Morgunblaðið - 02.03.2003, Blaðsíða 24

24 SUNNUDAGUR 2. MARS 2003 MORGUNBLAÐIÐ
ÞAÐ ERU mikil viðbrigðiað koma yfir finnskulandamærin til Rúss-lands. Eftir ítarlega ogmargendurtekna vega-
bréfaskoðun rússnesku landamæra-
varðanna ókum við í gegnum þéttan
skóginn á Kirjálaeiðinu í átt til St.
Pétursborgar. Blómleg bóndabýli,
sem höfðu verið áberandi Finn-
landsmegin, hurfu og við tóku yf-
irgefin samyrkjubú. Aflagðir akrar
tóku við af nýslegnum túnum og
ræktun, þar sem skógarnir virtust
hægt og bítandi fá að sá sér óheft út
á ræktunarlandið. Gamlar konur að
selja kartöflur í fötum í lítravís við
þjóðveginn. Í húsagörðum voru
ekki skrautblóm eða grasflatir
heldur þaulræktaðir kartöflu- og
matjurtagarðar.
Skógarnir virtust endalausir sam-
síða veginum. Á Kirjálaeyðinu vaxa
fallegir og afar víðfeðmir blandskóg-
ar með hengibjörk, rauðgreni, skóg-
arfuru og blæösp. Mikill straumur
var af timburflutningabílum og lest-
um á leið vestur yfir landamærin til
Finnlands, mest með birki og asp-
arvið. Nærri þorpinu Raivola
(Roschino), skammt utan við Péturs-
borg beygðum við út af veginum. Við
vorum á leiðinni að skoða frægasta
lerkiskóg í heimi, Raivola-lundinn
við Lindulovskaya-ána.
Frá dögum Péturs mikla
Lerkiskógurinn í Raivola á sér
einstaka sögu, en uppruna hans má
rekja aftur til Péturs mikla Rússa-
keisara. Undir stjórn Péturs, árin
1672–1725, urðu miklar breytingar
á rússneska ríkinu. Hann lagði
áherslu á að opna landið til vesturs
og varð fyrir miklum áhrifum frá
evrópskri menningu. Sést það
kannski best í byggingu nýrrar höf-
uðborgar Rússlands, St. Péturs-
borgar, sem byggð var í anda evr-
ópskrar byggingarhefðar. Á
valdatíma hans náðu Rússar mikl-
um áhrifum við Eystrasalt. Pétur
lagði áherslu á að byggja upp rúss-
neska Eystrasaltsflotann. Hann
hafði mikinn áhuga á skipasmíðum
og hafði kynnst þeim að eigin raun
við dvöl í Hollandi á yngri árum.
Skipasmíðar þessara tíma kölluðu á
mikið framboð af heppilegum trjá-
við. Pétri virðist hafa verið ljós
nauðsyn þess að gera áætlanir um
skipasmíðar til margra alda. Í þeim
áætlunum þyrfti að gera ráð fyrir
ræktun nýrra skóga af heppileg-
ustu trjátegundum, þótt það tæki
meira en öld áður en nýskógurinn
yrði að efni til skipasmíða. Að und-
irlagi hans var þýskur skógfræð-
ingur, að nafni Ferdinand Gabriel
Fockel, ráðinn til starfa. Verkefni
hans var fólgið í því að velja og út-
vega heppilegt fræ af lerki til þess
að gróðursetja og rækta nærri
ströndinni.
Lerki vex ekki náttúrulega að
ströndum Eystrasalts, en nokkrar
lerkitegundir vaxa víða í skógum
austar í Rússlandi, allt austur að
Kyrrahafi. Lerkiviðurinn er eftir-
sóknarverður til skipasmíða, enda
harður, eðlisþungur og fúnar seint.
Einnig geta trén verið afar beinvax-
in og því gefið beina, gilda boli, m.a.
sem siglutré. Þessu til viðbótar er
lerkið mjög hraðvaxta í æsku, sem
gefur því ótvírætt forskot í sam-
keppni við ýmis hægvaxta lauftré
eins og eik, sem algengt er að nýta
til skipasmíða. Fockel þurfti því að
leita allt norður að ströndum Hvíta-
hafs til að finna nálægustu lerki-
skógana. Fór hann ásamt fjórum
rússneskum aðstoðarmönnum norð-
ur til Arkhangelsk-héraðs, en þar
er vestasta útbreiðslusvæði rússa-
lerkis. Í Arkhangelsk fór hann um
skógana og valdi fræ af úrvalstrjám
til undaneldis og sneri þaðan til
baka að átta árum liðnum, en þá var
Pétur mikli látinn fyrir nokkru.
Árið 1738 hófst Fockel handa við
ræktunina í Raivola, á frjósömu
svæði á bökkum Lindolovskaja ár-
innar, skammt frá botni Finnska
flóa. Á ræktunarsvæðinu hafði
skógurinn verið höggvinn, landið
brennt og akuryrkja stunduð um
nokkurt skeið. Birki og víðir úr ná-
grenninu hafði síðan náð að sá sér í
aflagða akrana. Að forskrift Fock-
els var svæðið brennt aftur og jarð-
unnið og rússalerkifræinu frá Ark-
hangelsk síðan sáð í um 17 ha lands.
Fræið spíraði ágætlega og upp af
sáningunum óx vöxtulegur lerki-
skógur. Plönturnar komu nokkuð
þétt upp og var hluti þeirra því
stunginn upp og trén gróðursett í
annan reit í nokkrum áföngum.
Þannig er lerkiskógur af mismun-
andi aldri á um 60 hekturum lands í
Raivola í dag.
Finnur fljótt til smæðar sinnar
Þorpið Raivola er um 50 km utan
við Pétursborg. Þar ókum við útaf
aðalveginum í átt til sjávar og eftir
að hafa ekið í gegnum þorpið kom-
um við að snyrtilegum áningarstað.
Þar áttum við stefnumót við full-
trúa skógstjórnar svæðisins, þá
Sergiey Galafeev og Vladimir
Narubov, sem síðan leiddu okkur
um skóginn. Leið okkar lá eftir
skógarstíg niður í átt að Lindolovs-
kaja-ánni, þar sem Fockel valdi
lerkinu stað á sínum tíma. Í fyrstu
áttar maður sig ekki á stærð lerki-
trjánna sem gnæfa á stangli upp úr
greni- og furuskógunum í kring.
Skógurinn breytist síðan í hreinan
lerkiskóg þegar nær dregur ánni og
uppgötvar maður þá hversu magn-
aður hann er.
Inni á milli lerkitrjánna er maður
fljótur að finna til smæðar sinnar
enda eru hæstu trén um 50 metra
há. Í hefðbundnum samanburði er
turn Hallgrímskirkju í Reykjavík
til dæmis um 70 m. Trén eru hins
vegar ekki mjög gild, enda lund-
urinn á köflum nokkuð þéttur.
Áberandi er að trén eru bogin í
toppinn þar sem þau gnæfa orðið
uppúr skógunum í kring. Innan um
eru síðan fjöldamörg tré sem hafa
vaxið áfallalaust og fengið rými til
að gildna eðlilega miðað við hæð.
Sverasta tréð er þannig um 1,4 m í
þvermál í brjósthæð.
Væntanlega væri það Pétri keis-
ara að skapi að koma til Raivola nú
og sjá allt þetta frábæra skipa-
smíðaefni orðið fullvaxið. Reyndar
hefði skógurinn verið orðinn hæfur
til fellingar fyrir um 150 árum!
Á þessum tæpu 270 árum hefur
ýmislegt orðið til þess að setja
mark sitt á skóginn. Tré hafa reglu-
lega rifnað upp með rótum og
brotnað í stormum og er nú svo
komið að árlega fjúka nokkrir tugir
trjáa um koll. Ónóg grisjun á skóg-
inum hefur orðið til þess að krónur
trjánna eru víða afar litlar og stofn-
arnir hlutfallslega grannir miðað
við hæð. Einnig hafa hernaðarátök
haft áhrif en í seinni heimsstyrjöld-
inni lá víglínan nokkrum sinnum í
gegnum skóginn. Þá er talið að um
30% trjánna hafi orðið fyrir
skemmdum eftir byssuskot og eins
eru sár á berki eftir skriðdreka víða
enn sýnileg. Núna eru rótarfúa-
sveppir áberandi í lundinum þannig
að allt útlit er fyrir að gömlu trén
haldi áfram að týna tölunni.
Að sögn Galafeevs skógarvarðar
eru uppi áform um að höggva gren-
iskóginn næst elsta lerkinu, vinna
landið og sá þar lerkifræi á svip-
aðan hátt og gert var upphaflega,
til þess að endurnýja lerkiskóginn.
Við slíkar aðgerðir þarf einnig að
taka mikið tillit til þess að svæðið er
Lerkiskógurinn í Raivola
Pétur mikli hafði mik-
ilfengleg áform fyrir rúss-
neska herskipaflotann í
huga er hann fyrirskipaði
ræktun lerkilundanna í
Raivola. Áform hans áttu
ekki eftir að verða að veru-
leika, en lerkilundirnir eru
nú þeir þekktustu sem um
getur. Jón Geir Pétursson
heimsótti lundina ásamt fé-
lögum úr Skógræktarfélagi
Íslands.
Raivola-skógurinn er nú fjölsótt úti-
vistarsvæði. Þessi mynd er tekin við
innganginn í skóginn.
Ljósmynd/Jón Geir Pétursson
Lerkiskógurinn er mjög þéttur í dag og hefði þurft að grisja hann fyrir löngu.
Þegar litið er upp eftir trjánum er eins og krónur þeirra vefjist saman.
Eftir að hafa vaxið í rúm 260 ár eru
trén orðin stór og gild. Sum þeirra
hafa fengið meira rými í skóginum og
náð eðlilegum gildleika miðað við
hæð. Þetta er eitt fallegasta tréð í
lundinum.