Morgunblaðið - 02.03.2003, Side 26

26 SUNNUDAGUR 2. MARS 2003 MORGUNBLAÐIÐ
A
NNE V. Coates
vann sem hjúkr-
unarkona á
stríðsárunum á
Englandi. Hún
var hestastelpa
í æsku og fór
ekki mikið í bíó,
að eigin sögn. En í dag er hún með
virtustu nöfnunum í heimi kvik-
myndanna vestan hafs og hefur
verið lengi. Þótt ekki væri nema
fyrir vinnu hennar við Arabíu-Lár-
ens (1962), sem færði henni Ósk-
arsverðlaun, væri nafn hennar
vandlega greypt í spjöld sögunnar.
En Anne Coates hætti ekki á
toppnum; í kjölfarið komu m.a.
Morðið í Austurlandahraðlestinni
(1974) og Fílamaðurinn (1980) en
Coates hefur alls klippt 51 kvik-
mynd á jafnmörgum árum og er
enn í fullu fjöri.
Þegar gestir flykktust til dæmis
í kvikmyndahús til þess að sjá
mynd Stevens Soderberghs, Out of
Sight, sem talin var til svalari
mynda er hún kom út (1998), brá
mörgum við að heyra að við klippi-
borðið hefði setið sjötug kona sem
tiltölulega skömmu áður hafði til-
einkað sér aðferðir stafrænnar
tækni. Síðar vann Anne Coates
aftur með Soderbergh að gerð
myndarinnar Erin Brockovich
(2000) sem hreppti Óskarinn það
ár sem besta myndin. Konan er
sem sagt goðsögn í lifanda lífi og
hefur frá mörgu að segja.
Hvít lygi kemur sér vel
Anne Coates lærði á þrítugsaldri
að beita skærum á filmur – svona
rétt á meðan aðrar konur reyndu
sig við bútasaum og sláturgerð.
Hún nánast laug sig inn á gólf hjá
Pinewood Studios – að eigin sögn
– eftir að hafa tekið fyrstu skrefin
hjá Religious Films. „Ég sagði
ekki allan sannleikann í atvinnu-
viðtalinu hjá Pinewood. Ég fullyrti
að ég kynni að sinna ótal verkum
sem ég hafði aldrei á ævinni komið
nálægt. Ég hafði til dæmis aldrei
notað fótknúna samsetningarvél og
var eiginlega heppin að skera ekki
af mér fingur í fyrstu. En ég tók
bara skyndikúrs hjá vini mínum í
klippiherberginu og viku síðar var
ég byrjuð að vinna.“
Þannig hefur ferillinn rúllað og
Anne Coates viðurkennir fúslega
að dálítil hvít lygi geti komið sé
vel, viti fólk hvað það vilji og sé
tilbúið að sanna sig. Og sjálf hefur
hún alla tíð vitað hvað hún hefur
viljað.
„Mér datt ekki í hug að gerast
leikstjóri. Maðurinn minn er leik-
stjóri, og með þrjú börn og heimili
var ekki hægt fyrir mig að fara út
í það. Leikstjóri verður að vera
100% viðstaddur þegar tökur á
myndum hans fara fram og mér
fannst ég einfaldlega geta gefið
bæði kvikmyndaheiminum og fjöl-
skyldunni meira með því að halda
mig við klippingarnar,“ útskýrir
hún og rifjar upp að það hafi síst
verið auðveldara í „gamla daga“ en
nú að komast inn í kvikmynda-
bransann. Fyrstu skrefin tók hún
sem hljóðupptökukona, réð sig svo
sem klippara og lærði sem fyrr
segir mest af fólki í kringum sig. Í
dag segist hún ekki enn fylgja sér-
stökum reglum eða viðmiðum. Hún
fari helst eftir eigin tilfinningu,
enda sé klipping kvikmyndar í
raun mjög persónuleg aðgerð.
„Dóttir mín, sem er í listaskóla,
spurði mig um daginn: „Heyrðu
mamma, segðu mér aðeins frá stíl-
brögðunum sem þú beitir í
vinnunni.“ Ég hváði og sagði:
„Stílbrögðunum? Ég hef engan
ákveðinn stíl.“ Þá svaraði dóttir
mín: „Nú, það var skrýtið. Við er-
um nefnilega að læra um Anne
Coates-stílinn í skólanum!“
Grunaði að Lárens yrði góður
Anne Coates var á meðal sér-
stakra gesta á Kvikmyndahátíðinni
í Edinborg á liðnu hausti og var
þar í opnu viðtali; hún ræddi feril
sinn við listrænan stjórnanda há-
tíðarinnar, Shane Danielson, á
sviði UGC-kvikmyndahússins, auk
þess að svara fyrirspurnum gesta
úr sal. Þess á milli voru valin
dæmi úr verkum hennar sýnd á
hvíta tjaldinu og að sjálfsögðu var
byrjað á senu úr frægustu mynd-
inni:
Eyðimörkin brakar og eftir
sandinum kemur óþekktur maður
ríðandi á úlfalda. Arabíu-Lárens
bíður og förunautur hans bíður
einnig. Lárens fær sér vatnssopa.
Tíbráin iðar og hófadynur úlfald-
ans færist nær. Lárens skimar og
bíður... Atriðið er óendanlega langt
og heilli eilífð síðar er gesturinn
kominn í nærmynd og skothvellur
ríður af.
„Þetta myndi ekki leyfast í kvik-
mynd í dag. Heil mínúta með
manni á úlfalda?“ spyr Danielson.
„Þetta hentaði í þessari mynd
því þetta var þannig mynd. Ég
held því fram að hver mynd hafi
sitt yfirbragð og kalli á vinnubrögð
eftir því, óháð því hvenær hún er
gerð,“ svarar Coates. Hún situr á
sviðinu í bleikri blússu með varalit
í stíl – enn er erfitt að sjá hana
fyrir sér með filmuskærin yfir
hausamótum heimsþekktra leik-
ara.
„Svo má líka spyrja: ef vel er
leikið, hvers vegna þá að klippa?“
heldur hún áfram. „Ég man að við
David [Lean, leikstjóri] prófuðum
að klippa þessa senu meira, en
þegar við horfðum á útkomuna lit-
um við hvort á annað og hristum
höfuðið. Þetta hafði sinn sjarma
svona.“
Danielson rifjar upp Óskars-
stytturnar í kringum Arabíu-Lár-
ens og spyr í kjölfarið hvort mynd-
in sú sé hápunktur ferlisins.
„Ég reyni að líta ekki á það
þannig. Við David höfðum að vísu
hugboð um að við værum að gera
góða mynd, en ekki endilega
meistarastykki. En nú er hún orð-
in sígild. Þetta var vissulega mik-
ilvægt verkefni á mínum ferli og
ég lærði mikið af David Lean,
hann var dásamlegur leikstjóri og
mikill sögumaður. En ég hef líka
lært af mörgum öðrum.“
Hún áréttar að aldur skipti litlu
máli þegar komi að því að velja
samstarfsmenn. „Mér þykir raun-
ar sérstaklega gaman þegar þeir
eru ungir og upprennandi, eins og
Steven Soderbergh, það kemur svo
margt skemmtilegt út úr því.
Reyndir leikstjórar eru of oft fast-
ir í sama farinu eða komnir af
blómlegasta skeiði sínu,“ segir hún
og kímir.
„David Lynch var til dæmis
ungur þegar við gerðum Fíla-
manninn sem að mínu mati er enn
hans besta mynd. Hann leit í raun
ekki út fyrir að vera meira en
átján ára og á fyrsta fundi hélt ég
að hann væri sendill. Ég ætlaði að
senda hann eftir kaffi fyrir mig!
En það var áhugavert að vinna
með Lynch, hann er einkennilega
innréttaður og fær skrýtnar hug-
myndir. Til dæmis sagði hann mér
frá stofnun þar sem afskræmt fólk
var vistað – eins konar frík og
vesalingar – og stakk upp á því
grínlaust að ég færi þangað í
sunnudagsferð með börnin, það
yrði áreiðanlega gaman. Þetta átti
að vera liður í undirbúningi mínum
fyrir Fílamanninn,“ segir Coates
og hristir höfuðið.
„Ég man að við rökræddum ann-
ars mikið um hvenær Fílamaður-
inn ætti fyrst að sjást. Mel Brooks
vildi skjóta fyrsta hettuatriðið á
tvo vegu, þannig að andlitið sæist
og sæist ekki, og taka svo ákvörð-
un í klippiherberginu. Einhverjum
öðrum fannst áhrifaríkast að and-
litið sæist fyrst þegar hjúkrunar-
konan missir bakkann. Þarna hefði
stafræna tæknin komið sér vel til
þess að prófa sig áfram, þetta var
býsna snúið. Stundum er heldur
ekki gott að dæma útkomuna
nema atriðið sé blásið upp á tjald –
og til þess þarf alltaf filmu.“
Vinnan má ekki vera of auðveld
Coates hefur, í ljósi orðstírs
síns, mikið um það að segja með
hverjum hún vinnur. Eftir að hún
hefur tekið tilboði leikstjóra, eyðir
hún góðum tíma í að ræða við
hann áður en farið er af stað.
„Ég vil fá skýra hugmynd um
það sem leikstjórinn er að hugsa
og á tökustað fylgist ég með hon-
um vinna. Við klippiborðið reyni
ég svo að gera það sem ég held að
samræmist hugmyndum hans, þar
við bætist svo mitt persónulega
handbragð.“
Hún bendir á að nú til dags
heimsæki leikstjórarnir gjarnan
klippiherbergið, sem ekki hafi
tíðkast áður fyrr. „Þá reyni ég að
mæta þeim með opnum huga. En
ég stend líka oft fast á mínu ef ég
hef tekið eitthvað í mig. Oft er ein-
faldast að sýna viðkomandi það
sem ég meina, í stað þess að reyna
að lýsa því. Með stafrænu
tækninni er þetta auðvelt, hægt er
að klippa fleiri en eina útgáfu af
ákveðnu atriði án þess að skemma
neitt.“
Hún rifjar upp áratugina þegar
filman var við lýði, þegar hver
sentimetri ræmunnar var dýrmæt-
ur og engu mátti skeika svo upp-
tekin atriði skemmdust ekki.
„Ég man að einn leikstjóri af
gamla skólanum greip andann á
lofti þegar hann sá að ég hafði
klippt í sundur atriði í tilrauna-
skyni í tölvu. Hann var ekki kunn-
ugur stafrænu tækninni og hélt að
ég hefði unnið óafturkræft
skemmdarverk,“ rifjar Coates upp
og hlær. Sjálf viðurkennir hún að
skiptin úr filmu yfir í stafræna
tækni hafi tekið á. Henni hafi þó
aldrei dottið annað í hug en að
gefa nýju tækninni tækifæri, enda
gefi hún mikla möguleika.
„Vinnan má samt ekki vera of
auðveld og oft sakna ég gömlu
góðu daganna. Mér líkaði við
áskorunina sem fólst í filmuvinn-
unni,“ bætir hún við.
„Ertu sammála því að takturinn
í kvikmyndum hafi aukist á síðustu
áratugum og myndir orðið brota-
kenndari en áður?“ spyr þá Dan-
ielson.
„Já,“ svarar Coates. „En áhorf-
andinn er líka orðinn færari í að
grípa það sem gerist á tjaldinu og
minna þarf að útskýra fyrir hon-
um. Auglýsingar, tónlistarmynd-
bönd og önnur myndmiðlun hafa
hjálpað til við þessa þróun.“
„En er stundum ekki of ört
klippt?“ ítrekar spyrill.
„Ja, stundum kalla atriði á eins
konar blikkljósaklippingu, svo þau
verði áhrifaríkari. Og það er oft
smart. En ég legg áherslu á að það
þurfi góðar ástæður til þess að
klippa þannig.“
Hún kveðst hafa þær áhyggjur
helstar af kvikmyndagerðarmönn-
um samtímans að þeir safni of
miklu efni, sem svo eigi að klippa
niður í góða mynd. „Þetta er ekki
tækninni sem slíkri að kenna,
þarna eru einfaldlega á ferð vondir
leikstjórar með óskýrar hugmynd-
ir og ég passa mig á að vinna aldr-
ei með þeim,“ segir Coates og
hlær dátt.
„Annars held ég að ekki þurfi að
vera munur á útkomunni, eftir því
hvort stafrænar tökuvélar eru not-
aðar eða ekki. Í báðum tilfellum er
verið að gera það sama, draga
fram dramað eða kómedíuna, í
Ég hélt að David Lynch væri
Julia Roberts: Var hvers manns hug-
ljúfi við tökur á Erin Brockovich.
Anne Coates sjálf: Hér í faðmi Richard Gere, en þau unnu saman við gerð Unfaithful.
Jennifer Lopez og George Clooney: Leikararnir tveir þoldu ekki hvort annað við
tökur á Out of Sight að sögn Coates.
David Lynch: Hefur enn ekki toppað
Fílamanninn, að mati Coates.
Hún Anne Coates lítur út
eins og hver önnur amma,
gráhærð og brosmild með
gylltar hálsfestar. En konan
er ekkert venjulegt gam-
almenni því hún vinnur
með eftirsóttustu leik-
stjórum heims og hefur
klippt nokkrar af þekktustu
kvikmyndum sögunnar.
Sigurbjörg Þrastardóttir
hlýddi á hana lýsa ferlinum.
Arabíu-Lárens: Ef vel er leikið hvers
vegna þá að klippa?
Reuters