Morgunblaðið - 02.03.2003, Blaðsíða 36

UMRÆÐAN
36 SUNNUDAGUR 2. MARS 2003 MORGUNBLAÐIÐ
HVERNIG á að mæla árangur
fjármálafyrirtækja sem hafa það
að aðalmarkmiði að ávaxta fé
sjóðsfélaga? Þetta er áleitin spurn-
ing nú um stundir þegar upplýst
er að forstjóri eins stærsta fjár-
málafyrirtækis landsins fær rausn-
arlega uppbót á laun fyrir ein-
stakan árangur í starfi. En hver er
þessi mikli árangur? Hann felst í
því að margfalda eignir félagsins á
mettíma, með kaupum á erlendum
banka og guð veit hverju. Áreið-
anlega hefur forstjórinn staðið sig
vel í þessu efni en við sem höfum
veitt honum og starfsmönnum
hans sparifé okkar til varðveislu
og ávöxtunar veltum vöngum yfir
árangrinum. Hans sér ekki stað í
ávöxtun okkar fjár.
Ég skráði mig fyrir nokkru síð-
an fyrir viðbótarlífeyrissparnaði í
séreignasjóði Kaupþings. Eftir að
hafa fengið bréf frá fyrirtækinu
með upplýsingum um ágæti þessa
sjóðs, skráði ég mig fyrir 4% líf-
eyrissparnað, en sem betur fer
lækkaði ég hann fljótlega niður í
2%. Skemmst er frá því að segja
að árangur Kaupþings við ávöxt-
unina myndi ekki færa neinum
starfsmanni Kaupþings kaupauka
fyrir vel unnin störf. Á árinu 2001
var raunávöxtunin hjá Ævileið II
–18,92% og breytingin milli ára til
ársloka 2002 var –16,12%. Segi og
skrifa mínus ávöxtun. Glæsilegt af-
rek! Ég hefði átt fleiri krónur með
því að geyma þær undir kodd-
anum. Í stað þess að senda sjóðs-
félögum afsökunarbréf á þessari
slæmu ávöxtun sjóðsins tók Kaup-
þing hins vegar uppá þeirri ósvífni
í vikunni að senda öllum viðskipta-
vinum lífeyrissjóðanna blátt teppi
með áletruninni „Lífeyrissjóður
Kaupþings fyrir þína hönd“! Tepp-
ið fékk ég sent heim að dyrum.
Fyrirgefiði– ég spara til að fá lág-
marksávöxtun á mínu fé en ekki til
að fá einhverjar gjafir sendar, – og
af teppum á ég nóg. Einn sjóðs-
félagi hafði á orði að Kaupþing
sendi teppi því þeir viðskiptavinir
sem treystu á lífeyri úr lífeyris-
sjóðum þeirra myndu ekki eiga
fyrir hitareikningnum þegar kæmi
að efri árum og þá væri að
minnsta kosti gott að eiga eitthvað
til að orna sér við. Í öllu falli er
ljóst að stjórnendur Kaupþings
eru komnir ansi langt frá við-
skiptavinum sínum ef þeir halda
að þeir geti hent í þá einhverjum
gjöfum í stað þess að vinna vinn-
una sína.
Ef mér skjátlast ekki skipta við-
skiptavinir Kaupþings miklu máli
fyrir fyrirtækið og eru forsenda
þess að fyrirtækið geti vaxið á al-
þjóðavettvangi eða hvaða vett-
vangi sem er. Traust þess og trú-
verðugleiki gagnvart viðskipta-
vinunum hlýtur því að vera
lykilatriði. Ég legg því til að hugað
verði að því að árangurstengja
laun starfsmanna við ávöxtun sjóð-
anna sem þeir bera ábyrgð á. Og
ef þeir stæðu sig jafnvel á þeim
vettvangi og við það að auka eignir
fyrirtækisins þætti mér þeir frek-
ar eiga launauppbótina skilið.
Gjafir Kaupþings
Eftir Salvöru
Nordal
„Trúverð-
ugleiki
gagnvart
viðskipta-
vinunum
hlýtur því að vera
lykilatriði.“
Höfundur er í séreignarsjóði
Kaupþings.
UNDANFARNAR vikur hefur
umræða um afskipti stjórnmála-
manna af viðskiptalífinu komist í há-
mæli. Það er gott mál. Menn virðast
einhuga um að stjórnmálamenn eigi
að láta viðskipti afskiptalaus. Pólitík-
usar í bísniss er formúla sóunar. Al-
menningur borgar brúsann. Þó mikið
hafi áunnist í að minnka völd stjórn-
málamanna undanfarin ár, er enn
verk að vinna.
Sementsverksmiðjan á Akranesi
er í eigu ríkisins og heyrir undir iðn-
aðarráðherra Valgerði Sverrisdóttur.
Ráðherra hefur lagt fram frumvarp
um að selja verksmiðjuna. Því ber að
fagna. Opinber rekstur í framleiðslu
sements er vafasamur enda viðmið
sérkennileg, samkeppni verður
óæskileg. Í rúm 40 ár ríkti ríkisein-
okun þar til hið danska Aalborg Port-
land hóf árið 2000 að selja sement til
landsins. Innkoma danskra mæltist
ekki vel fyrir meðal stjórnmálamanna
og forsvarsmanna Sementsverk-
smiðjunnar.
Valgerður Sverrisdóttir hefur und-
anfarin misseri beitt afli ráðherra-
dóms til þess að koma höggi á danska
fyrirtækið sem vogaði sér að hefja
samkeppni við ríkisverksmiðjuna á
Akranesi. Stjórnmálamenn og for-
ráðamenn Sementsverksmiðjunnar
hafa farið mikinn í ósmekklegum
árásum og dylgjum á hendur danska
félaginu sem hefur verið sakað um
undirboð, einokunartilburði og reyna
að koma Sementsverksmiðjunni fyrir
kattarnef. Evrópuverð á sementi er
kallað undirboð og bullað að hætta sé
á danskri einokun.
Sementsverksmiðjan kærði Aal-
borg Portland Íslandi til samkeppn-
isyfirvalda sem töldu ekki ástæðu til
aðgerða – úrskurðuðu að danskir
færu að lögum. Samt var áfram dylgj-
að. Málinu var vísað til Eftirlitsstofn-
unar EFTA – ESA. Valgerður upp-
lýsti á Alþingi um daginn, að
forúrskurður ESA hefði fallið danska
félaginu í vil. Með öðrum orðum.
Danska félagið hefur farið að lögum.
Á Íslandi er „sekt“ þess að bjóða sem-
ent á Evrópuverði. Ráðherra upplýsti
þingheim um að hún liti „málið mjög
alvarlegum augum“.
Iðnaðarráðherra hefur gripið til
aðgerða til þess að skekkja frjálsa
samkeppni í sölu á sementi og þing-
heimur er sammála. Ég hef ekki
heyrt einn einasta þingmann taka
upp hanskann fyrir samkeppni á
sementsmarkaði. Danir kjósa ekki á
Íslandi. Þvert á móti hafa þingmenn
sem einn fylkt sér að baki ríkisverk-
smiðjunni. Rétt fyrir jól samþykkti
Alþingi heimild til þess að kaupa lóð
Sementsverksmiðjunnar við Sævar-
höfða á yfirverði, fyrir allt að 300
milljónir króna. Fasteignamat húsa
er tæpar 98 milljónir og lóðamat 37.
Þá hefur ríkisverksmiðjan keypt upp
fyrirtæki sem voru í viðskiptum við
danska félagið – Einingaverksmiðj-
una og viðskiptin færð upp á Akra-
nes. Þegar stjórnarformaður Sem-
entsverksmiðjunnar – embætt-
ismaður í iðnaðarráðuneytinu – var
spurður um kaup ríkisins á steypu-
stöð úti í bæ, kvaðst hann ekki hafa
gefið fyrirmæli um að hætta að kaupa
danskt sement. Húmoristi. Auðvitað
hefur nýja ríkissteypustöðin ekki
keypt danskt sement.
Ofan á þetta allt er Sementsverk-
smiðjan rekin með stórfelldum halla.
Árið 2001 var tapið 230 milljónir.
Boðað er að stefni í meira tap árið
2002 – allt að 400 milljónir. Þessar að-
gerðir eru í besta falli á gráu svæði og
líklegt að flokkist undir ólöglega rík-
isstyrki. En þingmenn stimpla gjörn-
inginn – þingheimur játar einum
rómi.
Nú stefnir í að ríkið hafi látið af
hendi um milljarð í niðurgreiðslur á
sementi eftir innkomu Dananna frá
Álaborg. Eins og alltaf þegar ríkið er
í bísniss er krafist forréttinda og fjár-
munum ausið til hægri og vinstri.
Pólitík og bísniss er tóm steypa. Hver
borgar? Jú, auðvitað fólkið í landinu.
Rétt er að þessu linni. Sporin
hræða. Hver man ekki eftir milljörð-
um í fiskeldi og loðrækt? Hver man
ekki velferðarkerfi fyrirtækjanna?
Milljörðunum sem ríkisstjórn Stein-
gríms Hermannssonar var mynduð
til þess að útdeila? Hver man ekki eft-
ir ríkiseinokun í fiskútflutningi? Hver
man ekki eftir Línu.neti Ingibjargar
Sólrúnar? Þar fór í súginn á þriðja
milljarður af fjármunum Reykvík-
inga.
Alveg dæmalaust mál. Danirnir
bjóða Íslendingum sement á Evrópu-
verði. Sement á svipuðu verði og ver-
ið er að selja til Englands, Írlands og
Skotlands. Á Bretlandseyjum kvart-
ar enginn undan of lágu sements-
verði. Á Íslandi er kvartað undan
verðlækkun og hrópað úlfur, úlfur –
hætta á danskri einokun!
Hér er flest á röngunni og rest á
haus.
Dylgjað er að Danir vilji komast í
einokunaraðstöðu, rétt eins og í
gamla daga. En við lifum á 21. öldinni.
Það geta allir, sem vilja, selt sement á
Íslandi. Allt sem þeir þurfa er síló og
trukkur. Menn eiga að sættast á sam-
keppni. Ef Sementsverksmiðjan er
samkeppnisfær þá er það gott mál.
Þá verður sement áfram framleitt á
Akranesi. Vonandi verður svo.
Í lokin svo öllu sé til haga haldið:
Ég hef lítillega hjálpað Dönunum frá
Álaborg og er fráleitt sáttur við fram-
göngu landa minna.
Pólitík og bísniss er tóm steypa
Eftir Hall
Hallsson
„Við lifum á
21. öldinni.
Það geta all-
ir, sem vilja,
selt sement
á Íslandi.“
Höfundur er blaðamaður.
ÞAÐ er sorglegt en það mun
vera satt, að á BUGL, barna- og
unglingageðdeild LSH, er ekki
unnt að sinna alvarlegum vanda-
málum vegna fjárskorts og að-
stöðuleysis. Vandamálið er ekki
nýtt og nefndir hafa áður komist
að þeirri niðurstöðu að úrbóta sé
þörf. En framkvæmdir hafa setið
eftir því fjárveitingar hafa ekki
fengist. Þar stendur hnífurinn í
kúnni. Hin sýnilega miðstýrandi
hönd hefur ekki talið vandann
nógu brýnan miðað við aðrar óskir
um fjárveitingar og því fer sem
fer.
Ruglið á BUGLinu er vandi
LSH í hnotskurn, ekki bara einnar
deildar heldur allra. Stjórnendur
LSH vilja breyta þessu fyrirkomu-
lagi en komast seint eða hvergi.
Miðstýrðar fjárveitingar hindra
eðlilega uppbyggingu LSH því eft-
irspurnin skilar sér afar seint til
ráðuneytisins sem skipar nýjar
nefndir hverju sinni. Verkefnin
flytjast eðlilega annað því sjúku
fólki leiðist að bíða eftir lækningu.
Er til betri lausn? Jú, t.d.
„markaðslausn“. Spítalar byggja
starfsemi sína á greiningu og með-
ferð lækna, öll önnur starfsemi er
afleidd af starfi læknanna. Lausnin
er í því fólgin að hver rannsókn og
hvert læknisverk sé greitt ákveðnu
verði og að upphæðin renni til við-
komandi sérgreinar sjúkrahússins,
í þessu tilviki til BUGL, en ekki
inn í miðstýrða hít. Hinn lögboðni
faglegi yfirmaður (yfirlæknir skv.
íslenskum lögum) og starfsmenn
hans geti þar með sniðið stakk sér-
greinar sinnar eftir vexti og sinnt
sjúklingum, en í mínu ungdæmi
var litið á það sem aðaltilgang
sjúkrahúsa.
Í dag er þetta ekki svo, heldur
rennur ein stór miðstýrð fjárveit-
ing til sjúkrahússins. Skrifstofa
sjúkrahússins situr önnum kafin
við að deila út fé skv. s.k. „sviða-
skiptingu“. Tekjurnar myndast
sem sagt ekki af hinni seldu þjón-
ustu, lækningunum, og þær skila
sér ekki heldur til sérgreinanna
með rökréttum hætti. En á einka-
stofum læknanna er hvert verk
greitt og þar fer uppbyggingin
eðlilega fram.
Mikil væri nú gæfa LSH og
sjúkra landsmanna ef heilbrigðis-
ráðuneytið og stjórnarráðið vildu
flytja aðferðir sínar til samtímans.
Ruglið á BUGLinu
Eftir Pál Torfa
Önundarson
Höfundur er yfirlæknir
blóðmeinafræðideildar LSH.
„Mikil væri
nú gæfa LSH
og sjúkra
landsmanna
ef heilbrigð-
isráðuneytið og stjórn-
arráðið vildi flytja
aðferðir sínar til
samtímans.“
NÚ HIN síðari ár hefur störfum
tengdum sjávarútvegi mjög fækkað í
hinum dreifðu sjávarplássum lands-
ins og ekki útlit fyrir neinar jákvæðar
breytingar á næstu árum hvað það
varðar. Allt miðast við stóriðju og
samþjöppun kvóta þar sem fjöldi
manns vinna en aðrir staðir eru af-
skiptir. Fólkið hlekkist við vanvið-
haldnar eigur sínar og ísmeygilegur
doði slæfir huga þess, svo það veit
ekki hvort heldur það á að fara eða
þrauka áfram. Stjórnvöld ýmist
hengja haus eða setja kíkinn fyrir
blinda augað. Kosninga-milljörðum
er dreift í sértæk verkefni, dúsu-
menningin svífur á rytjulegum fálka-
vængjum yfir bláum vötnunum og allt
hlýtur að vera í besta lagi. Eða hvað?
Menn úr öllum flokkum lofa bót og
betrun en enginn reynir að móta já-
kvæða atvinnustefnu fyrir þverrandi
atvinnulífið. Eðlilega hefur mikil og
heit umræða átt sér stað um fjöregg
þjóðarinnar, fiskimiðin og kvótakerf-
ið, þar sem stórum veiðiheimildunum
hefur verið úthlutað til einstaklinga
og fyrirtækja, sem gengur að sjálf-
sögðu á skjön við hagsmuni þeirra
sem eiga samkvæmt stjórnarskránni
hlut í fiskimiðunum. Í þeirri hags-
munaorrahríð hafa oft stór orð verið
látin falla og margur farið sár frá
borði. Til að færa atvinnumál lands-
byggðarinnar til betri vegar verður
ýmislegt að koma til sem allir eru
sjálfsagt ekki sáttir við, en eiga hags-
munir heildarinnar ekki að sitja að
einhverju leyti fyrir fremur en að
skara eld að köku einstaklinga?
Margir útgerðarmenn kvarta yfir því
að samkvæmt lögum megi þeir ekki
hafa umráð yfir stærri hluta af þorsk-
kvótanum en sem svarar 11%.
„Við þurfum að fá meiri úthlutun til
að geta hagrætt meira hjá okkur.“
Þannig hafa þeir vælt út stærri og
stærri hluta af kökunni á kostnað
sjávarplássanna vítt og breitt um
landið. Að eyða byggðarlögum smátt
og smátt með svona þjónkun við þá
sem frekastir eru hlýtur að teljast
hagfræði andskotans. Til að snúa
þessari eyðingarstefnu við þurfum við
að auka verulega við þorskkvótann til
sjávarþorpanna. Til þess að það megi
verða, án þess að skerða stofninn,
þurfum við að grípa til sértækra að-
gerða. Þær eru fólgnar í því, að banna
skilyrðislaust veiðar úr þeim loðnu-
göngum sem koma að landinu úr
vestri, norðvestri og úr norðri. Loðn-
an gengur undantekningarlítið rétt-
sælis með landinu, eins og vatn að nið-
urfallssvelg.
Hængurinn drepst yfirleitt eftir
frjógvun hrogna; en sá hluti hrygn-
unnar sem lifir syndir máttlítill til
hafs og á þeirri leið verða mikil afföll á
henni, þar sem hungraður þorskurinn
bíður hennar, til að næra sig á henni
og fita. Það eru góðir karlar á Hafró
að finna 20 nýjar tegundir botndýra
við Ísland, en óneitanlega nokkuð
skrýtnir, að halda það, að sumar
dýrategundir dafni án fóðurs. Síðast-
liðinn vetur voru þeir óvenju prunknir
með sig, þeir fundu í tíma loðnu-
göngu, sem var að ganga upp að norð-
vestan verðu landinu, og vísuðu vin-
um sínum á hana og gáfu þeim
heimild til að veiða 200.000 tonn í við-
bót. Skyldu þeir ekki hafa notað
Bjarna Sæmundsson til þess að finna
gönguna? En mér varð innanbrjósts
eins og Sturlu í Vogum, þegar Bret-
arnir voru að fiska uppí landsteinum
hjá honum, en munurinn var bara sá,
að eg átti ekki eins góða byssu og
hann. Vegna ýmissra ástæðna eru
loðnugöngur mjög mismunandi
þýðingarmiklar fyrir sjávarlífríkið,
sums staðar er ofgnótt af hrygnandi
loðnu, en annars staðar allt of lítið.
Því ber að taka tillit til þess við veiðar.
Hafró lætur loka smáfiskahólfum hér
og hvar við landið; hlýtur það ekki að
vera af hinu góða? En hví að gleyma
eða þykjast ekki þurfa að vernda að-
alatriðin? Hrygning loðnunnar hefur
margfeldisáhrif á lífríkið, eins og þeg-
ar bóndinn ber tilbúinn áburð á túnið
sitt. Allt er matur fyrir sjávarlífríkið,
sem af loðnunni kemur. Marflær og
önnur krabbadýr fá sína veislu í rotn-
andi loðnusúmpnum, sem lenda svo
meira og minna í maga ýmissa fiska,
þar á meðal laxa og göngusilunga.
Veiðiréttarhafar silungs og laxveiðiáa
athugið, að þessi friðun loðnunnar
skiptir ykkur meira máli en ykkur
getur órað fyrir.
Til umhugsunar
um loðnuveiðar
Eftir Gest
Guðmundsson
Höfundur er rafmagns-
iðnfræðingur á Blönduósi.
„Hrygning
loðnunnar
hefur marg-
feldisáhrif á
lífríkið, eins
og þegar bóndinn ber
tilbúinn áburð á túnið
sitt.“