Morgunblaðið - 02.03.2003, Blaðsíða 34

SKOÐUN
34 SUNNUDAGUR 2. MARS 2003 MORGUNBLAÐIÐ
SEINT á nýliðnu ári birtist í
Fréttablaðinu frásögn um að
þriggja manna starfshópur hafi ver-
ið skipaður af borgarráði til að end-
urskoða fyrirkomulag forvarnar-
starfs á vegum Reykjavíkurborgar.
Tilefni skipunarinnar var að sögn
sú að ungir fíkniefnasalar væru „að
störfum innan veggja grunnskól-
anna“. Nú þyrfti að bregðast skjótt
við. Nokkru síðar birtist viðtal í
Morgunblaðinu við starfsfólk
Reykjanesbæjar, sem vinnur að for-
vörnum í sínum heimabæ. Tilefni
þess viðtals var að bæjarblöðin suð-
ur með sjó höfðu birt frásagnir af
fíkniefnaneyslu ungmenna og vildi
starfsfólk Reykjanesbæjar koma
því á framfæri hvernig forvarnar-
starfi væri háttað í bæjarfélaginu.
Þessar frásagnir frá Reykjavík og
Reykjanesbæ létu ekki mikið yfir
sér en sýndu ákveðna stefnu og
góðan ásetning. Málið krefst þó enn
ítarlegri umræðu og gagnrýnnar
skoðunar. Hér er um mjög mik-
ilvægan, en um leið viðkvæman þátt
í samfélagi okkar að ræða, sem kall-
ar á pólitíska stefnumótun til langs
tíma.
Bæði sveitarfélögin, Reykjavík og
Reykjanesbær, hafa um nokkurra
ára skeið rekið öflugt átak í for-
vörnum; Ísland án eiturlyfja og
Reykjanesbær á réttu róli. Und-
irritaður þekkir nokkuð til verkefn-
isins í Reykjavík og hefur ekki farið
varhluta af þeim góðu áherslum og
þrýstingi sem stjórnendur verkefn-
isins hafa viðhaft til að hafa jákvæð
áhrif á foreldra og börn þeirra í
borginni. Með prýðisgóðum árangri
ef marka má kannanir. Samt er haft
eftir forstöðumanni þjónustusviðs
Fræðslumiðstöðvar Reykjavíkur
þegar vikið er að fíkniefnum í
grunnskólum borgarinnar að
„ástandið væri mun verra en áður
hafi þekkst“.
Hvernig má þetta vera? Af frá-
sögnum að dæma virðist sama
hversu vel er unnið að forvörnum,
vandinn bara eykst. Því er nærtækt
að spyrja af hverju okkur takist
ekki betur til? Gæti skýringa verið
að leita í því að við kjósum að líta
framhjá megin uppsprettum vand-
ans? Getur verið að við séum föst í
því að stara á einkennin og höldum
að það sé nægjanlegt að plástra sár-
ið rétt eftir að kýlið springur hverju
sinni? Er hugsanlegt að rætur
vandans liggi að stærstum hluta í
því lífsgæðaviðhorfi sem við höfum
sett á oddinn og í þeirri samfélags-
gerð sem við höfum kosið að búa
okkur og börnum okkar? Erum við
fara út á hálan ís ef við ætlum okk-
ur að rífa upp fúnar rætur og kalla
með því á endurskoðun ríkjandi
gildismats? Einsýnt er að aldrei
verður hægt að útrýma öllum fé-
lagslegum vanda sem finnst í sam-
félagi okkar. Til þess er mannlegt
eðli of margslungið. En það má
draga verulega úr þessum vanda,
eða auka við hann, allt eftir því
hvernig við mótum samfélagið, stoð-
ir þess og innviði.
Til langs tíma litið eru tveir aug-
ljósir þættir sem skipta mestu máli
í öflugum forvörnum; annarsvegar
gott, öflugt og aðlaðandi mennta-
kerfi, þar sem allir búa við sama að-
gengi, og hinsvegar ráðstöfunar-
tekjur sem duga til mannsæmandi
lífs. Svo einfalt er það nú. Aðrir
þættir sem lögð er áhersla á í for-
vörnum, s.s. íþróttir, félagsstarf,
útivist, sköpun, listir, heilbrigður
lífsstíll, o.s.frv. koma í kjölfar þess-
ara tveggja þátta.
Til skemmri tíma litið þurfum við
auðvitað að eiga úrræði þar sem
brugðist er við framkomnum vanda
hverju sinni. Við þurfum að byggja
upp sterkar og árangursmiðaðar
barna- og unglingadeildir innan fé-
lagsþjónustunnar, sem geta brugð-
ist fljótt og örugglega við þeim
vandamálum er skjóta upp kollinum
hverju sinni. Nýjustu fréttir af
starfi barnaverndarnefnda eru ekki
beint jákvæðar og allt bendir til
þess að málefni unglinga hafi orðið
útundan hjá alltof störfum hlöðnum
barnaverndarnefndum, sbr. forystu-
grein Morgunblaðsins frá 13. des-
ember síðastliðinn. Í þessu efni
gildir það sama og fyrir öll fram-
sækin fyrirtæki og stofnanir; það
þarf að sjá til þess að stjórnendur
og starfsfólk félagsþjónustunnar
hafi þau meðöl sem virka, svo starf-
semin sé með þeim krafti og sóma
sem almannavilji stendur til. Að
auki verðum við að tryggja að alltaf
sé greiður aðgangur að öflugum og
traustum meðferðarúrræðum fyrir
þá ungu einstaklinga sem þess
þurfa.
Öflugt nútíma samfélag, sem
leggur áherslu á raunveruleg lífs-
gæði, byggir m.a. á menntun, þekk-
ingu og getu þegnanna. Því er
gjarnan haldið fram að íslenska
þjóðin sé vel menntuð, upplýst og
lesin. Hvort er þessi fullyrðing
þjóðsaga eða staðreynd? Sam-
kvæmt tölum frá Hagstofunni eru
um 42% vinnuafls á íslenskum
vinnumarkaði með stutt framhalds-
skólanám, grunnskólapróf eða
minni menntun að baki. Samkvæmt
sömu stofnun er aðeins 16% vinnu-
afls með háskólamenntun. Styður
þetta kenninguna um vel menntaða
þjóð? Alls ekki, segja þeir sem
þekkja til í öðrum löndum sem við
berum okkur saman við. Ennfremur
sýnir nýleg rannsókn að rúmlega 15
þúsund Íslendingar á aldrinum 15 –
65 ára eiga við mjög mikla eða um-
talsverða lestrarörðugleika að
stríða. Til viðbótar þeim eiga um 20
þúsund Íslendingar í nokkrum
vandræðum með starf, endur-
menntun eða eðlilegan hreyfanleika
í atvinnulífinu vegna lítillar lestr-
arfærni og þeir hinir sömu eru ólík-
legir til að reiða sig á lesmál til að
taka þátt í almennri þjóðfélagsum-
ræðu. Lítil lestrarfærni háir því 35
þúsund einstaklingum á aldrinum
15 – 65 ára.
Ein öflugasta forvörn sem við
eigum völ á er því að efla mennta-
kerfið allt og tryggja möguleika
allra til að njóta þess. Allt frá Leik-
skólum Íslands til Háskóla Íslands.
Og við ættum fyrst um sinn að
leggja ofuráherslu á að styrkja enn
frekar fyrstu tvö skólastigin; leik-
skólann og grunnskólann. Í sam-
vinnu við heimilin í landinu fer þar
fram einstaklings- og félagsþjálfun,
sem getur gert gæfumuninn um
framtíð og möguleika barnanna
okkar. Um leið og við eigum að
gera miklar kröfur til þessara
skólastiga, þá þurfum við að leggja
áherslu á að fá bestu mögulegu
kennara inn í skólana, búa þeim frá-
bært starfsumhverfi og ábyrgjast
að þeir hafi þau verkfæri sem duga
til að bregðast við mismunandi
þörfum nemenda sinna.
Það liggur auðvitað í augum uppi
að okkar önnur öflugasta forvörn er
að tryggja mannsæmandi laun til
allra vinnandi manna og kvenna. Þá
er átt við að við sjáum til þess að
allir foreldrar, einstæðir eður ei,
geti með hóflegum vinnudegi tryggt
framfærslu sína og barna sinna með
sómasamlegum hætti, tekið þátt í
samfélaginu með reisn og jafnframt
sinnt uppeldisskyldu sinni af alúð.
Það dylst varla neinum að við höf-
um kosið að breyta samfélagi okkar
á undanförnum árum á þann veg að
hylla gegndarlausa auðsöfnun um
leið og við lítum fram hjá fátækt,
örbirgð og auðnuleysi. Eða jafnvel
fyrirlítum fátækt, örbirgð og auðnu-
leysi. Því hefur verið haldið á lofti
að ein besta forvörn sem til er sé
íþróttaiðkun og þátttaka í upp-
byggilegu félagsstarfi. Án efa er
margt rétt í þessari kenningu. En
áttum okkur á því að þeir sem búa
við fátækt og erfiðar félagslegar að-
stæður á Íslandi eiga líka börn og
unglinga. Er líklegt að þær rúmlega
2000 (tvö þúsund) fjölskyldur, sem
leituðu til hjálparstofnana og líkn-
arfélaga fyrir jólin til að eiga fyrir
mat, hafi efni á að greiða félags-,
skóla- og þátttökugjöld fyrir börn
sín í íþróttum, tónlistarskóla, dansi,
leiklist og heimspeki? Er trúlegt að
foreldri sem hefur undir 67.000 kr
(sextíu og sjö þúsund krónum – sjá
Mbl. 4. janúar 2003, bls. 11) í ráð-
stöfunartekjur á mánuði og hefur
barn eða börn á framfæri sínu, hafi
tök á að rækta og örva barn sitt
með því að gefa því vandaðar bók-
menntir, hljóðfæri, tölvu eða reið-
námskeið og taka það með sér í
jeppaferð á Langjökul á góðum degi
til að sjá samhengið í sköpunarverki
Guðs? Eða til Grikklands til að anda
að sér sögunni beint uppúr vöggu
vestræns lýðræðis og menningar?
Er ekki tími til kominn að við vökn-
um af værum blundi?
Forseti lýðveldisins, landlæknir
og fleiri hafa tjáð sig um fátækt á
Íslandi í byrjun árs 2003. Land-
læknir benti m.a. á líkamlega og fé-
lagslega sjúkdóma sem fylgja fá-
tækt og þá alvarlegu afleiðingar,
sem þeir sjúkdómar hafa. Það getur
bæði verið jákvætt og neikvætt að
samfélagið sé fámennt. Eitt það já-
kvæða er sú staðreynd að það á að
vera viðráðanlegt verkefni að
tryggja sæmilegan jöfnuð í sam-
félaginu og sjá til þess að börn og
ungmenni skynji sig sem full- og
jafngilda þegna samfélagsins, sem
komið er fram við af virðingu. Óháð
efnahag foreldranna. Það er á þess-
um börnum sem framtíð okkar og
samfélagsins hvílir á. Engum öðr-
um. Unglingur, sem hefur það á til-
finningunni að samfélagið sýni sér
skeytingarleysi eða jafnvel fyrirlitn-
ingu, er ekki líklegur til að finnast
sem hann skuldi því sama samfélagi
nokkurn skapaðan hlut. Ekki trún-
að, ekki áhuga, ekki virðingu.
Hvernig gæti þá viðkomandi ung-
lingur kosið að bregðast við sam-
félagi sínu? Hvar á sá unglingur að
fá þá spennu, örvun, tilhlökkun,
virðingu og félagslegu tengsl sem
hann þrífst á?
Mig minnir að það hafi verið fyrir
síðustu kosningar að það birtust
sjónvarpsauglýsingar með stjórn-
málaforingja, sem lagði út af fíkni-
efna- og félagslegum vanda ung-
linga með þeim orðum að ef 200
ungmenni væru í voða á fjöllum þá
myndi þjóðin gera allt sem í hennar
valdi stæði til að bjarga þeim. Nú
blasir við að yfir 2000 fjölskyldur
með, ja hvað eigum við að segja,
1000 til 2000 börnum og ungmenn-
um innanborðs, þurftu að leita sér
neyðaraðstoðar fyrir jólin. Getur
verið að í þessu íslenska efnahags-
spili hafi gleymst að stokka og verið
vitlaust gefið? Hvað segja bændur
nú við því?
ER TÍMABÆRT AÐ
GEFA UPPÁ NÝTT?
Eftir Þórarin
Eyfjörð
„Af frásögn-
um að
dæma virð-
ist sama
hversu vel er
unnið að forvörnum,
vandinn bara eykst.“
Höfundur hefur m.a. starfað að
meðferðarverkefnum fyrir ung-
menni í vanda síðustu tvo áratugi.
www.hofdi.is
Suðurlandsbraut 20
Sími 533 6050
Bæjarhrauni 22
Sími 565 8000
Þrastarás 28 - Hafnarfirði - Opið hús
Í dag býðst þér og þínum
tækifæri til að skoða stór-
glæsilegt 190 fm endaraðhús á
tveimur hæðum m. innbyggðum
25,6 fm bílskúr. Einstaklega
skemmtileg hönnun, glæsilegt
eldhús. Þrjú mjög góð
svefnherbergi og 2 baðherbergi,
Runólfur Gunnlaugsson viðskiptafræðingur, löggiltur fasteigna- og skipasali
horn-nuddbaðkar o.fl. o.fl. Allt unnið af fagmönnum. Sjón er sögu
ríkari! Kíktu við á milli kl. 14 og 16 í dag og Nína tekur vel á móti þér.
Verð 23,5 millj.
SÉRLEGA FALLEGT 203 fm EIN-
BÝLI ásamt 29 fm BÍLSKÚR.
Möguleg 6 svefnherbergi. FRÁ-
BÆRT ÚTSÝNI YFIR HÖFNINA OG
FJÖRÐINN. FALLEGT OG MIKIÐ
ENDURNÝJAÐ HÚS. Verð 21,8
millj. SÝNENDUR: Guðlaug og
Helgi í síma 555 3723. VERIÐ VEL-
KOMIN.
SUÐURGATA NR. 56 - HF. - FRÁBÆRT ÚTSÝNI
FALLEGT og vel með farið 184 fm
RAÐHÚS á tveimur hæðum ásamt
27 fm innbyggðum BÍLSKÚR, sam-
tals 221 fm. Gott skipulag. 4 rúm-
góð herb. Góð gólfefni og innrétting-
ar. LAUST FLJÓTLEGA. Verð 19,5
millj. SÝNENDUR: Reynir og Elín-
borg eru í síma 555 1737. VERIÐ
VELKOMIN.
KLAUSTURHVAMMUR NR. 22 - HF. - GOTT VERÐ
Fallegt og vandað 222 fm ENDA-
RAÐHÚS ásamt 38 fm innbyggðum
BÍLSKÚR á vinsælum stað í
HVÖMMUNUM. Möguleiki er að gera
aukaíbúð með sérinngangi. Skjólsæll
og rólegur staður við Suðurbæjar-
sundlaugina. LAUST FLJÓTLEGA.
Verð 21,9 millj. SÝNENDUR: Erlend-
ur og Andrea í síma 555 4204. VER-
IÐ VELKOMIN.
LÆKJARHVAMMUR NR. 21 - HF. - ENDARAÐHÚS
ÁS FASTEIGNASALA
Fjarðargötu 17 - Hafnarfirði
Sími 520 2600 - Fax 520 2601
Netfang as@as.is - Heimasíða http://www.as.is
OPIÐ HÚS - Í ÞESSUM GLÆSILEGU
EIGNUM ER OPIÐ Í DAG Á MILLI KL. 14 OG 17
Suðurlandsbraut 4a • 108 Rvk. • Fax 533 4811 • midborg@midborg.is
533 4800
Brynjar ætlar að sýna í dag alveg
stórglæsilega 179,7 fm, 5-6 her-
bergja sérhæð, á efstu hæð í ný-
byggðu húsi með innbyggðum
25,9 fm bílskúr. Íbúðin er til af-
hendingar fljótlega tilbúin til inn-
réttingar. Góð lofthæð er í íbúð-
inni. V. 20,9 m. 3793
Skipholt 62
Opið hús frá kl. 13-15