Morgunblaðið - 02.02.2003, Blaðsíða 20

20 SUNNUDAGUR 2. FEBRÚAR 2003 MORGUNBLAÐIÐ
É
G TRÚI því að maður
eigi að gera það sem
gott er, maður fær það
til baka, það kenndi guð-
móðir mín mér,“ segir
Olga Pálsdóttir og það
býr tilfinningahiti í
brúnum augum undir svörtum brá-
hárum. Hún er íslenskur ríkisborg-
ari og menntaður myndlistarmaður
frá Listaháskóla Íslands, en það sést
á yfirbragði hennar og fasi að hún á
ættir að rekja á fjarlægar slóðir.
Hún virðist í senn einlæg og leynd-
ardómsfull, undirleit og einörð.
Ég er komin á heimili hennar til
þess að skoða listaverk hennar.
Forsagan er að framan á kápu ný-
útkominnar bókar um ævisögur ís-
lenskra kvenna sem Ragnhildur
Richter tók saman er falleg og róm-
antísk mynd af konu – verk Olgu
Pálsdóttur. Mig langaði til að vita
hvaða kona þetta væri og í ljós kom
að hún var rússnesk og hét Rimma
Alexandrovna Gorshkova, móðir
Olgu Pálsdóttur sem fædd er og alin
upp í hinni norðlægu Múrmansk.
Þar var faðir hennar verkamaður og
hét Pavel Vasiljevich Bezeve.
„Það var ást við fyrstu sýn þegar
foreldrar mínir hittust í Múrmansk.
Mamma var þar í heimsókn hjá syst-
ur sinni. Afi var ekki hrifinn af að
hún giftist föður mínum. Mamma
var menntuð kona, dóttir undirof-
ursta, pabbi var ómenntaður verka-
maður þegar þau kynntust,“ segir
Olga Bezeve sem orðin er Pálsdóttir
upp á íslensku
„Mér fannst Olga Bezeve ekki
hljóma vel á íslensku svo ég ákvað
að kenna mig við pabba eins og ís-
lenskar konur gera, Pavel er sama
og Páll,“ segir Olga og brosir.
Hún er búin að setja myndir í
bunka fyrir framan mig á sófaborð
og það leynir sér ekki að þarna er
fær listamaður á ferð.
Ég ákveð að kaupa mynd og fæ í
kaupbæti að spjalla við listamanninn
um móður hennar, fortíðina í Rúss-
landi og lífið hér á Íslandi.
Presturinn gerði föðurinn
fimm árum yngri
„Guðmóðir mín, sem ég vitnaði til
í upphafi, var frá Úkraínu þar sem
pabbi var fæddur og uppalinn. Þeg-
ar hann var ungur strákur voru
Þjóðverjar þar við völd og þeir
sendu alla unga stráka til starfa í
Þýskalandi. Presturinn í kirkjunni
hans pabba bjargaði honum frá
þessum örlögum, hann falsaði
kirkjubækurnar þannig að pabbi
varð fimm árum yngri en hann var.
Hann fæddist 1921 en var sagður
fæddur 1926 og þannig var það alla
tíð. Hann vann því fimm árum leng-
ur en aðrir áður en hann komst á eft-
irlaun 1988,“ segir Olga og hlær.
En Pavel Vasiljevich var hreint
ekki sloppinn frá hörðum örlögum
þrátt fyrir aðstoð prestsins. Vegna
þess að hann var um tíma undir
stjórn Þjóðverja er þeir hertóku í
Úkraínu þá var hann handtekinn
þegar hann var um tvítugt og send-
ur í Gúlagið til Síberíu. Síðar var
hann sendur sem fangi til Múrm-
ansk til að vinna þar. Hann vann við
byggingarvinnu, vegagerð og fleira
en fór að læra véla- og verkfræði eft-
ir að hann kvæntist móður minni og
starfaði við það síðan.“
Rimma Alexandrovna var frá Jar-
oslave, var sem fyrr sagði menntuð
kona. „Hún elskaði föður minn mjög
heitt og fórnaði sér fyrir okkur dæt-
urnar og hann,“ segir Olga.
Faðir hans var bóndasonur frá
Slipchizí, faðir hans átti býli en
stundaði líka verkamannastörf, m.a.
við steinlögn.
„Afi vann um tíma í Moskvu við að
steinleggja göngin sem neðanjarð-
arlestirnar fara um.“
Þótt móðir Olgu hefði ekki verið
fangi í Gúlaginu átti hún líka sára
reynslu í farteskinu þegar hún gifti
sig. Hún hafði misst móður sína
fimm ára gömul. Faðir hennar, sem
var á sífelldu ferðalagi vegna hern-
aðarstarfa sinna giftist konu sem
ekki kærði sig ýkja mikið um stjúp-
dætur sínar tvær. Hún sinnti þeim
ekki meira en það að yfirvöld gerðu
föður telpnanna orð um að láta telp-
urnar í fóstur ef hann héldi áfram
búskap með þessari konu. Hann
skildi við konuna og giftist annarri
konu sem var dætrum hans afar góð.
En þegar þær voru orðnar upp-
komnar skildi hann við þá ágætu
konu og giftist á ný þeirri sem hann
hafði skilið við áður. Hann eignaðist
eitt barn með hvorri þessara
kvenna.
„Mamma fékk gott uppeldi hjá
konunni sem ól hana upp. Hún fékk
að læra myndlist í ellefu ár og lærði
líka verkfræði sem beindist einkum
að keramiki, postulíni og kristal.
Eftir að mamma giftist pabba
vann hún ekki framar að list sinni,“
segir Olga.
Eins og fyrr kom fram var faðir
Rimmu ekki sérlega hrifinn af
tengdasyninum, fyrrverandi fanga í
Gúlaginu. Pavel Vasiljevich var
heldur ekki sérlega hrifinn af
tengdaföðurnum sem var fyrrver-
andi leyniþjónustumaður – það tók-
ust ekki góð tengsl milli þessara
manna. „Ég kynntist þó afa mínum,
hann var vel efnaður og mjög heið-
arlegur maður en ég var ekki hrifin
af öllum hans kenningum. Hann var
mikill Stalínisti og reyndi að inn-
prenta mér þau fræði, en ég hafði
snemma sjálfstæða skoðun. Ég hef
aldrei látið vaða yfir mig, ekki held-
ur afa.
Mamma var í leyfi frá störfum
þegar hún hitti föður minn. Hún
stjórnaði stóru fyrirtæki en hætti
því til þess að búa með verkamanni í
Múrmansk og helgaði sig heimili og
börnum. Hún gaf sjálfa sig okkur
dætrum sínum tveimur.
Mamma dó þegar ég var ellefu ára
gömul og það var mjög sár reynsla.
Vill ekki tala illa um
Rússland og Múrmansk
Þegar pabbi fór á eftirlaun keypti
hann bóndabýli í suðurhluta Rúss-
lands, ekki langt frá Hvíta-Rúss-
landi, á mjög fallegu svæði. Hann
lifði þar ekki lengi. Hann veiktist af
krabbameini í kjölfar Tjernóbyl-
slyssins, það veiktust margir á
þessu svæði af krabbameini eftir
þetta illræmda kjarnorkuslys. En
læknum var bannað að viðurkenna
að fólkið þjáðist af krabbameini,
pabba var alltaf sagt að hann væri
með bakveiki. Að lokum var þó ekki
hægt að leika þennan leik og það var
viðurkennt að hann væri með
krabbamein og það væri banamein
hans.“
Svo sem kunnugt er hafa lengi
verið mikil hernaðarumsvif í Múrm-
ansk. Ég spyr Olgu hvort ekki hafi
verið hætta á geislun frá kjarnorku-
veri sem þar var og kjarnorkuskipi.
„Ég vil ekki tala illa um Múrm-
ansk og Rússland. Það kemur alltaf
til baka ef maður er góður,“ svarar
Olga.
Hún viðurkennir þó að hún hafi
gjarnan viljað flytja frá Múrmansk
vegna kuldanna þar og að hún hafi
fæðst með barnaastma.
„Í Múrmansk er minna súrefni í
loftinu en annars staðar í Rússlandi
enda er þetta mjög norðarlega.
Hernaðarumsvifin eru á svæði sem
er algerlega lokað fyrir hinn al-
menna borgara. Ég vissi sem barn
um kjarnorkuverið og kjarnorku-
skipið sem eru rétt við Múrmansk
en maður heyrði ekki mikið um
þetta enda var fólk þá ekki mikið
upplýst um skaðsemi sem stafað
gæti af kjarnorku. Við vissum því lít-
ið um geislun og hættur sem fylgja
henni. Líklega höfum við, íbúar í
Múrmansk, myndað mótefni gegn
henni að einhverju leyti.“
En hvernig uppeldi fékk Olga?
„Gott. Við höfðum gott húsnæði
og hlýtt, það veitti ekki af, við vorum
oft vafðar eins og rúllupylsur í fatn-
að í kuldum þegar við fórum út. En
að öðru leyti var allt gott. Foreldrar
mínir hugsuðu vel um mig. Við syst-
urnar gengum kannski ekki í
merkjafatnaði en mamma saumaði á
mig föt frá því ég var pínulítil. Kon-
an sem ól hana upp var saumakona,
mamma fór til hennar í frí á hverju
sumri og þá notaði hún tímann og
saumaði á okkur systurnar. Hún
saumaði föt úr góðum efnum og fal-
lega sniðin. Hún vildi að við værum
öðruvísi og klæddi okkur þannig.
Mamma lagði áherslu á að það væri
eftirsóknarvert að vera öðruvísi en
aðrir, skera sig úr á jákvæðan hátt.
Sjálf var mamma falleg kona og
mjög vel klædd alltaf. Hún var 38
ára ára gömul þegar ég fæddist.
Olga og systir hennar með föður sín-
um á jólunum. Olga er sú yngri.
Olga lítil telpa í Múrmansk.
Rimma Alexandrovna Gorshkova
Gef mömmu
myndlistina
mína
„Rússar og Íslendingar eru
ekki eins ólíkir og ætla
mætti, einkum þeir sem búa
norðarlega,“ sagði Olga
Pálsdóttir myndlistarmaður
m.a. í samtali við Guðrúnu
Guðlaugsdóttur. Olga segir
frá fortíð sinni í Rússlandi
og lífi sínu hér í bland við
rabb um myndlist og sam-
félagsmál.
Olga Pálsdóttir myndlistarkona.