huganum.
Skammdegið og
skuggahliðarnar
Veturinn reynist mörgum dálítið
erfiður og jólin sem eiga að vera há-
tíð gleðinnar geta orðið tími ein-
manaleika og kvíða fyrir marga.
Skammdegið á það til að draga fram
okkar dekkstu hliðar og þá getum
við þurft að taka á öllu sem við eig-
um til að rífa okkur upp úr gömlu
fari og halda samt áfram ótrauð. Á
slíkum stundum er gott að vera búin
að rækta geð sitt og safna í sarpinn
leiðum til að hífa sig upp úr sorg-
armýrinni. Þegar allt annað þrýtur
getur líka komið sér vel að rifja upp
hvernig það var að vera lítið og
hjálparvana kríli og geta beðið um
hjálp.
Sjálfsrækt með
gleðibragði
Mér hefur fundist það mjög mik-
ilvægt í þessu síhugsandi þjóðfélagi
að koma með mótvægi sem byggir á
leik, hlátri og ríkri áherslu á líkam-
ann og líkamsvitundina. Þá er auð-
veldara að tæma hugann á eftir,
finna kyrrð og skoða síðan hvernig
má taka til og endurraða lífsmynstr-
inu. Líföndun, jóga, hugleiðsla, dans
og hæfilegt magn af fræðslu hefur
reynst mér vel sem blanda í þennan
rétt – sjálfsrækt með gleðibragði. Á
eftir vetrinum kemur alltaf vor og sá
sem þekkir sorgina kann að meta
gleðina. Þegar ég horfi á litla frænda
minn þá efast ég ekki um að lífsgleði
er okkur meðfædd. Og líka opið og
treystandi hjarta. Flest annað hlýt-
ur því að teljast farangur sem hægt
er að létta og endurskipuleggja.
Sjálfsrækt með
gleðibragði
Eftir Guðrúnu
Arnalds
„Með því að
horfast í
augu við
skuggahlið-
ar okkar og
veita þjáningunni allt í
kring um okkur athygli
erum við að leggja okk-
ar af mörkum við að
bæta heiminn sem við
búum í.“
Höfundur er hómópati, nuddari og
leiðbeinandi í líföndun.
FYRIR örskömmu rifjaði ég
upp í lítilli grein (A4 ¾ síða 12
punktar) sem var birt í Morgun-
blaðinu loforð og efndir sjálfstæð-
ismanna á undanförnum kjörtíma-
bilum varðandi vegagerð á
Vestfjörðum.
Flest það sem vel hefur verið
gert var tíundað og því hrósað. En
einnig var getið um að lofað hefði
verið og sett fram á fundi með
Vestfirðingum að lokið skyldi við
klæðningu Djúpvegar fyrir árið
2000 (H. Bl. á fundi), einnig voru
nefnd gefin fyrirheit fyrir þrennar
síðustu þingkosningar um þessi
mál. Orð mín beindust (orðaflaum-
ur skv. svargrein Einars 28 jan.
sl.) fyrst og fremst að því að nauð-
syn væri að leggja aukið fjármagn
til vegagerðar á næstu þremur ár-
um eins og millifyrirsögn bar með
sér til að vega á móti því mikla
álagi sem verður á atvinnulífið
vegna framkvæmda á Austurlandi
að þeim tíma liðnum 2005–2008.
Einnig benti ég á þá staðreynd
að í samanburði væri hlutur Norð-
austurkjördæmis blómlegri en
Norðvesturkjördæmis og bar sam-
an hlut stjórnarliða.
Gefum þeim hvíld!
Ég skil það sem svo að undan
ábendingum um óframkvæmd lof-
orð hafi Einari Kristni Guðfinn-
syni sviðið, öðrum tittlingaskít
Einars læt ég ósvarað en ítreka að
það er nauðsyn að setja núverandi
stjórn af, þeir sem hana styðja
sem þingmenn þurfa einnig á hvíld
að halda.
Ef á heildina er litið þá er ár-
angur ríkisstjórnar best mælan-
legur í fækkun íbúa á Vestfjörð-
um, íbúafjöldinn er nú kominn
niður fyrir 8.000 manns. Hvers
vegna? Er það vegna byggðaað-
gerða núverandi ríkisstjórnar? Er
það vegna samgangna? Er það
vegna framkvæmdar fiskveiði-
stjórnunar? Telja menn þetta ef til
vill eðlilega þróun að fólk hrekist
frá verðlitlum eignum, frá heima-
byggð, frá gjöfulum fiskimiðum og
samhygð sjávarþorpanna?
Í þessum spurningum felst
ádeila og gagnrýni á kerfið sem
margir bera ábyrgð á. En ég
gagnrýni hiklaust ríkisstjórn og
stjórnarliða með eftirfarandi orð-
um þó menn hríni undan því.
Menn eru orðnir makráðugir og
sjást ekki fyrir í sérhagsmuna-
gæslunni (úthlutun viðbótarafla-
heimilda svo eitthvað sé nefnt).
Þess vegna hvet ég kjósendur hvar
í flokki sem þeir standa til að setja
af núverandi ríkisstjórn.
Óþarfa viðkvæmni
Einars K.
Eftir Gísla S.
Einarsson
„Árangur
ríkisstjórnar
er best mæl-
anlegur í
fækkun íbúa
á Vestfjörðum, íbúa-
fjöldinn er nú kominn
niður fyrir 8.000
manns.“
Höfundur er alþingismaður og
frambjóðandi Samfylkingar í
Norðvesturkjördæmi.