Morgunblaðið - 02.02.2003, Blaðsíða 30

MITY – eða Goðsagnir, eitt þekkt-
asta fiðluverk pólska tónskáldsins
Karols Szymanowskíjs, er á efnis-
skrá tónleika þeirra Szymonar
Kurans og Júlíönu Rúnar Indr-
iðadóttur í Salnum í kvöld kl. 20.00.
Margir telja verkið jafnframt eina
fegurstu tónsmíð tónskáldsins, en
þetta er í fyrsta sinn sem það heyr-
ist í heild sinni á Íslandi. Þá leika
þau þrjú virtúósaverk eftir Henryk
Wieniawskíj, sem öll hafa verið á
meðal allra vinsælustu verka fiðlu-
bókmenntanna í tvö hundruð ár, og
að lokum eru verk fyrir einleiks-
fiðlu, Kujawiaczek, frá 1982, og Um
nóttina, frá 2002, eftir fiðluleik-
arann sjálfan.
Szymon Kuran segir að Goðsagn-
ir hafi ekki heyrst á Íslandi áður í
heild. „Ég spilaði fyrsta þáttinn
sem aukalag þegar ég frumflutti
fiðlukonsert eftir Szymanowskíj
með Sinfóníuhljómsveit Íslands, og
er nokkuð viss um að verkið hefur
ekki heyrst hér að öðru leyti. Mér
þykir afskaplega vænt um þetta
verk, og það hefur verið þannig al-
veg frá því ég heyrði það fyrst í
Póllandi. Ástæðan fyrir því að ég
valdi það er líka persónuleg. Ég
spilaði það á sviðinu í Óperunni í
Gdansk með ballettuppfærslu. Það
var saminn mjög fallegur ballett
við verkið, og við píanóleikarinn
vorum á sviðinu með dönsurunum.
Þetta var flutt oft og eru mér
ógleymanlegar stundir. Mig hefur
lengi langað til að rifja verkið upp,
og með árunum hef ég verið að
pæla æ meira í því og stúdera það
dýpra og dýpra. Svo fannst mér ég
loksins tilbúinn til að flytja það
núna og leyfa verkinu um leið að
sjá dagsbirtu.“
Szymon segir Szymanowskíj hafa
samið verkið á fæðingarslóðum sín-
um í Úkraínu, þar sem hann dvaldi
í einangrun við að semja. „Þetta
voru erfiðir tímar og fyrri heims-
styrjöldin nýbyrjuð. Szymanowskíj
var mjög opinn maður; las mjög
mikið, og var heilmikið að spek-
úlera í Forn-Grikkjunum og aust-
rænni menningu. Þá varð þetta
verk til.“
Szymon lýsir Goðsögnum sem
myndrænu verki, og að auðvelt sé
að skynja það í myndum. „Mér
finnst hann vera að mála.“ Þótt
Szymanowskíj hafi fæðst í Úkraínu
var hann pólskur og af pólskum
ættum, og er í dag metinn sem eitt
mesta tónskáld Pólverja á síðustu
öld. „Ég heyri í öllum verkum hans
einhvern pólskan tón; – einhvern
trega sem erfitt er að greina og út-
skýra; en þetta grípur mig. Hann
er mér afar kært tónskáld, og mér
finnst tónlistin hans dásameg, bæði
tilfinningarík og þjáningarfull.
Maður verður að hafa upplifað
margt sjálfur til að geta túlkað
verk hans. Þau hafa alltaf snert í
mér djúpa strengi.“ Szymon Kuran
segir að þótt tónlist Wieniawskíjs
sé allt öðruvísi, og slái ekki á jafn
djúpa strengi tilfinningalega og
tónlist Szymanowskíjs, finni hann
samt eitthvað sameiginlegt í tónlist
þeirra tveggja. „Jú, maður finnur
það. Það er þessi tregi sem kemur
líka upp í Wieniawskíj af og til, en
á allt annan hátt. Tónlist Wien-
iawskíjs er miklu auðveldari að
hlusta á og melta og oft svo brillj-
ant.“
Szymon kveðst hafa verið búinn
að velja fleiri verk á efnisskrána en
komust fyrir, og því hafi hann orðið
að fækka þeim. En engu að síður
ætlar hann að leika tvö einleiks-
verk eftir sjálfan sig. „Eldra verk-
ið, Kujawiaczek, samdi ég 1982, en
það yngra, Um nóttina, samdi ég í
fyrra. Mér finnst ágætt að setja
saman þessi tvö verk, samin með
tuttugu ára millibili, – það er þá
kannski hægt að heyra hvernig
tónskáld breytist á þeim tíma.
Eldra verkið er hugsað sem hægur
þjóðdans, en hann er þó uppfullur
af sorg. Yngra verkið samdi ég við
ljóð sem dóttir mín, Anna Kolfinna,
orti þegar hún var tíu ára. Ég
skildi við konuna mína fyrir nokkr-
um árum og sambandið við börnin
er ekki jafn fullkomið og það væri
annars. Tilfinningar eins og sökn-
uður og kannski líka sektarkennd
að vissu leyti hafa fylgt mér í mörg
ár, – sérstaklega þó söknuðurinn
og sorgin. Ég held að það heyrist í
verkinu. Ljóðið hennar er lítið og
fallegt; snerti einhverja strengi í
mér og lét mig ekki í friði, og verk-
ið mitt varð til.
…Um nóttina ég svíf
og bjartar stjörnur sé ég
og englar fylgja leið
því nóttin er svo dimm…
Anna Kolfinna er svolítið gömul
sál. Hún er búin að vera í ballett
frá því hún var þriggja, fjögurra
ára og vildi aldrei neitt annað.
Núna er hún þrettán ára, býr í
Kaupmannahöfn og er að læra við
Konunglega ballettskólann. Fyrir
vikið sé ég hana enn sjaldnar.“
Bæði tónskáldin
heilluð af fiðlunni
Karol Szymanowskíj fæddist árið
1882 í Úkraínu. Hann stundaði tón-
listarnám í Varsjá en ferðaðist á ár-
unum 1907–14 um Evrópu og
kynntist tónlistarstraumum þar og
sömuleiðis austurlenskri tónlist.
Smám saman þróaði Szymanowskíj
sinn eigin stíl, gerði tilraunir með
ný hljóð og áferð. Tónlist hans er
tjáningarrík og þéttofin. Verk fyrir
fiðlu og píanó eru aðeins lítill hluti
af heildartónsmíðum Szymanows-
kíjs, en hann þróaði sinn persónu-
lega stíl sérstaklega vel í þessum
verkum. Segja má að hann hafi gert
fiðluna að persónulegum miðli sín-
um. Frá 1910 vann hann náið með
fiðluleikaranum Pawel Kochansky,
sem frumflutti fiðluverkin, auk þess
að veita honum aðstoð og ráðgjöf
við tónsmíðarnar. Fyrri heimsstyrj-
öldin var frjótt tímabil hjá Szym-
anowskíj, þar sem hann lifði í ein-
angrun og gat einbeitt sér að
tónsmíðum. Szymanowskíj samdi
verkið Mity, eða Goðsagnir, árið
1915 í Úkraínu. Fyrsti hlutinn heit-
ir Brunnar Aretúsa, sá næsti Narc-
issos, og sá þriðji Pan og skógar-
álfar.
Henryk Wieniawskíj var einn
mesti fiðlusnillingur 19. aldar, öðl-
aðist heimsfrægð og var gjarnan
borinn saman við Paganini. Hann
fæddist í Lublin í Póllandi árið 1835
og hóf feril sinn sem undrabarn.
Aðeins 8 ára gamall hóf hann nám
við Konservatoríið í París og út-
skrifaðist þaðan 11 ára. Hann
stundaði einnig nám í tónsmíðum í
París til ársins 1950. Áður en hann
náði 13 ára aldri vakti hann mikla
athygli á tónleikum bæði í París og
Pétursborg. Wieniawskíj starfaði í
Pétursborg frá 1860–1872 og hafði
mikil áhrif á rússneska fiðluskól-
ann. Eftir margar tónleikaferðir um
Evrópu var hann valinn til að leika
í Bandaríkjunum með píanóleikar-
anum Anton Rubinstein. Þetta var
tveggja ára tónleikaferð sem tók á
heilsu hans. Wieniawskíj lést í ann-
arri tónleikaferð árið 1880 í
Moskvu. Hann samdi fjölda fiðlu-
verka, meðal annars tvo fiðlukons-
erta, pólónesur, masúrka, kaprísur
og etýður. Verk hans eru glæsileg
og rómantísk.
Leikur á fiðlu sem
faðir hans smíðaði
Szymon Kuran, fiðluleikari og
tónskáld, fæddist í Póllandi, en hef-
ur verið búsettur á Íslandi síðan
haustið 1984, þegar hann var ráðinn
2. konsertmeistari Sinfóníuhljóm-
sveitar Íslands. Hann stundaði tón-
listarnám meðal annars hjá Witold
Krotkiewski í Varsjá, sem uppgötv-
aði tónsmíðahæfileika hans og
studdi hann á þeirri braut til ævi-
loka. Szymon útskrifaðist sem fiðlu-
leikari frá Tónlistarakademíunni í
Gdansk árið 1980, og stundaði
framhaldsnám hjá Rodney Friend,
konsertmeistara BBC-hljóm-
sveitarinnar, tónskáldinu Edward
Gregson og Michael Schwalbé
konsertmeistara Fílharmóníusveit-
arinnar í Berlín. Szymon hefur ver-
ið virkur á mörgum sviðum tónlist-
arlífs, bæði á Íslandi og erlendis,
sem hljóðfæraleikari, stjórnandi og
tónskáld. Hann var Borgarlista-
maður Reykjavíkur 1994 og árið
2000 var hann valinn einn af mönn-
um aldarinnar af International
Biographical Institute í Cambridge.
Tónsmíð hans, Requiem, var til-
nefnd til Íslensku tónlistarverð-
launanna sem tónverk ársins árið
2001. Szymon starfar í Sinfóníu-
hljómsveit Íslands. Hann leikur á
fiðlu sem faðir hans, Tadeusz Kur-
an, smíðaði.
Júlíana Rún Indriðadóttir nam
píanóleik hjá Brynju Guttormsdótt-
ur í Tónskóla Sigursveins D. Krist-
inssonar og lauk þaðan einleikara-
prófi árið 1989. Á árunum 1989–94
stundaði hún framhaldsnám í Berl-
ín undir leiðsögn Georgs Sava. Eft-
ir tveggja ára dvöl hérlendis hélt
Júlíana til náms við Indiana Uni-
versity School of Music í Bloom-
ington og lauk þaðan meistaragráðu
árið 1998 undir handleiðslu Jer-
emys Denks og Edwards Auers.
Árið 1995 hlaut hún Tónvakaverð-
laun Ríkisútvarpsins. Júlíana starf-
ar sem meðleikari, kennari og kór-
stjóri.
„Verk Szymanowskíjs hafa
alltaf snert í mér djúpa strengi“
Júlíana Rún Indriðadóttir og Szymon Kuran.
LISTIR
30 SUNNUDAGUR 2. FEBRÚAR 2003 MORGUNBLAÐIÐ
Nýr listi
www.freemans.is
Moggabúðin
Stuttermabolir, aðeins 1.000 kr.
ATVINNA
mbl.is
FÉLAG háskólakvenna stendur fyr-
ir námskeiði um leiklist og leikhús
sem hefst nú í byrjun febrúar og
verður fjallað um fjórar leiksýningar
sem frumsýndar verða á útmánuð-
um. Sýningarnar eru Maðurinn sem
hélt að konan hans væri hattur eftir
Peter Brooks og Púntila og Matti
eftir Bertolt Brecht í Borgarleikhús-
inu og Rauða spjaldið eftir Kjartan
Ragnarsson og Pabbastrákur eftir
Hávar Sigurjónsson í Þjóðleikhús-
inu. Þetta er í níunda sinn sem félag-
ið stendur fyrir leikhúsnámskeiði og
hefur þetta reynst vinsælasta og
mest sótta námskeið í sögu félagsins.
Námskeiðið fer þannig fram að þátt-
takendur fylgjast með æfingu á
verkunum, sjá sýningar á þeim,
hlýða á fyrirlestra um verkin og bak-
grunn þeirra og ræða við höfunda og
listræna stjórnendur sýninganna.
Umsjónarmenn námskeiðsins eru
Hávar Sigurjónsson og Geirlaug
Þorvaldsdóttir.
Nánari upplýsingar um skráningu
og tímasetningar veitir Geirlaug
Þorvaldsdóttir, formaður Félags há-
skólakvenna, geirlaugth@yahooo.-
com.
Námskeið um fjórar
leiksýningar
Geirlaug
Þorvaldsdóttir
Kjartan
Ragnarsson
Félag háskólakvenna