Morgunblaðið - 02.03.2003, Blaðsíða 21
teinmagnið í fræinu og á aðferðum
sem snúa að mjög sérstöku prótein-
hreinsunarferli.“
Helsti kostnaðurinn við prótein-
ræktun í plöntum felst í hreinsun
próteinanna. „Við losnum við kostn-
að af gerjunartönkum, við þurfum
ekki orku af því að plönturnar
breyta ljósorku í efnaorku og þær
taka næringu úr jarðvegi. Eftir sit-
ur úrvinnsluþátturinn, en hann er
alltaf með svipuðu sniði, hvort sem
stuðst er við dýrafrumur, bakteríur,
gersveppi eða plöntur. Við erum
hins vegar að þróa kerfi, sem miðar
að því að lækka úrvinnslukostnað-
inn verulega. Þróunarstarfið lofar
mjög góðu og við teljum víst að því
ljúki á þessu ári. Þar með náum við
verulegum sparnaði og um leið
sláum við öllu öðru framleiðsluferli
við.“
Bygg á sex þúsund
hekturum eftir áratug
Framleiðslugetan er helsta tromp
ORF líftækni, segja þeir. „Við get-
um framleitt mikið magn í einu og
hægur vandi að bæta við ræktunar-
svæði. Eftirspurnin er misjöfn eftir
próteinum. Í sumum tilvikum er
eftirspurnin í heiminum aðeins tíu
kíló á ári, en af öðrum próteinum
þarf miklu meira. Árlega eru notuð
3,4 tonn af insúlíni í heiminum, en
markaður fyrir vaxtarhormón er í
mesta lagi nokkrir tugir kílóa. Ef
vel tekst til og uppskera af hverjum
hektara er um þrjú tonn þýðir það
100-400 grömm af próteini. Verð-
mæti afurðanna er mjög misjafnt,
þar sem iðnaðarensím eru ódýrust
en próteinlyf langverðmætust. Ekki
er óalgengt að verðmæti próteinlyfs
sé um 1.000 dollarar grammið, fram-
leitt með eldri kerfunum, eða um 80
þúsund krónur.“
Magn í hverju fræi er misjafnt
eftir próteinum. „Eitt prótein getur
skilað 200 grömmum á hektara, en
annað 400 grömmum. Eðli próteins-
ins ræður þessu. Við þurfum að
koma próteinmagninu í hverju fræi
upp fyrir ákveðin mörk og allt þar
umfram er vel þeginn bónus. Eftir
10-12 ár reiknum við með að rækta
bygg á sex þúsund hekturum, en
það er aðeins um 1% af því landi
sem hentar undir byggrækt hér á
landi og er ónotað í dag. Og þessi
ræktun er hrein viðbót við aðra
ræktun í landinu. Þetta væri ekki
hægt að gera í Mið-Evrópu, þar sem
hver skiki er í notkun. Þetta er enn
einn kosturinn við ræktun hérlend-
is. Þá er enn ótalið, að á meginlandi
Evrópu og í Bandaríkjunum er not-
að mikið magn eiturefna, til að berj-
ast gegn skordýrum, illgresi og
sveppasýkingum. Hér er hægt að
komast af án eiturefna. Menn geta
svo rétt ímyndað sér hvort lyfjafyr-
irtæki, sem ætla að nota prótein í
lyfjagerð, velja hráefni sem aldrei
hefur verið úðað með eitri eða af
ökrum þar sem búið er að úða marg-
oft.“
Þeir beina talinu aftur að insúlíni,
sem sykursýkisjúklingar sprauta í
æð. „Fjöldi fólks þarf að gera þetta
daglega. Hér á landi er verið að þróa
aðferðir til lyfjainntöku með nefúða
og erlendis hafa slíkar rannsóknir
beinst að insúlíni. Það væri mikil
bylting fyrir sjúklinga ef þeir gætu
notað nefúða í staðinn fyrir spraut-
ur. Hins vegar þarf að margfalda,
jafnvel tuttugufalda, magnið í hverj-
um skammti ef insúlín verður gefið
með nefúða. Þar með er insúlín-
framleiðslan komin í sama vanda og
blasir við þeim sem þróa próteinlyf,
finna þarf hagkvæmt framleiðslu-
kerfi svo kostnaður fari ekki upp úr
öllu valdi. Núna er insúlín framleitt
með aðstoð baktería og gersveppa,
sem er dýr framleiðsla. Þar gætu
plöntur komið til skjalanna og í raun
gætu fá kerfi önnur annað þessari
eftirspurn.“
Gæti skapað nokkur hundruð störf
Þeir Björn L. Örvar og Einar
Mäntylä benda að lokum á, að pró-
teinframleiðsla í erfðabættu byggi
gæti skapað fjölda starfa þegar
fram líða stundir. Semja þurfi við
bændur um byggrækt og setja þurfi
upp hreinsiverksmiðjur nærri rækt-
arlandinu. Ef allt fari að óskum
muni ORF líftækni hf. skapa nokkur
hundruð manns atvinnu innan tíu til
fimmtán ára.
rsv@mbl.is
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 2. MARS 2003 21
BJÖRN L. Örvar og Einar Mäntylä
segja að öll umgjörð um þekking-
ariðnað hér á landi sé í hróplegu
ósamræmi við stöðuna í nágranna-
löndunum. Við hátíðleg tækifæri
verði ráðamönnum tíðrætt um
nauðsyn þess að byggja hér upp
þekkingarsamfélag, en Íslendingar
eigi enn langt í land. „Við höfum
rekið okkur á þetta í samtölum við
erlenda fjárfesta, sem segjast hafa
fulla trú á aðferð okkar við prótein-
framleiðslu í byggi en setja það fyr-
ir sig að hér sé lítill stuðningur við
starfsemi af þessu tagi. Í Belgíu
sögðust einkafjárfestar tilbúnir að
leggja fé í fyrirtækið, en þeir vildu
að við flyttum það til Belgíu, því þá
ættum við jafnframt rétt á góðum
rannsóknarstyrkjum. Sama var upp
á teningnum í Danmörku.“
ORF líftækni hf. hefur gert sam-
anburð á samkeppnisstöðu sprota-
fyrirtækja í líftækni í ýmsum lönd-
um. „Í ljósi þess fjármagns, sem
ríkisstjórnin ákvað nýlega að leggja
í atvinnuuppbyggingu, má benda á
að Írar hafa lagt gífurlegt fjármagn
í rannsóknir og tækniþróun á sviði
líftækni. Ef hlutfallslega sama fjár-
magni væri veitt í þennan geira hér
á landi væri árlegt fjárframlag frá
hinu opinbera 3,1 milljarður króna.
Finnar eru með fjölmörg átaksverk-
efni í gangi, sem snúa að rann-
sóknum og þróunarstarfi í líftækni.
Þeir veita að meðaltali 132 milljónir
í hvert verkefni. Kostnaður við slík
verkefni er ekki minni hér en ann-
ars staðar, þótt þau kynnu að vera
færri. Í Frakklandi var líftækni kosn-
ingamál og nú eru Frakkar að sam-
þykkja lög um skattaívilnanir til líf-
tæknifyrirtækja. Með þessu móti
styðja þeir ekki aðeins frönsk fyr-
irtæki, heldur draga til sín fyrirtæki
annars staðar frá. Auðvitað er
svona umhverfi gjörólíkt okkar. Nú
er staðan meira að segja sú hér á
landi að fjöldi vel menntaðs fólks er
atvinnulaust og helst að skilja að
það eigi að snúa sér að vegagerð.“
Þeir segja að Rannís styðji við
vísindi og fyrstu skref þróun-
arvinnu eftir mætti, en hafi allt of
lítið fé til úthlutunar í alla mála-
flokka. „Allir farvegir til stuðnings
nýsköpunar virðast ýmist uppþorn-
aðir eða eru ekki fyrir hendi. Þar
má nefna að Nýsköpunarsjóður
hefur ákveðið að koma ekki að
neinum nýjum verkefnum árið
2003 og að Tækniþróunarsjóður
hefur verið stofnaður með lögum
en er án fjárveitingar. Á meðan
fylla og víkka allar nágrannaþjóð-
irnar farvegi sína fyrir nýsköpun og
þekkingariðnað. Þannig lítur sam-
keppnisstaða Íslands ekki vel út
hvað varðar stuðning við nýsköp-
un.“
Þeir benda á að hvað svo sem
mönnum sýnist um fyrirtæki á
sviði erfðavísinda séu þau komin til
að vera. „Frumkvöðlafyrirtæki eru
áhættusöm, en án þeirra verður
engin nýsköpun. Þótt rekstur
þeirra gangi stundum ekki að ósk-
um eða þau sameinist öðrum
hverfur tæknin ekki. Tölvufyrirtæki
hafa lagt upp laupana hvert á fæt-
ur öðru, en framþróun í tölvutækni
heldur áfram. Lyfjaframleiðsla
hættir ekki og nú hafa opnast nýir
möguleikar í þróun lyfja sem byggj-
ast á próteinum. Þar með opnast
nýir meðferðarmöguleikar og
markaðir. Þótt meingenaleitin hafi
ekki skilað árangri jafn fljótt og
vonir stóðu til felast gríðarlegar
framfarir í því einu að greina eitt
meingen og finna lyf við því.“
Lítill stuðningur
við þekkingariðnað