Morgunblaðið - 02.03.2003, Blaðsíða 32

32 SUNNUDAGUR 2. MARS 2003 MORGUNBLAÐIÐ
7. marz 1993: „Undanfarna
mánuði og misseri hefur bor-
ið æ meira á ýmiss konar af-
brotum og ofbeldi í þjóð-
félaginu. Er svo komið, að
yfirvöld þurfa að taka málið
föstum tökum jafnframt því,
að nauðsynlegt er að um-
ræða fari fram um þessa
þróun meðal almennings til
að leita orsakanna og finna
leiðir til úrbóta.“
. . . . . . . . . .
6. marz 1983: „Samband ís-
lenskra auglýsingastofa hef-
ur enn á ný haft frumkvæði
að könnun á lestri dagblaða
og afnotum af sjónvarpi hér
á landi. Hagvangur hf. fram-
kvæmdi könnunina sam-
kvæmt viðurkenndum
reglum um skoðanakannanir.
Það ber að fagna þessu
framtaki auglýsingastofa því
að niðurstöðurnar eru jafnt
viðskiptavinum þeirra og
öðrum góð leiðsögn. Sú
breyting hefur orðið helst á
íslenskum fjölmiðlamarkaði
síðan síðasta könnun af
þessu tagi var framkvæmd,
að síðdegisblöðin Dagblaðið
og Vísir hafa sameinast und-
ir einn hatt. Milli þessara
blaða var hörð samkeppni á
markaðnum fyrir samein-
ingu og þau voru bæði mikið
lesin og náðu samtals til um
99% lesenda á höfuðborg-
arsvæðinu fyrir sameiningu
en undir einum hatti eru þau
lesin af 69,85% íbúa svæð-
isins og 64,17% lands-
manna.“
. . . . . . . . . .
4. marz 1973: „Haustið 1970
hækkaði mjólkurverðið um
nær 20%. Um þá hækkun
hafði Magnús Kjartansson
þetta að segja í forystugrein
Þjóðviljans á þeim tíma:
„Komin er til framkvæmda
mjög tilfinnanleg hækkun á
mjólk og mjólkurafurðum, en
framundan eru hliðstæðar
hækkanir á öðrum búvörum.
Hefur verðlagsgrundvöll-
urinn hækkað frá síðasta ári
um 22%, en á síðustu þremur
mánuðum nemur hækkunin
hvorki meira né minna en
rúmum fimmtungi og mun
slík óðaverðbólga nálgast
heimsmet.“ Daginn eftir
sagði núverandi iðn-
aðarráðherra þetta í leiðara
Þjóðviljans: „Sú hrikalega
hækkun á mjólkurafurðum,
sem kom til framkvæmda í
gær, er blygðunarlaus árás á
neytendur og engum óhag-
kvæmari en bændur; hún er
ömurleg sönnun um ófarnað
þann, sem óðaverðbólgu-
stefna ríkisstjórnarinnar
leiðir yfir þjóðina. Verð-
hækkanir þessar voru þau
stóðtíðindi, sem öll þjóðin
ræddi um í gær …“
Fory s tugre inar Morgunb laðs ins
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
BARÁTTAN GEGN
KÁRAHNJÚKAVIRKJUN
Fyrirhugaðar framkvæmdirvið Kárahnjúkavirkjun erumjög umdeildar eins og
skýrt hefur komið fram í almennum
umræðum og mótmælaaðgerðum
andstæðinga virkjunarinnar. Slíkar
mótmælaaðgerðir eru þáttur í okk-
ar lýðræðislega samfélagi og ekk-
ert við þeim að segja. Fólk kemst
stundum í mikið uppnám vegna
skoðana annarra, sem kunna að
vera andstæðar þeirra eigin. Það er
ástæðulaust að komast í uppnám
yfir mismunandi skoðunum. Enginn
á að líta svo á að andstæðar skoð-
anir annars fólks á mönnum og
málefnum séu hættulegar á einn
eða annan veg.
Fyrir nokkrum árum fóru fram
miklar umræður um fyrirhugaða
Fljótsdalsvirkjun, sem ekkert varð
úr. Deilurnar þá snerust um það,
hvort þau virkjanaáform ættu að
fara í umhverfismat. Morgunblaðið
var meðal þeirra, sem töldu að sú
virkjun ætti að fara í umhverfismat
og taldi, að það hefðu verið mikil
mistök stjórnvalda að fara ekki þá
leið.
Framkvæmdir við Kárahnjúka-
virkjun hafa hins vegar í einu og
öllu verið undirbúnar samkvæmt
gildandi lögum og reglum. Virkj-
unin fór í gegnum umhverfismat og
úrskurðir féllu bæði hjá skipulags-
stjóra og ráðherra. Leikreglum lýð-
ræðisins hefur verið fylgt í einu og
öllu. Almennar umræður hafa verið
miklar. Ljóst er að virkjunin nýtur
víðtæks stuðnings, hvort sem and-
stæðingum hennar líkar betur eða
verr, bæði á Alþingi og utan þings.
Stjórnarflokkarnir báðir standa að
ákvörðunum um virkjunina, svo og
meirihluti þingmanna Samfylking-
arinnar. Hið sama má segja um
verkalýðshreyfinguna.
Í ljósi þess að öll skilyrði lýðræð-
isins hafa verið uppfyllt í sambandi
við þessa framkvæmd er það of
langt gengið, þegar alþjóðleg um-
hverfisverndarsamtök reyna nú að
koma í veg fyrir að Landsvirkjun
geti fjármagnað þessar fram-
kvæmdir eins og skýrt var frá í
Morgunblaðinu í gær.
Þar kom fram, að alþjóðasamtök,
sem nefnast International Rivers
Network hafi sent bréf til eins fjár-
málafyrirtækis og boðað sambæri-
legt bréf til annarra fjármálafyr-
irtækja, þar sem þau eru hvött til
þess að lána ekki fé til þessara
framkvæmda. Í bréfi þessu er því
haldið fram, að opnar umræður hafi
ekki farið fram um þetta mál á Ís-
landi. Hver einasti Íslendingur veit
að þetta eru ósannindi. Því er líka
haldið fram að landsmenn þori ekki
að láta skoðanir sínar í ljósi. Þetta
er fáránleg staðhæfing eins og allir
landsmenn vita.
Það er full ástæða til að bera
virðingu fyrir skoðunum þess fólks,
sem ekki vill láta ganga lengra í
framkvæmdum á hálendi Íslands en
orðið er. Sá hópur landsmanna
vann mikinn sigur með úrskurði
setts umhverfisráðherra vegna
Norðlingaölduveitu. Það er full
ástæða til að vera vel á verði um
frekari framkvæmdir á þessu svæði
og þá ekki sízt vegna vaxandi um-
ræðna um uppbyggða hálendisvegi
með varanlegu slitlagi, sem Morg-
unblaðið hefur ítrekað mælt gegn á
undanförnum árum. Það er líka
auðvelt að skilja þann sársauka,
sem fram kemur í málflutningi and-
stæðinga Kárahnjúkavirkjunar.
En þegar ákvarðanir af þessu
tagi hafa verið teknar í lýðræð-
islegu þjóðfélagi á grundvelli
þeirra leikreglna, sem í því gilda er
of langt gengið þegar alþjóðleg um-
hverfisverndarsamtök reyna að
bregða fæti fyrir þær ákvarðanir,
með allt að því dulbúnum hótunum
í garð alþjóðlegra fjármálafyrir-
tækja.
Í
raksstjórn hefur verið Bandaríkja-
stjórn þyrnir í augum í rúman áratug
og það var rétt liðinn sólarhringur frá
því að hryðjuverkin voru framin í
Bandaríkjunum 11. september þegar
farið var að velta vöngum yfir því
hvort láta ætti til skarar skríða gegn
Írökum. Bob Woodward, blaðamaður
Washington Post, lýsir í bók sinni Bush at War
fundi þjóðaröryggisráðs Bandaríkjaforseta 12.
september þar sem til umræðu er hvernig brugð-
ist skuli við. Á fundinum spyr Donald Rumsfeld
varnarmálaráðherra hvort ráðast eigi gegn
hryðjuverkum á breiðari grundvelli en aðeins al-
Qaeda, hryðjuverkasamtökum Osama bin Lad-
ens. George Bush forseti og Colin Powell utanrík-
isráðherra leiddu að því rök á fundinum að auð-
veldara yrði að tryggja samstöðu
alþjóðasamfélagsins og nýta Sameinuðu þjóðirn-
ar ef áherslan yrði á al-Qaeda, sem böndin bárust
strax að. Talaði Powell síðan um það að bandalag-
ið gegn hryðjuverkum ætti að vera eins víðtækt
og unnt væri og skilyrði fyrir þátttöku gætu verið
misjöfn eftir því hvaða land ætti í hlut. Mitt í þess-
um umræðum varpar Rumsfeld því fram hvort
ekki væri ráð að láta til skarar skríða gegn Írök-
um, ekki bara al-Queda. Samkvæmt Woodward
var varnarmálaráðherrann ekki aðeins að mæla
fyrir sjálfan sig, heldur einnig Paul D. Wolfowitz,
aðstoðarutanríkisráðherra, sem var sannfærður
um að rétt væri að gera Írak að meginviðfangs-
efni fyrstu lotunnar í baráttunni gegn hryðju-
verkum.
Fyrir árásirnar hafði verið unnið að hernaðar-
áætlun, sem beindist gegn Írak, í varnarmála-
ráðuneytinu. Enginn á fundinum var í vafa um þá
ógn, sem stafaði af Saddam Hussein. Þvert á móti
voru fundarmenn sannfærðir um að hann væri
staðráðinn í að ná sér í gereyðingarvopn og jafn-
vel nota þau. Því myndi á einhverjum tímapunkti
koma að því að Írak yrði skotmark, en eins og
kemur fram í bók Woodwards var Rumsfeld að
vekja máls á þeim möguleika að „nota tækifærið,
sem skapaðist vegna hryðjuverkanna, til þess að
ráðast gegn Saddam“.
Saddam Huss-
ein ákveður
að þurrka út
Kúrda
Það þarf vart að taka
fram að ferill Saddams
Husseins er blóði drif-
inn. Þegar Baath-
flokkurinn rændi völd-
um í Írak varð Sadd-
am næstvaldamesti
maður landsins og sýndi fljótt blóðþorsta sinn.
Hann varð forseti árið 1979 og stjórnaði harðri
hendi. Gagnrýni var ekki liðin og hóf hann þegar
hreinsanir í flokknum til að tryggja völd sín. En
hann lagði ekki aðeins áherslu á að knýja flokkinn
til hollustu. Saddam efndi til átaka við Írana og
stóðu þau í um áratug. Kúrdar í Írak urðu honum
sérstaklega erfiðir eftir að stríðið við Íran hófst.
18 milljónir manna bjuggu í Írak og þar af voru
Kúrdar fjórar milljónir. Saddam Hussein átti í
miklum erfiðleikum með að stjórna Kúrdum í
dreifbýli. Vopnaðir Kúrdar leituðu skjóls til fjalla
og gerðu íraska stjórnarhernum ýmsa skráveifu
þaðan. Sumir gengu svo langt að gera bandalag
við Írana. Saddam ákvað að grípa til sinna ráða til
að leysa „Kúrdavandann“ og þurrka út Kúrdana.
Dregin voru bannsvæði og allir þeir Kúrdar, sem
voru þar um kyrrt og neituðu að setjast að í nýj-
um byggingum, sem stjórnin lét reisa, voru
uppfrá því taldir svikarar og ætlaður bráður bani.
Aðgerðum Saddams Husseins gegn Kúrdunum
er lýst í bók Samönthu Power, A Problem From
Hell, America and the Age of Genocide, sem fékk
viðurkenningu hjá samtökum bandarískra bók-
menntagagnrýnenda í vikunni. Þar rekur hún
helstu grimmdarverk síðustu aldar, allt frá þjóð-
armorði Tyrkja á Albönum til þjóðernishreinsana
Serba í Kosovo, og hvernig Bandaríkjamenn
brugðust við. Aðgerðir Íraka gegn Kúrdum hóf-
ust árið 1987 og náðu hámarki frá febrúar til sept-
ember 1988. Herferð þessi var kölluð anfal, sem
þýtt hefur verið herfang og er hugtakið sótt í frá-
sögn kóransins af því þegar Múhameð fær vitrun
eftir að hafa sigrað hóp trúleysingja. Íraskir her-
menn rændu eða eyðilögðu allt, sem fyrir varð og
þurrkuðu út allt, sem minnti á tilvist Kúrda í
sveitum landsins. Aðgerðunum var ekki aðeins
beint gegn uppreisnarmönnum úr röðum Kúrda,
heldur öllum þeim, sem bjuggu á bannsvæðunum,
konum, körlum og börnum. Karlmönnum var
safnað saman, þeir voru fluttir á afskekkta staði í
rútum og þar voru þeir skotnir til bana með vél-
byssum. Power segir að Saddam hafi ekki haft í
hyggju að þurrka út hvern einasta Kúrda í Írak
eins og Hitler hugðist gera við gyðinga. Hann fyr-
irskipaði ekki heldur að allir menntamenn skyldu
drepnir eins og Pol Pot í Kambódíu. Kúrdar, sem
bjuggu í borgum landsins, urðu ekki fyrir meiri
ofsóknum en aðrir borgarbúar, sem vissulega var
haldið í greipum óttans. Það er ekki einu sinni
hægt að fullyrða að þjóðarmorð hafi verið hans
helsta markmið. Hans markmið var að stöðva
uppreisnarmennina. Hann valdi hins vegar hrika-
lega aðferð til þess. Kúrdískum borgurum var
safnað saman og þeir teknir af lífi eða gasi beitt
gegn þeim fyrir það eitt að þeir voru Kúrdar –
ekki fyrir neitt, sem þeir höfðu gert.
Á árunum 1987 og 1988 jöfnuðu hersveitir
Saddams við jörðu nokkur þúsund bæi og þorp
Kúrda. Talið er að nærri því 100 þúsund íraskir
Kúrdar hafi verið myrtir. Fæstir þeirra voru und-
ir vopnum.
Stuðningurinn
aukinn
Í frásögn Power kem-
ur fram að þótt upp-
lýsingar og blaðafrá-
sagnir af fólsku-
verkum Íraka gegn Kúrdum hafi fljótt komið
fram hafi jafnt þeir, sem mótuðu stefnu Banda-
ríkjastjórnar sem vestrænir blaðamenn fjallað
um þau eins og um væri að ræða skiljanlega til-
raun til þess að kæfa uppreisnartilraun eða
óhugnanlega afleiðingu af stríðinu við Íran.
Bandaríkjamenn höfðu ákveðið að styðja Íraka í
stríðinu við Írana, þar sem klerkastjórn undir for-
ystu Ayatollah Khomeinis var við stjórn og fyrir
vikið var ekki mótmælt. Bandaríkjastjórn neitaði
að fyrir lægju afgerandi sannanir um að efna-
vopnum hefði verið beitt og hélt því statt og stöð-
ugt fram að Saddam Hussein myndi ná áttum.
Þegar þar kom í september 1988 að Kúrdar tóku
tugþúsundum saman að streyma til Tyrklands
neyddist Bandaríkjastjórn til að fordæma stjórn
Íraks fyrir að nota eiturgas gegn sinni eigin þjóð.
Þótt notkun efnavopna væri hörmuð var hins veg-
ar um leið tekin sú afstaða að um innanríkismál
væri að ræða.
Bandaríkjamenn höfðu á árunum 1983 til 1988
veitt Írökum styrki að andvirði 500 milljóna doll-
ara til að kaupa bandarískar landbúnaðarvörur
undir merkjum fyrirgreiðsluáætlunar, sem tákn-
uð er með skammstöfuninni CCC. Gefum Power
orðið: „Eftir árásina 1988 lagði Claiborne Pell
öldungadeildarþingmaður fram tillögur um refsi-
aðgerðir á þingi þar sem kveðið var á um að
stöðva alla landbúnaðar- og framleiðslustyrki til
Husseins til að refsa honum fyrir að myrða
óvopnaða borgara. Pell var undir áhrifum frá að-
stoðarmanni sínum í utanríkismálum, Peter Gail-
braith, og færði rök að því að ekki einu sinni
bandamaður Bandaríkjamanna kæmist upp með
að nota gas gegn eigin þjóð. En stjórn [George]
Bush ákvað, frekar en að binda enda á CCC-
styrkina eða aðra bitlinga handa stjórn Íraks, ár-
ið 1989, ári eftir að hinar grimmilegu gasárásir og
fólksflutningar Saddams Husseins höfðu verið
skjalfestar, að tvöfalda skuldbindingu sína gagn-
vart stjórninni í Írak og hækka CCC-styrkina
upp í rúma milljón Bandaríkjadollara. Frumvarpi
Pells um að binda enda á þjóðarmorð, sem hefði
refsað Saddam, hafði verið sökkt.“
Power vitnar í skjal, sem hún gróf upp, frá
bandaríska utanríkisráðuneytinu: „Burtséð frá
mannréttindum og efnavopnum eigum við að
mörgu leyti samleið með Írökum hvað snertir
pólitíska og efnahagslega hagsmuni.“ Mannrétt-
indin verða að hálfgerðu aukaatriði – vissulega
bagalegt að þau skuli vera brotin, en það er bara á
svo mörgum öðrum sviðum, sem hagsmunirnir
fara saman. Nú hefur dæmið hins vegar snúist við
og hagsmunirnir fara hvergi saman. Ástæðan fyr-
ir því að stríð gegn Írak vofir yfir er reyndar ekki
mannréttindabrotin og morðin, heldur vopnabúr
einræðisherrans. Allt bendir til þess að hann búi
yfir einhverjum gereyðingarvopnum og þótt
áhöld séu um það hversu hættuleg þau séu eða
mikið af þeim er ekki nokkur vafi að Saddam
Hussein neytir allra bragða til að vígvæðast og
komast yfir þau vopn, sem hann getur. Það er
hins vegar þegar kemur að þeim stað í röksemda-
færslunni að látið skuli til skarar skríða til að
frelsa Íraka undan oki harðstjórans, sem hljóm-
urinn verður holur. Ef hefja ætti þetta stríð í
þágu mannréttinda hefði það hafist fyrir 15 árum
og Saddam Hussein heyrði sögunni til. Það getur
aftur á móti vel verið að það henti að nota stríðs-
glæpi hans gegn Írönum þegar hann notaði eit-
urgas gegn íranska hernum eða morð hans á
Kúrdum til að sýna fram á hversu óútreiknanleg-
ur leiðtogi hann er og því ógerningur að segja til
um hvernig hann muni nota þau vopn, sem hann
kann að búa yfir eða kynni að komast yfir eða búa
til.
Mælikvarði mannréttinda getur hins vegar
verið fullkomlega gild ástæða til íhlutunar og má í
þeim efnum benda á aðgerðirnar, sem gripið var
til þegar hervaldi var beitt til að stöðva þjóðern-
ishreinsanir Slobodans Milosevic í Kosovo.
Eftirleikurinn er mörgum ofarlega í huga þeg-