Morgunblaðið - 01.02.2003, Blaðsíða 37

MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 1. FEBRÚAR 2003 37
B
EINT og milliliða-
laust lýðræði er
viðhaft í mjög
misjöfnum mæli í
lýðræðisríkjum
heimsins. Sviss er í farar-
broddi þar sem almenningur
gengur tíðum til atkvæða um
allt milli himins og jarðar og
minnir fyrirkomulagið í sum-
um kantónum ríkisins á gang
mála á Agora í Aþenu forðum.
Næst Sviss í notkun á beinu
lýðræði eru mörg ríki Banda-
ríkjanna þar sem kosið er um
hin fjölbreytilegustu mál sam-
hliða kosningum til þings og
framkvæmdavalds. Á Íslandi
heyrir það hins vegar til und-
antekninga að milliliðalaust
lýðræði sé viðhaft og hefur
stöðnunin verið nánast algjör,
utan atkvæðagreiðslunnar á
vegum Reykjavíkurborgar um
framtíð flugvallar í Vatnsmýr-
inni. Þarna er róttækra breyt-
inga þörf.
Fánaberi
framþróunar
Við Íslendingar eigum að
vera í fararbroddi við
framþróun lýðræðislegra
stjórnarhátta. Til að hreyfa
við þessu brýna framfaramáli
mun undirritaður leggja fram
á Alþingi öðru sinni þings-
ályktun um þróun milliliða-
lauss lýðræðis og notkun raf-
rænna aðferða við framkvæmd
þess. Tilgangurinn er að þróa
lýðræðið áfram í ljósi breyttra
samfélagshátta frá þeim tím-
um þegar fulltrúalýðræðið var
sjálfsögð aðferð við að fram-
kvæma vilja fólksins í lýðræð-
issamfélagi. Vegna aukinnar
menntunar, meiri frítíma og
betri aðgangs að upplýsingum
er morgunljóst að það er löngu
tímabært að þróa fulltrúalýð-
ræðið í auknum mæli til þess
að fólkið sjálft ráði sínum ráð-
um í stærstu og veigamestu
málefnum þjóðfélagsins hverju
sinni. Markmiðið er að Ísland
verði tilraunastofa við þróun
lýðræðisins og fánaberi
framþróunar lýðræðislegra
stjórnarhátta, þar sem hinn al-
menni borgari kemur í sem
mestum mæli að meginákvörð-
unum samfélagsins.
Fulltrúalýðræði fortíðar
Þær miklu breytingar sem
orðið hafa á félagslegum og
efnahagslegum aðstæðum á
Vesturlöndum síðustu áratugi
kalla á breytingar á lýðræð-
isfyrirkomulaginu. Séu menn
almennt á þeirri skoðun að
valdið eigi að liggja eins nærri
almenningi og kostur er
hverju sinni. Almenn og góð
menntun, mikil tölvueign og
meiri frítími kallar á að al-
menningur hafi miklu meira
um hagi sína að segja en áður.
Sá tími á að vera liðinn að
fulltrúar almennings taki allar
ákvarðanir og tímabært að
færa valdið í ríkari mæli til
fólksins. Fulltrúalýðræðið í
óbreyttri mynd er fyrirbæri
fortíðar og mikilvægt fram-
faramál fyrir almenning að
milliliðalaust lýðræði verði eflt
og það tekið upp, hvort heldur
er á sveitarstjórnarstiginu eða
í landsmálunum.
Það er brýnt að hafa það að
leiðarljósi við stefnumörkun
um beint lýðræði að hlutverk
sveitarfélaganna verður æ
mikilvægara eftir því sem þau
stækka og verkefnum þeirra
fjölgar. Valddreifingunni frá
ríki til sveitarfélaga á að fylgja
aukið milliliðalaust lýðræði
þar sem valdið er fært frá Al-
þingi til nærþjónustunnar í
sveitarfélögunum. Breytt hlut-
verk sveitarstjórna kallar á
nýjar reglur við alla stóra
ákvarðanatöku innan þeirra.
Íbúalýðræði felur í sér lausn á
því. Þar eru íbúar sveitarfé-
lagsins kallaðir til leiks, fengn-
ir til samráðs um lausnir og
skipulag. Enginn veit betur en
fólkið sjálft hverjar þarfirnar
eru og hvernig íbúar hvers
sveitarfélags vilja forgangs-
raða fjármunum og verkefn-
um. Samráðsvettvangur íbúa-
lýðræðisins felur einnig
sjálfkrafa í sér að deilur og
átök minnka til muna og
stjórnmálin verða heilbrigðari
fyrir vikið. Samræður fara í
ríkari mæli fram um sameig-
inleg mál í stað illvígra deilna.
Vald peninganna
Það fyrirkomulag sem við-
gengist hefur síðustu tvær
aldirnar í formi fulltrúa-
lýðræðisins hefur að
mörgu leyti runnið sitt
skeið. Milliliðalaust lýð-
ræði leiðir til heilbrigðari
og opnari stjórnarhátta.
Þar sem tryggt er að al-
mannahagsmunir ráði för en
ekki sérhagsmunir einstakra
valdablokka sem geta keypt
sér áhrif í krafti fjármagnsins
og aukinna áhrifa stórfyrir-
ækja í samfélaginu. Ekki síst í
ljósi þeirrar tilfærslu sem hef-
ur átt sér stað á völdum og
áhrifum í samfélaginu frá
kjörnum fulltrúum til við-
skiptalífsins. Beint lýðræði er
góð, og jafnvel nauðsynleg,
leið til þess að búa svo um
hnútana að ýtrustu hagsmunir
hins almenna borgara ráði
ákvarðanatöku um stærstu
hagsmunamál hvers tíma.
Notkun Netsins
Sjálfsagt er talsvert í land
með að hægt verði að fram-
kvæma fullkomnar atkvæða-
greiðslur á Netinu en mikil-
vægt er að nýta kosti
rafrænna aðferða við að
hrinda beinu lýðræði í fram-
kvæmd. Kominn er tími til að
lýðræðið leiti upprunans, en í
stað handauppréttinganna á
Agora í Aþenu á gullöld
Grikkja er að myndast mögu-
leiki á að rétta upp hönd á
Netinu þess í stað. Netið býð-
ur upp á möguleika og mun
gera það í auknum mæli eftir
því sem persónuvernd upplýs-
inga á Netinu þróast, til að
auka stórum milliliðalaust lýð-
ræði og gera það að veruleika
án þeirra galla sem fylgja tíð-
um þjóðaratkvæðagreiðslum.
Þar sem kjósendur þurfa að
fara á kjörstað til að greiða at-
kvæði. Reynslan frá Sviss seg-
ir að kjörsókn minnki þar sem
of mikið umstang fylgi því að
fara oft á ári á kjörstað. Þessu
geta rafrænar aðferðir breytt
með tímanum. Brýnt er að
nýta kosti þeirra eftir því sem
hægt er.
Beint lýðræði
og betri
stjórnarhættir
Eftir Björgvin G. Sigurðsson
’ Milliliðalaust lýð-ræði leiðir til heilbrigð-
ari og opnari stjórn-
arhátta. ‘
Höfundur er varaþingmaður og
frambjóðandi Samfylkingar-
innar í Suðurkjördæmi.
r úr árs-
íkurborgar
rkennilega
Sólrúnar
rkenna, að
rg. Þar
ík-
núar 2003
skulda-
æsta í
vilja fara
„ En ég vil
sterklega
borg væri
. Þetta er
um þetta
eitarfélag-
rðar, Mos-
æjar), Ak-
3 og bera
egar litið
það er með
ingur
reyringur
gur með
anúar
erandi
fstæð-
astöðu
um. Hún
aðreyndir,
en endra-
voru mál-
amálunum
rt, sem
gði hún um
n hefur
2001
ngt hjá
rborgar
n í sam-
anburði á skuldum ríkisins og Reykjavíkurborgar
yrði önnur, ef til dæmis Landsvirkjun og Íbúðalána-
sjóður yrðu með í myndinni. Þessi fullyrðing hennar
stenst ekki frekar en aðrar um þetta mál. Reykja-
víkurborg á um 45% í Landsvirkjun og ríkið rúm
50%, ef fyrirtækið yrði tekið inn hjá bæði ríki og
Reykjavíkurborg mundi það litlu sem engu breyta.
Væri Íbúðalánasjóður tekinn inn hjá ríkinu mundi
það væntanlega frekar styrkja stöðu þess í sam-
anburðinum en hitt.
x x x
Í sennunni miklu innan R-listans um síðustu jól
kom í ljós, að Ingibjörg Sólrún Gísladóttir skirrist
ekki við að halda hlutum̧ sem hreinlega eiga ekki við
nein rök að styðjast, fram af miklum sannfæring-
arkrafti. Gleggst sást þetta, þegar hún sagðist víst
geta boðið sig fram fyrir Samfylkinguna til þings og
setið áfram sem borgarstjóri. Hún vildi með öðrum
orðum ekki trúa því, að vinstri/grænir og framsókn-
armenn sættu sig ekki við, að hún væri bæði í þing-
framboði og sæti sem borgarstjóri.
Þennan eiginleika sinn, að setja kíkinn fyrir blinda
augað, hefur Ingibjörg Sólrún notað, þegar hún lítur
á skuldastöðu Reykjavíkurborgar. Aðferðin dugar
ekki til lengdar, því að það kemur að skuldadög-
unum fyrir Reykvíkinga eins og það kom að loka-
uppgjöri fyrir Ingibjörgu Sólrúnu í samskiptum
hennar við samherja sína innan R-listans.
Spurning er, hvort hinn nýi borgarstjóri, Þórólfur
Árnason, er raunsærri við mat á hinni óverjandi
skuldasöfnun Reykjavíkurborgar en forveri hans.
Skynsamlegasta úrræði hans til að draga skil á milli
fjármálastjórnar sinnar og forvera síns er að sjálf-
sögðu að taka fagnandi tillögunni um úttekt á fjár-
málum borgarinnar, þegar hann kemur til starfa.
x x x
Eðlilegt er að velta því fyrir sér, þegar hugað er
að þessari miklu skuldasöfnun í nafni Reykjavík-
urborgar, hvort þar hafi umsvif verið eitthvað meiri
en í öðrum sveitarfélögum. Þótt grannt sé skoðað,
verður það ekki séð. Helst er ástæða til að staldra
við ylströndina í Nauthólsvík.
Öll sveitarfélög hafa á undanförnum árum verið að
einsetja grunnskóla eða byggja upp leikskóla. Þá
hafa þau einnig verið að bregðast við nýjum kröfum
um fráveitur, en í Reykjavík var lagður á sérstakur
holræsaskattur til að standa undir þeim fram-
kvæmdum, sem ekki var gert í nágrannasveitarfélög-
unum.
Orkuveita Reykjavíkur er stórfyrirtæki. Á vegum
hennar hefur verið varið tæpum 10 milljörðum króna
í Nesjavallavirkjun á undanförnum árum. Á sínum
tíma stóð Hitaveita Reykjavíkur undir slíkum fram-
kvæmdum án lántöku. Nú skýrir þessi tíu milljarða
króna framkvæmd aðeins fimmtung af 50 milljarða
skuldaaukningu Reykjavíkurborgar. Orkuveitan hef-
ur einnig ráðist í smíði höfuðstöðva, sem enginn veit
enn hvað kosta í raun, síðan hefur hún varið millj-
örðum í Línu.net.
Íbúum í Reykjavík hefur ekki fjölgað svo und-
anfarin ár, að ástæða hafi verið til þess fyrir borg-
aryfirvöld að auka skuldir vegna þess. Samkvæmt
samantekt Hagstofu Íslands fjölgaði íbúum höf-
uðborgarsvæðisins á árabilinu 1992 – 2002 um 18,4%.
Í Reykjavík fjölgaði þeim um 11% en í Kópavogi um
48,2%. Á árinu 2002 fjölgaði Reykvíkingum um að-
eins 0,2%! Ingibjörg Sólrún Gísladóttir hefur talið
dýrkeypt að taka við nýjum íbúum af landsbyggð-
inni, en sú þróun hefði átt að hafa mun minni áhrif á
skuldaaukningu Reykjavíkurborgar en t.d. Kópa-
vogs.
Í tíð R-listans hefur ekki verið ráðist í neina stór-
framkvæmd. Mislægum gatnamótum, þar sem
Kringlumýrarbraut og Miklubraut mætast, var skot-
ið á frest vegna þess að R-listinn tók þau út af
skipulagi. Enn hefur ekki fengist niðurstaða um legu
Sundabrautar. Frá því að ritað var undir sam-
komulag ríkis og borgar um ráðstefnu- og tónlistar-
hús í apríl 2002 hefur málið verið í biðstöðu. Stór-
verkefni bíða úrlausnar og hin óverjandi
skuldasöfnun dregur úr svigrúmi Reykjavíkurborgar
til að láta að sér kveða við framkvæmd þeirra.
Löngu er tímabært að taka kíkinn frá blinda aug-
anu, viðurkenna raunverulega skuldastöðu Reykja-
víkurborgar og takast á við fjármál borgarinnar í
ljósi hennar.
a augað
bjorn@centrum.is
endurskoðunarskrifstofan segir
pi þeirra þjóða sem mest greiddu til
Hvað með lægri vexti?
segja að allt yrði þetta vegið upp
u hagræði og nefna lægri vexti og
öruverð í því sambandi. Þetta er
földun. Lífskjör okkar eru með því
m þekkist og vöxtur efnahagslífsins
fram margar ESB þjóðir. Við njót-
aðgangs að mörkuðum ESB, þökk
samningnum og höfum svigrúm og
i til þess að beita nauðsynlegum
nartækjum okkur í hag. Það er til
óst að beiting peningamálatækja á
vexti er nauðsynleg í okkar hag-
kerfi út frá okkar forsendum. Þannig sáum
við á síðasta ári, hvernig hagkerfið leitaði
jafnvægis og viðskiptahallinn hvarf. Þar
voru markaðslögmálin að verki innan þess
ramma sem íslensk stjórnvöld, Seðlabanki
og ríkisvald settu. Sá rammi hefði augljós-
lega verið annar ef við hefðum lotið peninga-
málastjórn frá Evrópusambandinu og af-
leiðingarnar því fráleitt í hag okkar
efnahagslífi.
Áhrifin á landbúnaðinn
Þegar kemur að umræðunni um ESB og
vöruverð þá er nauðsynlegt að rifja upp
hvað sagt er í skýrslu utanríkisráðherra um
áhrifin af Evrópusambandsaðild á íslenskan
landbúnað. Algjör óvissa væri varðandi
mjólkurframleiðslu, nautakjötsframleiðslu
og svína-, kjúklinga- og eggjabændur yrðu
berskjaldaðir. Allir vita síðan hvernig staða
sauðfjárræktarinnar er þegar, þannig að
hún þyldi ekki frekari röskun. Það hefur
verið pólitísk niðurstaða hér á landi að verja
íslenskan landbúnað eins og kunnugt er, þó
verulega hafi verið dregið úr innanlands-
stuðningi við hann. Þetta er íslensk ákvörð-
un, sem við höfum tekið sjálf út frá okkar
forsendum. Vilji menn ákveða eitthvað ann-
að þá gera þeir það vitaskuld. En þá eiga
menn að þora að segja það skýrt og skor-
inort, en ekki að skríða sífellt í skjól evrópu-
umræðunnar. Matvælaverð lækkar ekki við
það eitt að ganga í ESB heldur vegna þess
að ákvarðanir eru teknar sem lækka verð-
lagið.
Við Íslendingar höfum kosið að hafa hin
pólitísku og efnahagslegu stjórntæki í okkar
höndum. Þannig getum við valið og hafnað.
Um það snerist til dæmis GATT umræðan á
sínum tíma. Það varð niðurstaðan að lokinni
harðri umræðu að við reyndum að halda
þessum tækjum í okkar höndum. Þannig
gátum við þá, á okkar forsendum, beitt toll-
um og vörugjöldum gagnvart landbúnaði á
þann veg sem við töldum skynsamlegast.
Þannig var forræðið í okkar höndum og er
það vel.
Fjarvistarsönnun frá
innlendri umræðu
Um þetta sama snýst í rauninni Evrópu-
umræðan að hluta; um réttinn til þess að
geta nýtt hin pólitísku og efnahagslegu
stjórntæki. Það er miklu eðlilegra af þeim
sem nota lækkun matvöruverðs og vaxta-
stigið til framdráttar þeirri skoðun sinni að
við ættum að ganga í ESB, að segja hvað
þeir sjálfir vilja. Telja þeir að Seðlabankinn
eigi að grípa inn í með ákveðnari hætti til
þess að lækka vexti núna, á að afnema inn-
flutningshöft á landbúnaðarafurðum, á að
fella niður tolla og vörugjöld á innfluttum
vörum og svo framvegis? Það er ósköp eðli-
legt að uppi séu ólíkar skoðanir um framtíð
okkar í samstarfi Evrópuríkja. En menn
mega ekki nota meintan áhuga á Evrópu-
sambandsaðild sem skálkaskjól og verða sér
þannig úti um fjarvistarsönnun frá erfiðum
spurningum í vanalegri innlendri þjóð-
félagsumræðu.
einna mest
Morgunblaðið/Líney Sigurðardóttir
íslenskan landbúnað, segir greinarhöfundur. Algjör óvissa myndi ríkja um fram-
Höfundur er alþingismaður fyrir
Sjálfstæðisflokkinn.